کعب بن عمرو انصاری در قرآن
مقدمه
ابوالیسر کعب بن عمرو انصاری از تیره بنی‌سَلمه بود [۱] و چون بنی‌سلمه تیره‌ای از بنی‌عَدیّ است، واقدی او را از بنی‌عدیّ می‌داند.[۲] او از انصار است و در دومین بیعت عقبه با پیامبر(ص) بیعت کرد و در ۲۰ سالگی در غزوه بدر حضور یافت و با اینکه چندان نیرومند نبود، عباس بن عبدالمطّلب را به اسارت گرفت. بر اساس روایتی وقتی پیامبر درباره اسارت عباس بن عبدالمطلّب از او پرسید، گفت: ای رسول خدا! مردی مرا کمک کرد که پیش از این، او را ندیده بودم و قیافه او چنین و چنان بود. حضرت فرمود: فرشته‌ای کریم تو را یاری داده است.[۳] ابوالیسر در همین غزوه، پرچم مشرکان را از ابی عَزیز بن عُمَیر ستاند.[۴] وی در غزوه اُحُد، خندق و دیگر جنگ‌ها حضور داشت [۵] و در جنگ خیبر به دستور پیامبر(ص) دو گوسفند به غنیمت گرفت تا سپاهیان از آن تغذیه کنند.[۶] از آن پس تا جنگ صفین که در کنار علی(ع) قرار داشت، اطلاعی از وی در دست نیست.[۷] نام وی در میان شهود پیمان نامه حکمیت از اصحاب امام‌علی(ع) آمده است.[۸] او واپسین فرد از بازماندگان جنگ بدر بود و در مدینه به سال ۵۵ هجری درگذشت[۹].[۱۰]
ابوالیسر در شأن نزول
گفته‌اند: ابوالیَسَر در سال صلح حدیبیه، مُحرِم به احرام عمره بود و گورخری را با نیزه شکار کرد. به او تذکّر دادند و حکم آن را از رسول خدا(ص) پرسید که آیه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقْتُلُوا الصَّيْدَ وَأَنْتُمْ حُرُمٌ وَمَنْ قَتَلَهُ مِنْكُمْ مُتَعَمِّدًا فَجَزَاءٌ مِثْلُ مَا قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ يَحْكُمُ بِهِ ذَوَا عَدْلٍ مِنْكُمْ هَدْيًا بَالِغَ الْكَعْبَةِ أَوْ كَفَّارَةٌ طَعَامُ مَسَاكِينَ أَوْ عَدْلُ ذَلِكَ صِيَامًا لِيَذُوقَ وَبَالَ أَمْرِهِ عَفَا اللَّهُ عَمَّا سَلَفَ وَمَنْ عَادَ فَيَنْتَقِمُ اللَّهُ مِنْهُ وَاللَّهُ عَزِيزٌ ذُو انْتِقَامٍ﴾[۱۱] نازل شد و شکار در حال احرام را ممنوع کرد[۱۲]
در روایتی از ابن‌عباس آمده است که ابوالیَسَر هنگام فروش خرما، با زن غریبه‌ای مواجه و مرتکب گناهی شد؛ سپس پشیمان شده، با دو تن از صحابه در میان گذاشت. آنان وی را به استغفار و کتمان توصیه کردند؛ امّا نپذیرفت و قضیه را به آگاهی پیامبر رساند. پیامبر وی را توبیخ کرد و این آیه نازل شد: ﴿وَأَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ذَلِكَ ذِكْرَى لِلذَّاكِرِينَ﴾[۱۳].[۱۴]. در نقل دیگری که طبری از خود وی روایت کرده، آمده است که رسول خدا پس از شنیدن سخن وی، لحظه‌ای خاموش ماند تا جبرئیل نازل شد. آن‌گاه پیامبر(ص) آیه پیشین را بر او خواند. شخصی پرسید: آیا این آیه ویژه او است یا برای همه مردم؟ پیامبر فرمود: برای همه مردم است.[۱۵] میبدی ذیل روایت را به‌گونه دیگری نقل کرده و آورده است که رسول خدا پس از آگاهی از امر وی برای نماز عصر حاضر شد و پس از نماز، جبرئیل این آیه را نازل کرد. پیامبر از ابوالیسر پرسید: آیا در این نماز با ما بودی؟ پاسخ داد: آری. فرمود: این نماز، کفّاره آن گناهت بود[۱۶].[۱۷]
منابع
پانویس
- ↑ الاستیعاب، ج۴، ص۳۴۰.
- ↑ المغازی، ج۱، ص۱۷۰.
- ↑ الطبقات، ج۴، ص۸.
- ↑ الاستیعاب، ج۴، ص۳۴۰.
- ↑ الطبقات، ج۳، ص۴۳۶.
- ↑ السیرة النبویه، ج۳، ص۳۳۵؛ البدایة و النهایه، ج۴، ص۱۵۷.
- ↑ الاستیعاب، ج۴، ص۳۴۰.
- ↑ وقعة صفین، ص۵۰۶.
- ↑ سیر اعلام النبلاء، ج۲، ص۵۳۷.
- ↑ فاطمی ابهری، سید محمد، مقاله «ابوالیسر سلمی»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲.
- ↑ «ای مؤمنان! شکار را در حالی که در احرام هستید نکشید و هر کسی به عمد آن را بکشد، کیفرش چهارپایی است همگون آنچه کشته است، چنانکه دو (گواه) دادگر از خودتان بر (همگونی) آن (با شکار) حکم کنند، قربانی‌یی که به (قربانگاه) کعبه برسد؛ یا کفّاره‌ای است برابر با اطعام مستمندان یا همچند آن (شصت روز) روزه تا کیفر کار خود را بچشد؛ خداوند از گذشته در گذشت ولی هر که (به شکار کردن) برگردد خداوند از وی انتقام خواهد گرفت و خداوند پیروزمندی دادستاننده است» سوره مائده، آیه ۹۵.
- ↑ روح المعانی، مج۵، ج۷، ص۳۴.
- ↑ «و نماز را در دو سوی روز و ساعتی از آغاز شب بپا دار؛ بی‌گمان نیکی‌ها بدی‌ها را می‌زدایند؛ این یادکردی برای یادآوران است» سوره هود، آیه ۱۱۴.
- ↑ مسند احمد، ج۱، ص۴۰۶؛ تفسیر ابن‌کثیر، ج۲، ص۴۸۰.
- ↑ جامع‌البیان، مج۷، ج۱۲، ص۱۷۸؛ تفسیر ابن‌کثیر، ج۲، ص۴۸۰.
- ↑ کشف‌الاسرار، ج۴، ص۴۵۴.
- ↑ فاطمی ابهری، سید محمد، مقاله «ابوالیسر سلمی»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲.