بحث:حضرت ادریس در قرآن

ادریس در دانشنامه معاصر قرآن کریم

از پیامبرانی که نامش دو بار در قرآن آمده است. بر اساس روایات، از تبار شیث بود و در روزگاری میان حضرت آدم و حضرت نوح، دعوت به یکتاپرستی می‌کرد. بیشتر نویسندگان عرب، لفظ ادریس را از ماده «د ر س» دانسته‌اند و معتقدند که به واسطه کثرت علم، نام ادریس به وی داده شده است. زمخشری آن را عربی اصل نمی‌داند.

نولدکه مستشرق آلمانی اصل لفظ را عبری می‌داند که به وسیله سریان‌ها به اعراب رسیده و صورت عربی به خود گرفته است؛ نویسندگان عرب معتقدند که ادریس، همان «اخنوخ» یا «خنوخ» است که در تورات آمده است و برخی از قدما ادریس را با «هرمس» یونانی یکی پنداشته‌اند.

نام او دو بار در قرآن آمده. یک بار تنها در کنار پیامبران دیگر به عنوان اسوه‌ای از صابرین و صالحین ذکر شده: وَإِسْمَاعِيلَ وَإِدْرِيسَ وَذَا الْكِفْلِ كُلٌّ مِنَ الصَّابِرِينَ و بار دیگر در سوره مریم که از او با عنوان پیامبری راستگو و بلند مرتبه یاد شده است: وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِدْرِيسَ إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقًا نَبِيًّا وَرَفَعْنَاهُ مَكَانًا عَلِيًّا.

اشاره کوتاه قرآن و اطلاعات محدود درباره ادریس سبب شده است که شخصیت واقعی او با داستان‌ها و افسانه‌های ملل گوناگون به هم درآمیزد. بر اساس بعضی منابع که اغلب مبتنی بر اسطوره است، او نخستین کسی است که با قلم نوشت و نخستین معلم است. از علوم متعدد آگاهی داشت و علم پزشکی و نجوم را بنیان نهاد و اولین کسی است که جامه پوشید و به دیگران جامه دوختن آموخت. عمری طولانی داشت و تقوی و پارسایی او تا جایی بود که فرشتگان او را ستوده‌اند.

در روایات داستانی، استفاده از سلاح، ترازو، تأسیس علم نجوم و رمل و ساختن شهرها و اهرام به او نسبت داده شده است.

ادریس در ۳۶۵ سالگی به آسمان صعود کرد و با ملک‌الموت همنشین شد، فرشته مرگ، جان او را ستاند و سپس به فرمان خدا او را به زندگی برگرداند و او در بهشت ماندگار شد؛ بعضی گفته‌اند که وی را به آسمان بالا بردند، ولی چون از علایق دنیوی یک سوزن و کمی نخ همراه داشت، نتوانست از آسمان چهارم فراتر رود. بعضی از منابع اسلامی، زندگی ادریس را به گونه‌ای به پیامبر اسلام و دوره بعد از اسلام پیوند می‌دهند از جمله دیدار حضرت پیامبر با ادریس در شب معراج در آسمان چهارم و این که ادریس پیامبر را، برادر خود و پیامبر صالح خوانده است.

نام ادریس در زبان فارسی، جلوه درخشانی دارد. بیشتر فارسی‌نویسان در آثار خود، مفاهیمی آکنده از پند و اندرزهای ادریس را گنجانده‌اند. برخی به دانش ادریس نظر داشته و به حکمت وی پرداخته و با اشاراتی درباره ارزش نهادن به علم و ادب، زراندوزی را نکوهیده‌اند و برخی نیز به صعود او به آسمان و رفتن به بهشت توجه کرده‌اند.