خواب در معارف و سیره فاطمی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث خواب است. خواب از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: خواب در قرآن - خواب در نهج البلاغه - خواب در معارف و سیره نبوی - خواب در معارف و سیره فاطمی - پرسش مرتبط نداردخواب و استراحت
خواب و استراحت از نیازهای اجتناب‌ناپذیر بشری است و در این زمینه نیز معصومان، شیوه و اصول خاص و ثابتی داشتند که توجه به آن می‌تواند درس‌آموز باشد. پیامبر اکرم (ص) شب‌ها زود می‌خوابید و بخش زیادی از شب را برای عبادت بیدار بود. بستر خوابش را چندان راحت قرار نمی‌داد که بر اثر خواب سنگین نتواند به راحتی برخیزد. با حال طهارت می‌خوابید و قبل از خواب، ملتزم به آداب و دعا بود و رو به قبله با نهادن دست راست زیر گونه راست و به پهلوی راست می‌خوابید. پس از بیدار شدن نیز به اموری همچون مسواک، سجده، دعا، نگاه به آسمان و قرائت آیات آخر سوره آل عمران می‌پرداخت[۱].[۲]
رعایت آداب قبل از خواب
صدیقه کبری در این زمینه نیز به پدر بزرگوارش تأسی داشت. رسول خدا (ص) درباره آداب قبل از خواب، دعای خاصی به دخترش تعلیم داد و فرمود: «هر کس این دعا را بخواند و بخوابد، زیانی از شیاطین نمی‌بیند»[۳].
آنگاه که فاطمه (س) برای طلب یک خادم نزد پدر رفت، پیامبر دعایی برای قبل از خواب به او تعلیم داد و فرمود: «این از خادم برای تو بهتر است». فاطمه آن را فراگرفت و با رضایت به خانه بازگشت[۴].
بنابر روایتی دیگر - و شاید در نوبتی دیگر - پیامبر (ص) تسبیح معروف به تسبیح حضرت زهرا (س) را به او آموخت تا بعد از نماز و قبل از خواب قرائت کند[۵].
از دیگر تعالیم پیامبر اکرم (ص) به دخترش به عنوان آداب قبل از خواب، دستورالعملی جالب و پرسود بود. آن حضرت می‌گوید شبی پیش از خواب، پدرم نزد من آمد و فرمود: ای فاطمه، مخواب مگر آنکه چهار عمل را انجام دهی: ختم قرآن کنی، پیامبران را شفیع خود قرار دهی، مؤمنان را از خود راضی نمایی و حج و عمره‌ای به جای آوری!
سپس پیامبر (ص) به نماز ایستاد. پس از نماز از پدرم پرسیدم: چهار دستورالعمل گفتید که من قادر به انجام آنها نیستم! پیامبر نیز تبسمی کرد و فرمود: اگر سه بار سوره توحید را بخوانی، گویا ختم قرآن کرده‌ای و اگر بر من و پیامبران پیش از من درود فرستی، ما شفیعان تو در روز قیامت خواهیم بود و اگر برای مؤمنان استغفار کنی، همه آنان از تو راضی خواهند بود و اگر تسبیحات اربعه را بخوانی، حج و عمره‌ای به جای آورده‌ای[۶].
رسول خدا (ص) در دستورالعمل دیگری، دعایی برای قبل از خواب به دخترش تعلیم داد و سپس فرمود: هر مسلمانی که هنگام خواب این دعا را قرائت کند، از شیاطین و جانوران سمی گزندی نمی‌بیند[۷].[۸]
پرهیز از پرخوابی و رعایت وقت خواب
هنگام بین‌الطلوعین (بین طلوع فجر تا طلوع خورشید) نیز فاطمه (س) بر اساس تعلیم نبوی از خواب پرهیز می‌کرد. پیامبر (ص) ضمن توصیه به بیداری در این لحظات، به فاطمه (س) فرمود: برخیز و شاهد روزی پروردگارت باش و از غافلان مباش؛ چراکه خداوند روزی مردمان را در فاصله بین طلوع فجر تا طلوع خورشید تقسیم می‌کند[۹].[۱۰]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ بنگرید به کتاب سیره اخلاقی پیامبر اعظم (ص) از نگارنده، فصل دوم.
- ↑ جباری، محمد رضا، سیره اخلاقی و سبک زندگی حضرت زهرا، ص ۳۷.
- ↑ «و اخرج ابن السنی والدیلمی عن فاطمه بنت رسول الله (ص)، رضی الله عنها أن رسول الله (ص) قال لها: اذا اخذت مضجعک فقولی: «الحمد لله الکافی، سبحان الله الاعلی، حسبی الله و کفی، ما شاء الله قضی، سمع الله لمن دعاء لیس من الله ملجا و لا وراء الله ملتجا، توکلت علی ربی و ربکم، ما من دابه الا هو آخذ بناصیتها، ان ربی علی صراط مستقیم الحمد لله الذی لم یتخذ ولدا و لم یکن له شریک فی الملک و لم یکن له ولی من الذل و کبره تکبیرا». من یقولها عند منامه ثم ینام وسط الشیاطین والهوام فلا تضره»؛ (سیوطی، الدرالمنثور، ج۴، ص۲۰۸).
