شورش خوارج در دوران عباسیان
شورش‌های خوارج
خاستگاه اصلی خوارج منطقه عراق بود؛ با وجود این دامنه شورش‌های آنان خیلی زود دیگر سرزمین‌های اسلامی را فرا گرفت. خصوصاً در زمان بنی‌امیه که به‌شدت مورد تعقیب و آزار خلفا و کارگزاران بودند، از نواحی مرکزی خلافت عقب نشستند و در مناطق دور دست به انتشار عقاید افراطی خویش پرداختند و موفقیت‌های چشمگیری در سیستان و خراسان و شمال آفریقا به دست آوردند.
در زمان خلافت منصور یکی از خوارج به نام ملبد بن حرملة الشیبانی در جزیره خروج کرد و پس از جنگ‌های متعدد از پا در آمد[۱]. گروهی از خوارج اباضیه[۲] نیز با کمک بربران شمال افریقا شورش بزرگی در آن دیار به وجود آوردند و کارگزاران خلیفه در شمال افریقا را یکی پس از دیگری به قتل رساندند، تا آنکه به سال ۱۵۵ ق. یزید بن حاتم مهلبی بر ابو حاتم اباضی رهبر اباضیان افریقیه غلبه یافت[۳] و پس از تصرف قیروان قدرت را در آنجا به دست گرفت و تا زمان خلافت هارون الرشید آنجا را در دست داشت[۴]. شورش‌های خوارج در زمان منصور سیستان و خراسان را نیز دچار آشوب کرد؛ از این‌رو خلیفه معن بن زائده شیبانی، سردار کهنه کار اموی را برای نبرد با آنان به آن سامان فرستاد[۵]. معن در مدت کوتاهی سیستان و خراسان را زیر فرمان آورد و گروه بسیاری از خوارج را به قتل رسانید و اجتماع آنان را تار و مار کرد و عده‌ای را به گمان همدلی و ارتباط با خوارج دستگیر کرد و در ساختن کاخ مجلل خویش به بیگاری گماشت. پس از مدتی عده‌ای از خوارج زرنگ به رهبری ابوالعلاء به همان کاخ در آمدند و معن را در حال باده گساری به قتل رساندند[۶]. پس از آن یزید بن مزید - برادر زاده معن - در تعقیب خارجیان کوشش فراوان کرد و عده زیادی از آنان را به قتل رسانید. با وجود این، فعالیت سیاسی خوارج در اواخر دوره منصور (۱۵۶ ق.) با کشتن خضین بن محمد، یکی از کارگزاران بلندپایه دولت عباسی، به اوج رسید. بنابر گفته یعقوبی به علت غلبه و تسلط خارجیان بر سیستان، فهرست ولایتداران آن دیار، با مرگ منصور (۱۵۸ ق.) به پایان رسید[۷] و این بدان معنی است که سلطه قدرتمند عباسی در سیستان چنان محدود شده بود که دیگر انتخاب والی مستقلی برای آنجا لازم نبود.[۸].
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ تاریخ اسلام، ص۲۱۲.
- ↑ گروهی از خوارج که به نام رهبر خویش، عبدالله بن اباض، شهرت یافته‌اند.
- ↑ الکامل، ج۶، ص۵.
- ↑ تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۳۸۶.
- ↑ تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۳۸۶.
- ↑ تاریخ سیستان، ص۱۴۶-۱۴۷.
- ↑ البلدان، ص۶۱.
- ↑ خضری، سید احمد رضا، تاریخ خلافت عباسی از آغاز تا پایان آل بویه ص ۲۰۸.