رفاعة بن سموال در قرآن
مقدمه
رفاعه از اعضای قبیله بنی‌قریظه و ساکن یثرب بود. از زندگی وی اطلاعی در دست نیست. وی برادر برّه و دایی صفیه دختر حیی بن اخطب نضیری بود که در سال ششم هجری به همسری پیامبر اکرم(ص) در آمد. مادر صفیه برّه بنت سموال، خواهر رفاعه است.[۱] در منابع تاریخی [۲] و نیز منابع روایی متقدم،[۳] زن رفاعه به نام تمیمه که پس از سه طلاقه شدن، به صورت فرمایشی به عبدالرحمن بن زبیر شوهر کرد، خواسته بود دوباره به عقد پسر عمویش رفاعه در آید. رسول خدا(ص) شرط ازدواج مجدد با رفاعه را آمیزش تمیمه با شوهر دوم و سپس طلاق دادن او دانست.
برخی مفسران، آیه ﴿فَإِنْ طَلَّقَهَا فَلَا تَحِلُّ لَهُ مِنْ بَعْدُ حَتَّى تَنْكِحَ زَوْجًا غَيْرَهُ فَإِنْ طَلَّقَهَا فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَنْ يَتَرَاجَعَا إِنْ ظَنَّا أَنْ يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ يُبَيِّنُهَا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ﴾[۴] را در همین باره دانسته‌اند[۵] که خداوند بازگشت مجدد زن به شوهر اول خود را پس از سه بار طلاق، ازدواج با مردی دیگر (محلّل) و طلاق گرفتن از او،[۶] همراه با رعایت حدود الهی دانسته است. البته آیات سوره بقره ناظر به سال‌های نخست دوره مدنی‌اند [۷] و نمی‌توانند به برخی اعضای بنی‌قریظه ناظر باشند که پس از سال پنجم قمری اسلام آورده‌اند؛ از این‌رو نظر مفسران در این باره می‌تواند تطبیق آیه بر این ماجرا باشد.
برخی منابع تفسیری [۸] و تاریخی [۹] اشاره کرده‌اند که آیات ﴿ وَلَقَدْ وَصَّلْنَا لَهُمُ الْقَوْلَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ مِن قَبْلِهِ هُم بِهِ يُؤْمِنُونَ وَإِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ قَالُوا آمَنَّا بِهِ إِنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّنَا إِنَّا كُنَّا مِن قَبْلِهِ مُسْلِمِينَ﴾[۱۰] درباره او و تنی چند از یهودیان مسلمان شده نازل شده‌اند. این، در حالی است که آیات اشاره شده مکی‌اند و چنین شأن نزولی پذیرفته نیست؛ اما می‌توان آن را برآنان تطبیق کرد. رفاعة بن سموال در غزوه بنی‌قریظه سال پنجم هجری از کسانی بود که پیامبر اکرم(ص) با تقاضای عفو ام‌منذر دختر قیس وی را بخشید و از کشته شدن رهایی یافت. پس از آن اسلام آورد و در شمار صحابه درآمد،[۱۱] از این‌رو نمی‌تواند از مصادیق آیات نازل شده باشد[۱۲].[۱۳]
پرسش‌های وابسته
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ الطبقات، ج ۸،ص ۹۵؛ تاریخ طبری، ج۱۱، ص۶۱۰؛ اسدالغابه، ج ۲، ص ۷۶.
- ↑ الطبقات، ج۸، ص۳۳۵؛ معرفة الصحابه، ج۱، ص۶۳۱-۶۳۲؛ الاستیعاب، ج ۲، ص۸۳۳.
- ↑ الموطا، ج۲، ص۵۳۱؛ الآحاد و المثانی، ج ۴، ص۲۵۵؛ الثقات، ج۳، ص۱۲۵.
- ↑ «آنگاه اگر زن را (سومین بار) طلاق داد دیگر بر او حلال نیست تا آنکه به مرد دیگری شوهر کند؛ سپس اگر (آن مرد دیگر) او را طلاق داد، چنانچه (زن و شوهر اول) گمان می‌کنند که احکام خداوند را می‌توانند بجا آورند بر آنان گناهی نیست که به یکدیگر باز گردند؛ و این احکام خداوند است که آن را برای گروهی که می‌دانند روشن می‌دارد» سوره بقره، آیه ۲۳۰.
- ↑ تفسیر سورآبادی، ج۱، ص۱۹۷؛ تفسیر ابن کثیر، ج۱، ص۴۷۱؛ الدر المنثور، ج۱، ص۲۸۴.
- ↑ جامع البیان، ج۲، ص۲۹۱؛ المحرر الوجیز، ج۱، ص۳۰۹؛ زبدة البیان، ص۶۰۲.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۱۳.
- ↑ تفسیر ابن کثیر، ج۶، ص۲۱۹.
- ↑ معرفة الصحابه، ج۱، ص۶۳۱-۶۳۲؛ الاستیعاب، ج ۲، ص ۵۰۰؛ اسد الغابه، ج۲، ص۷۶، ۸۰.
- ↑ «و ما برای آنان این گفتار را به هم پیوستیم باشد که پند گیرند کسانی که پیش از آن به آنان کتاب (آسمانی) داده بودیم به آن ایمان می‌آورند. و چون (قرآن) برای آنان خوانده شود می‌گویند: ما بدان باور داریم که راستین است، از سوی پروردگار ماست، ما پیش از آن (هم) گردن نهاده بودیم» سوره قصص، آیه ۵۱-۵۳.
- ↑ المغازی، ج۲، ص۵۱۵-۵۱۴؛ السیرة النبویه، ج۲، ص۲۴۴؛ تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص۴۴۴.
- ↑ الاصابه، ج۲، ص۴۱۱.
- ↑ اکبری کارمزدی، محمد، مقاله «رفاعة بن سموال»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۴.