- ↑ «عن جعفر بن محمد عن أبیه عن علی بن الحسین عن الحسین بن علی عن علی بن ابی طالب انه قال لفاطمه: اذهبی الی ابیک فسلیه یعطک خادما یقیک الرحی و حر التنور! فاتته فسالته، فقال: اذا جاء سبی فاتینا! فجاء سبی من ناحیة البحرین، فلم یزل الناس یطلبون و یسالونه ایاه، و کان رسول الله (ص) معطاء لا یسئل شیئا الا اعطاه، حتی اذا لم یبق شیء أتته تطلب، فقال لها رسول الله (ص): جاءنا سبی فطلبه الناس، و لکن اعلمک ما هو خیر لک من خادم! اذا اویت الی فراشک فقولی: اللهم رب السماوات السبع و رب العرش العظیم، ربنا و رب کل شیء، منزل التوراه و الانجیل و القرآن، و فالق الحب والنوی، انی اعوذ بک من شر کل شیء انت آخذ بناصیته، انت الأول فلیس قبلک شیء، و أنت الآخر فلیس بعد ک شیء، و أنت الظاهر فلیس فوقک شیء، اقض عنا الدین و اغتنا من الفقر، فانصرفت فاطمه راضیه بذلک من الجاریه. قال علی: فما ترکتها منذ علمنی رسول الله (ص)، قیل: و لا لیله صفین؟ قال: و لا لیله صفین»؛ (متقی هندی، کنزالعمال، ج۱۵، ص۵۰۱؛ مرعشی نجفی، شرح احقاق الحق، ج۲۵، ص۳۰۱).
- ↑ «عَنْ أَبِي الْوَرْدِ بْنِ ثُمَامَةَ عَنْ عَلِيٍّ (ع) أَنَّهُ قَالَ لِرَجُلٍ مِنْ بَنِي سَعْدٍ أَ لَا أُحَدِّثُكَ عَنِّي وَ عَنْ فَاطِمَةَ إِنَّهَا كَانَتْ عِنْدِي وَ كَانَتْ مِنْ أَحَبِّ أَهْلِهِ إِلَيْهِ إِنَّهَا اسْتَقَتْ بِالْقِرْبَةِ حَتَّى أَثَّرَ فِي صَدْرِهَا وَ طَحَنَتْ بِالرَّحَى حَتَّى مَجِلَتْ يَدُهَا وَ كَسَحَتِ الْبَيْتَ حَتَّى اغْبَرَّتْ ثِيَابُهَا وَ أَوْقَدَتِ النَّارَ تَحْتَ الْقِدْرِ حَتَّى دَكِنَتْ ثِيَابُهَا فَأَصَابَهَا مِنْ ذَلِكَ ضَرَرٌ شَدِيدٌ فَقُلْتُ لَهَا لَوْ أَتَيْتِ أَبَاكِ فَسَأَلْتِيهِ خَادِماً يَكْفِيكِ حَرَّ مَا أَنْتِ فِيهِ مِنْ هَذَا الْعَمَلِ فَأَتَتِ النَّبِيَّ (ص) فَوَجَدَتْ عِنْدَهُ حُدَّاثاً فَاسْتَحَتْ وَ انْصَرَفَتْ قَالَ فَعَلِمَ النَّبِيُّ (ص) أَنَّهَا جَاءَتْ لِحَاجَةٍ قَالَ فَغَدَا عَلَيْنَا وَ نَحْنُ فِي لِفَاعِنَا فَقَالَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا أَهْلَ اللِّفَاعِ فَسَكَتْنَا وَ اسْتَحْيَيْنَا لِمَكَانِنَا ثُمَّ قَالَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ فَسَكَتْنَا ثُمَّ قَالَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ فَخَشِينَا إِنْ لَمْ نَرُدَّ عَلَيْهِ أَنْ يَنْصَرِفَ وَ قَدْ كَانَ يَفْعَلُ ذَلِكَ يُسَلِّمُ ثَلَاثاً فَإِنْ أُذِنَ لَهُ وَ إِلَّا انْصَرَفَ فَقُلْتُ وَ عَلَيْكَ السَّلَامُ يَا رَسُولَ اللَّهِ ادْخُلْ فَلَمْ يَعْدُ أَنْ جَلَسَ عِنْدَ رُءُوسِنَا فَقَالَ يَا فَاطِمَةُ مَا كَانَتْ حَاجَتُكِ أَمْسِ عِنْدَ مُحَمَّدٍ قَالَ فَخَشِيتُ إِنْ لَمْ نُجِبْهُ أَنْ يَقُومَ قَالَ فَأَخْرَجْتُ رَأْسِي فَقُلْتُ أَنَا وَ اللَّهِ أُخْبِرُكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّهَا اسْتَقَتْ بِالْقِرْبَةِ حَتَّى أَثَّرَ فِي صَدْرِهَا وَ جَرَّتْ بِالرَّحَى حَتَّى مَجِلَتْ يَدَاهَا وَ كَسَحَتِ الْبَيْتَ حَتَّى اغْبَرَّتْ ثِيَابُهَا وَ أَوْقَدَتْ تَحْتَ الْقِدْرِ حَتَّى دَكِنَتْ ثِيَابُهَا فَقُلْتُ لَهَا لَوْ أَتَيْتِ أَبَاكِ فَسَأَلْتِيهِ خَادِماً يَكْفِيكِ حَرَّ مَا أَنْتِ فِيهِ مِنْ هَذَا الْعَمَلِ قَالَ أَ فَلَا أُعَلِّمُكُمَا مَا هُوَ خَيْرٌ لَكُمَا مِنَ الْخَادِمِ إِذَا أَخَذْتُمَا مَنَامَكُمَا فَسَبِّحَا ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِينَ وَ احْمَدَا ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِينَ وَ كَبِّرَا أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِينَ قَالَ فَأَخْرَجَتْ فَاطِمَةُ (س) رَأْسَهَا فَقَالَتْ رَضِيتُ عَنِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ رَضِيتُ عَنِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ رَضِيتُ عَنِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ»؛ (شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۲، ص۳۶۶؛ تمیمی مغربی، شرح الاخبار، ج۳، ص۶۸؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۸۲، ص۳۳۶).
- ↑ «عن فاطمه الزهراء انها قالت: دخل علی ابی رسول الله و انی قد افترشت الفراش و اردت ان انام، فقال: یا فاطمه! لا تنامی حتی تعملی اربعه اشیاء: حتی تختمی القرآن، و تجعلی الانبیاء شفعاء ک، و تجعلی المؤمنین راضین عنک، و تعملی حجه و عمره. و دخل فی الصلاه فتوقفت علی فراشی حتی اتم الصلاه، فقلت: یا رسول الله امرتنی باربعه اشیاء لا اقدر فی هذه الساعه ان افعلها. فتبسم رسول الله و قال: اذا قرات قل هو الله احد ثلاث مرات، فکانک قد ختمت القرآن، و اذا صلیت علی و علی الانبیاء من قبلی، فقد صرنا لک شفعاء یوم القیامة، و اذا استغفرت للمؤمنین، فکلهم راضون عنک، و اذا قلت: سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر، فقد حججت واعتمرت»؛ (شیخ الاسلامی، مسند فاطمه الزهراء ص۱۷۳، از خلاصه الاذکار، ص۷۰).
- ↑ «و اخرج ابن السنی و الدیلمی عن فاطمه بنت رسول الله (ص)، رضی الله عنها أن رسول الله (ص) قال لها: اذا اخذت مضجعک فقولی: «الحمد لله الکافی، سبحان الله الاعلی، حسبی الله و کفی، ما شاء الله قضی سمع الله لمن دعا، لیس من الله ملجاء و لا وراء الله ملتجا، توکلت علی ربی و ربکم، ما من دابه الا هو آخذ بناصیتها، أن ربی علی صراط مستقیم، الحمد لله الذی لم یتخذ ولدا ولم یکن له شریک فی الملک و لم یکن له ولی من الذل و کبره تکبیرا». من یقولها عند منامه ثم ینام وسط الشیاطین والهوام فلا تضره»؛ (سیوطی، الدرالمنثور، ج۴، ص۲۰۸؛ متقی هندی، کنزالعمال، ج۱۵، ص۳۴۱؛ آلوسی، روح المعانی، ج۸، ص۱۸۵).
- ↑ جباری، محمد رضا، سیره اخلاقی و سبک زندگی حضرت زهرا، ص ۳۸.
- ↑ «عن فاطمه بنت رسول الله قالت: مر بی‌رسول الله (ص) و انا مضطجعه متصحبه فحرکنی برجله و قال: یا بنیه! قومی فاشهدی رزق ربک و لا تکونی من الغافلین، فان الله یقسم ارزاق الناس ما بین طلوع الفجر الی طلوع الشمس»؛ (سیوطی، مسند فاطمه، ص۹۷، ح۲۵۸؛ متقی هندی، کنزالعمال، ج۱۵، ص۵۲۴).
- ↑ جباری، محمد رضا، سیره اخلاقی و سبک زندگی حضرت زهرا، ص ۴۱.