ابان بن عبدالرحمن
مقدمه
ابان بن[۱] عبدالرحمن تنها در سند ۱ روایت تفسیر کنز الدقائق به گزارش از کتاب تفسیر عیاشی ذکر شده: «وفي تفسير العياشي عَنْ أَبَانِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) يَقُولُ أَدْنَى مَا يَخْرُجُ بِهِ الرَّجُلُ مِنَ الْإِسْلَامِ أَنْ يَرَى الرَّأْيَ بِخِلَافِ الْحَقِ فَيُقِيمَ عَلَيْهِ قَالَ ﴿وَمَنْ يَكْفُرْ بِالْإِيمَانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ﴾[۲] وَ قَالَ الَّذِي ﴿يَكْفُرْ بِالْإِيمَانِ﴾ الَّذِي لَا يَعْمَلُ بِمَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ وَ لَا يَرْضَى بِهِ»[۳].[۴]
شرح حال راوی
حدیث یادشده، در کتاب‌های بحار الأنوار[۵]، مستدرک الوسائل[۶] و جامع احادیث الشیعه[۷] همین گونه از تفسیر عیاشی نقل شده؛ ولی در وسائل الشیعه[۸] به جای «ابان بن عبدالرحمن»، «ابان عن عبدالرحمن» آمده که همین درست است و مراد از ابان، «ابان بن عثمان احمر» است، چنان که مقصود از عبدالرحمن، «عبدالرحمن بن ابی عبدالله بصری» است که در کتب رجالی آمده است. شاید کسی معتقد به صحت اسم «ابان بن عبدالرحمن» باشد و به دو دلیل، وقوع تصحیف در آن را رد کند:
- این نام در رجال «شیخ طوسی»[۹] در اصحاب امام صادق(ع) ذکر شده است.
- در سند روایت کتاب شریف کافی قرار گرفته است[۱۰].
«مرحوم اردبیلی» در جامع الرواة[۱۱] و «آیت الله خویی» در معجم رجال الحدیث[۱۲] ذیل عنوان «ابان بن عبدالرحمن» پس از نقل عنوان «شیخ طوسی» و اشاره به روایت کافی بی‌هیچ اعتراضی از کنار آن گذشته‌اند؛ بدین معنا که «ابان بن عبدالرحمن» در سند کافی همان «ابان بن عبدالرحمن، ابوعبدالله بصری» است که در رجال «شیخ طوسی» از اصحاب امام صادق(ع) شمرده شده است.
بر پایه تحقیق، احتمال یادشده درست نیست؛ زیرا در بعضی نسخه‌های کافی[۱۳] «ابان عن عبدالله بن سلیمان» یعنی بدون «بن عبدالرحمن» ثبت شده که وقوع تصحیف را تقویت می‌کند، از این رو در سند کافی چند احتمال هست:
- "محمد بن الولید، عن أبان بن عبدالرحمن، عن عبدالله بن سلیمان...."
- "محمد بن الولید، عن أبان، عن عبدالرحمن، عن عبدالله بن سلیمان...."
- "محمد بن الولید، عن أبان، عن عبدالرحمن و عبدالله بن سلیمان...."
- "محمد بن الولید، عن أبان، عن عبدالله بن سلیمان...."
با ملاحظه «راوی» و "مروی عنه" احتمال "محمد بن الولید، عن أبان عن عبدالرحمن، عن[۱۴] عبدالله بن سلیمان" درست است و مراد از آبان، «ابان بن عثمان احمر» و مقصود از عبدالرحمن، «عبدالرحمن بن ابی عبدالله» است، به قرینه روایت فراوانی «محمد بن الولید» از «ابان بن عثمان»[۱۵] و روایت او از «عبدالرحمن بن ابی عبدالله»[۱۶].
بر این اساس، نام «ابان بن عبدالرحمن» در سند کافی و اسم «ابان بن عبدالرحمن، أبوعبدالله بصری» که در رجال «شیخ طوسی»[۱۷] و به دنبال آن در کتب رجالی[۱۸] پسین ذکر شده، درست نیست و چنین شخصی وجود خارجی ندارد؛ ولی عنوان «عبدالرحمن بن ابی عبدالله بصری» در کتب رجالی خاصه و عامه ذکر شده است:
«شیخ طوسی» در کتاب رجال در اصحاب امام صادق(ع): "عبدالرحمن بن أبی عبدالله البصری، مولی بنی شیبان، أصله کوفی و اسم أبی عبد الله، میمون"[۱۹] (نام راوی «عبدالرحمن»، نام پدرش «میمون» مکنی به «أبوعبدالله»).
«کشی» ذیل اسم «عبدالرحمان بن ابی عبدالله»: «قَالَ أَبُو عَمْرٍو: سَأَلْتُ مُحَمَّدَ بْنَ مَسْعُودٍ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ فَذَكَرَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ، أَنَّهُ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مَيْمُونٍ الَّذِي فِي الْحَدِيثِ، وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْبَصْرَةِ اسْمُهُ مَيْمُونٌ، وَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ هُوَ خَتَنُ فُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ»[۲۰]؛
بدان جهت در رجال شیعه با اسم «عبدالرحمن بن ابی عبدالله»[۲۱]؛ ولی در رجال اهل سنت، با عنوان «عبدالرحمن بن میمون»[۲۲] یاد شده است.
