عبیدالله بن عبدالله هذلی
مقدمه
ابن شهر آشوب در مناقب، کاتبان امیرالمؤمنین(ع) را چنین یاد می‌کند: عبیدالله بن ابی رافع، سعید بن نمران همدانی، عبدالله بن جعفر و عبیدالله بن عبدالله بن مسعود[۱]. برابر این نقل، عبیدالله بن عبدالله از کاتبان حضرت بوده است؛ ولی با تحقیق و بررسی‌ای که انجام گرفت، شرح حالی برای وی یافت نشد و در منبعی دیگر به این موضوع اشاره نشده است؛ از این رو ممکن است وی عبیدالله بن عبدالله بن عتبة بن مسعود هذلی باشد؛ زیرا امکان حذف عتبه در نقل، زیاد است. اینک به شرح حال مختصر وی می‌پردازیم.
ذهبی درباره وی گوید: عبیدالله بن عبدالله بن عتبة بن مسعود، ابوعبدالله هذلی نابینا؛ یکی از فقهای هفت‌گانه مدینه و برادر «عون» است. او از عایشه، ابو هریره، ابن عباس، ابوسعید خدری و گروهی دیگر روایت می‌کند. زهری و دیگران از او روایت کرده‌اند. وی امام، حجت و حافظی مجتهد بود. در سال ۹۶ یا ۹۷ درگذشت[۲]. جزو تابعان بود. پدرش عبدالله بن عتبة بن مسعود که از صحابه بود در سال ۷۴ درگذشت[۳]. جدش عتبة بن مسعود هذلی برادر عبدالله بن مسعود در مکه اسلام آورد و همراه برادرش به حبشه هجرت کرد. او فقیهی فاضل بود که به قول صحیح، در زمان خلافت عمر فوت کرد و گفته شده در زمان معاویه درگذشته است[۴].
عبیدالله بن عبدالله روایات گوناگونی از عبدالله بن عباس نقل کرده است[۵] و خود گزارشی از وضعیت بیت المال در زمان عثمان دارد[۶]. سخنانی درباره فضائل عبدالله بن مسعود که صاحب سر رسول خدا(ص) بوده از وی گزارش شده است[۷].
در کتاب کافی، تهذیب و فقیه، روایتی از ابن عباس از او در ابطال «عول» نقل شده است. او را از مشاهیر عامه دانسته‌اند. ابن حجر در تقریب، پس از بیان نام وی، او را فقیهی ثقه و ثبت می‌داند که در سال ۹۴ یا ۹۸ از دنیا رفته است[۸].
علامه امینی، دیدار وی را با ابن عباس در آخر عمرش و سخن عبدالله بن عباس را در ابطال عول بیان کرده است[۹]. یعقوبی وی را از فقهای دوران خلافت عمر بن عبدالعزیز[۱۰] و هشام بن عبدالملک شمرده است[۱۱].
بنابراین، امکان کتابت وی برای امیرالمؤمنین(ع) بعید نیست، به ویژه با توجه به پیوندی که با ابن عباس داشته و نارضایتی ای که خاندان آنها از عثمان به خاطر توهین و ضرب و شتم عبدالله بن مسعود داشته‌اند.[۱۲]
منابع
پانویس
- ↑ مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۷۷.
- ↑ تاریخ الاسلام، سال ۸۱-۱۰۰، ص۴۲۱-۴۲۲.
- ↑ تاریخ الاسلام، سال ۶۱-۸۰، ص۳۱۷.
- ↑ تاریخ الاسلام، «عهد الخلفاء»، ص۲۸۹.
- ↑ تاریخ الاسلام، ص۵۳۸.
- ↑ تاریخ الاسلام، ص۴۶۱.
- ↑ تاریخ الاسلام، ص۴۶۱؛ الغدیر، ج۹، ص۱۰.
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج۱۱، ص۷۴.
- ↑ الغدیر، ج۶، ص۲۶۱.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۰۸.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۲۹.
- ↑ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج3، ص 151 - 152.