ثعلبه تمیمی عنبری
آشنایی اجمالی
با توجه به نسبتش به عنبری، وی از بنوعنبر، تیره‌ای از قبیله بنو تمیم است [۱]. ابن حجر[۲] در بخش کنیه‌ها، ابو حبیب عنبری را آورده و به نام ثعلبه ارجاع می‌دهد و در هر دو جا می‌گوید او جد هرماس بن حبیب است. ابن اثیر[۳] می‌گوید: سمرقندی، ابو حبیب را جزء صحابه آورده و گفته است فرزندش حبیب از او روایت می‌کند. این در حالی است که احمد بن حنبل و یحیی بن معین گفته‌اند: هرماس بن حبیب را نمی‌شناسیم و ابوحاتم می‌گوید: تنها نضر بن شمیل از هرماس روایت کرده و جد و پدر هرماس، شناخته شده نیستند[۴]. به همین سند، یعنی نضر بن شمیل از هرماس بن حبیب از پدرش از جدش روایاتی در منابع حدیثی اهل سنت وجود دارد. از جمله اینکه جد هرماس می‌گوید: بدهکاری را نزد رسول خدا(ص) آوردم، آن حضرت فرمود: او را نگه دار. عصر آن روز هم از کنار من گذشت و فرمود: با اسیرت چه کردی؟ (یا می‌خواهی چه کنی؟)[۵] البته شخص دیگری به نام هرماس بن زیاد باهلی در منابع روایی شهرت دارد، ولی نمی‌توان گفت هرماس بن حبیب عنبری، با هرماس بن زیاد باهلی خلط شده است؛ زیرا باهلی صحابی است و به طور مستقیم از رسول خدا(ص) روایت می‌کند؛ در صورتی که عنبری با دو واسطه - پدر و جدش - از رسول خدا(ص) روایت کرده است. ابن حبان[۶] نیز که هرماس عنبری را صحابی دانسته، قطعاً با هرماس باهلی اشتباه کرده است[۷].
احتمال قابل ملاحظه این است که ابن حجر[۸] به نقل از ابن منده، سند را این گونه صحیح می‌داند: "قتيبة بن هرماس بن حبيب بن هرماس بن زیاد عن أبیه عن جده". بنابراین، هر دو نام در طول یکدیگر قرار دارند و نسب آنها یکی است. گویا به همین دلیل بوده که ابن حجر[۹] در حرف «هاء» از کتابش، هرماس بن زیاد عنبری را به ثعلبه ارجاع داده است؛ یعنی هرماس بن زیاد را همان «ثعلبه ابوحبیب» دانسته است. اما این احتمال ضعیفی است؛ چون روایات هرماس بن حبیب از پدرش از جدش منحصر به یکی دو مورد نیست و اگر قتیبه از پدر از جدش نقل کرده باشد، سند به حبیب بن هرماس خواهد رسید، نه هرماس بن زیاد صحابی. با این همه، روشن نیست نام ثعلبه که برای ابوحبیب عنبری ذکر شده، از کجاست؟ چون در روایات فقط به واژه پدر و جد اشاره شده و نامی از آنها به میان نیامده است، ولی «ابوحبیب» به اعتبار آن است که نسب دانان گاهی کنیه را با توجه به نام فرزند می‌سازند؛ وگرنه، در احادیث به این کنیه نیز اشاره‌ای نشده است. در مجموع می‌‌توان گفت اگر چنین شخصی جزء صحابه هم باشد، نام و نسب او برما روشن نیست.[۱۰]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: سمعانی، الأنساب، ج۴، ص۲۴۵.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۵۲۳ و ج۷، ص۷۲.
- ↑ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۶، ص۶۵.
- ↑ مزی، تهذیب الکمال، ج۳۰، ص۱۶۲.
- ↑ ابن ماجه، محمد بن یزید، سنن، ج۲، ص۸۱۱.
- ↑ ابن حبان، الثقات، ج۳، ص۴۳۷.
- ↑ ر.ک: ابن حجر، الاصابه، ج۶، ص۴۵۵.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۵۲۳.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۶، ص۴۱۸.
- ↑ صادقی، مصطفی، مقاله «ثعلبه تمیمی عنبری»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص ۳۲۱-۳۲۲.