«نجاشی» نیز در ترجمه نوه‌اش «اسماعیل بن همام بن عبدالرحمن بن ابی عبدالله میمون بصری»[۲۳] به او اشاره کرده است.[۲۴]
نتیجه
عنوان «ابان بن عبدالرحمن» در رجال «شیخ طوسی»، سند روایت کافی و سند روایت تفسیر عیاشی (روایت مورد بحث) وجود خارجی ندارد، بلکه کلمه «بن» مصحف «عن» و عنوان صحیح، «ابان عن عبدالرحمن» است.
و مراد از «اَبان»، «اَبان بن عثمان احمر» و مقصود از «عبدالرحمن»، «عبدالرحمن بن أبی عبدالله بصری» است که شرح حال هر کدام در آینده خواهد آمد.[۲۵]
منابع
پانویس
- ↑ «بن» مصحف «عن» است و عبارت صحیح، «ابان عن عبدالرحمن» است.
- ↑ «و هر کس گرویدن (به اسلام) را نپذیرد کردارش تباه می‌شود» سوره مائده، آیه ۵.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۴، ص۴۵؛ به گزارش از تفسیر العیاشی، ج۱، ص۲۹۷، ح۴۲.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۱۲۵.
- ↑ ر.ک: بحارالأنوار، ج۶۹، ص۹۸، ح۱۶.
- ↑ ر.ک: مستدرک الوسائل، ج۱۸، ص۱۷۶، ح۲۲۴۲۹.
- ↑ ر.ک: جامع أحادیث الشیعه، ج۱، ص۲۹۴، ح۵۲۱.
- ↑ ر.ک: وسائل الشیعه (ط - آل البیت)، ج۲۷، ص۶۰، ۳۳۱۹۷؛ (ط - اسلامیه)، ج۱۸، ص۳۹، ح۴۷.
- ↑ ر.ک: رجال الطوسی، ص۱۶۴، ش۱۸۷۸.
- ↑ «أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْكُوفِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ النَّهْدِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِيدِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) فِي الْجُبُنِّ قَالَ كُلُّ شَيْءٍ لَكَ حَلَالٌ حَتَّى يَجِيئَكَ شَاهِدَانِ يَشْهَدَانِ عِنْدَكَ أَنَّ فِيهِ مَيْتَةً»
- ↑ ر.ک: جامع الرواة، ج۱، ص۱۱.
- ↑ ر.ک: معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۴۱، ش۳۲.
- ↑ ر.ک: الکافی (ط. دارالحدیث)، ج۱۲، ص۵۰۹، ح۱۱۹۴۵.
- ↑ پس از جست‌وجوی بسیار، روایتی از «عبدالرحمن بن ابی عبدالله» از «عبدالله بن سلیمان» یافت نشده، بلکه روایتی پیدا شده که نشان می‌دهد این دو، هم طبقه بوده و همگی از امام صادق(ع) روایت کرده‌اند: «عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ أَبَانٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَيْمَانَ قَالا سَأَلْنَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) عَنِ الرَّجُلِ يَهَبُ الْهِبَةَ أَ يَرْجِعُ فِيهَا...» (تهذیب الاحکام، ج۹، ص۱۵۵) بنابراین احتمال می‌رود که در سند روایت کافی، «عن» تصحیف «و» باشد.
- ↑ ر.ک: الکافی، ج۳، ص۲۸۱، ح۱۴، ج۴، ص۲۶۹ (۵) و ۳۷۷ (ح ۹).
- ↑ ر.ک: الکافی، ج۲، ص۲۰۳ (۱۵) و۲۵۶ (ح۲۱)، ج۳، ص۱۴۶، ح۱۵.
- ↑ ر.ک: رجال الطوسی، ص۱۶۴، ش۱۸۷۸.
- ↑ ر.ک: نقد الرجال، ج۱، ص۴۲، ش۱۸؛ جامع الرواة، ج۱، ص۱۱؛ الفوائد الرجالیه (بحر العلوم)، ج۱، ص۳۶۲؛ منتهی المقال، ج۱، ص۱۳۶، ش۱۳؛ طرائف المقال، ج۱، ص۳۹۳، ش۳۰۸۳؛ أعیان الشیعه، ج۲، ص۱۰۰ و۳۷۵ (ش ۲۲۸۳)؛ ج۳، ص۶۱۴؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۹۰، ش۳۰؛ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۴۱، ش۳۲؛ قاموس الرجال، ج۱، ص۱۱۰، ش۲۰، ج۱۱، ص۴۰۰، ش۵۴۴.
- ↑ رجال الطوسی، ص۲۹۹، ش۴۳۸۶.
- ↑ رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال)، ص۳۱۱، ش۵۶۲.
- ↑ ر.ک: رجال البرقی، ص۲۴؛ رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال)، ص۳۱۱، ش۵۶۲؛ رجال الطوسی، ص۲۳۶، ش۳۲۱۶؛ الرجال (ابن داود)، ص۲۲۲، ش۹۲۵.
- ↑ ر.ک: التاریخ الکبیر، ج۵، ص۳۵۱، ش۱۱۱۳؛ تقریب التهذیب، ج۱، ص۵۹۳، ش۴۰۴۰؛ تهذیب التهذیب، ج۶، ص۲۵۵، ش۵۶۰.
- ↑ ر.ک: رجال النجاشی، ص۳۰، ش۶۲.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۱۲۵-۱۲۸.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۱ ص ۱۲۹.