قبله
این مدخل زیرشاخهٔ بحث نماز است. قبله از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: قبله در قرآن - پرسش مرتبط ندارد
قِبله، جهتی است که مسلمانان هنگام نماز و عبادت رو به کعبه در مسجد الحرام می‌ایستند.
مقدمه
قبله عبارت است از مواجهه و ایستادن در برابر خانه کعبه است با تمام اعضاء و اندام با نظم و احترام و با حضور ذهن و قلب. به مرور به خانه کعبه هم قبله اطلاق شده است و هر کس در هر نقطه از زمین است در اقامه نماز باید رو به سوی کعبه کند[۱].
کعبه مقدس در مسجد الحرام و در مکه قرار دارد و قبله مسلمانان است. ایستادن رو به کعبه، یادآور توحید و آیین یکتاپرستی حضرت ابراهیم است که این خانه مقدس را برپا کرد و رمز یکپارچگی و اتحاد صفوف مسلمانان در سرتاسر جهان است.
پیامبر اسلام و مسلمین، ابتدا به طرف بیت المقدس که قبله همه پیامبران بود، نماز می‌خواندند. تا هفده ماه پس از هجرت به مدینه نیز این حالت بود. به دنبال طعنه‌ها و زخم زبان‌های یهود، به دستور خداوند، از آن پس مسلمانان به سوی مسجد الحرام و کعبه ایستادند. این ماجرا که به "تغییر قبله" معروف است، در قرآن نیز آمده است: ﴿سَيَقُولُ السُّفَهَاء مِنَ النَّاسِ مَا وَلاَّهُمْ عَن قِبْلَتِهِمُ الَّتِي كَانُواْ عَلَيْهَا قُل لِّلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ يَهْدِي مَن يَشَاء إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِّتَكُونُواْ شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنتَ عَلَيْهَا إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَن يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّن يَنقَلِبُ عَلَى عَقِبَيْهِ وَإِن كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلاَّ عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُوفٌ رَّحِيمٌ قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاء فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنتُمْ فَوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ﴾[۲].
مسجدی که این آیات در آن نازل شد، هم‌اکنون نیز در مدینه باقی است و به "مسجد ذوقبلتین" مشهور است، یعنی مسجدی که در آن به سوی دو قبله نماز خوانده شده است. غیر از نماز، کارهای دیگری همچون دفن مرده و سر بریدن حیوانات باید رو به قبله باشد[۳].
در اهمیت و جایگاه قبله، همین بس که نشانه کیان دین و امت است و لذا مسلمانان را «اهل قبله» می‌نامند، چنان که «به اهل قرآن» نیز معروفند. از این رو خدای سبحان، قبله را آزمونی بزرگ دانسته ﴿وَإِنْ كَانَتْ لَكَبِيرَةً﴾[۴] و در سوره بقره آیه ۱۴۲ تا ۱۴۵ پنج بار درباره قبله سخن گفته که این شیوه بیان نادری است. از آنجا که پذیرش قبله، به منزله پذیرش اصل دین است، خدای سبحان به رسول اکرم می‌فرمود: ﴿وَلَئِنْ أَتَيْتَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ بِكُلِّ آيَةٍ مَا تَبِعُوا قِبْلَتَكَ وَمَا أَنْتَ بِتَابِعٍ قِبْلَتَهُمْ﴾[۵] هر معجزه‌ای ارائه کنی، اهل کتاب قبله تو را نخواهند پذیرفت، همان‌گونه که تو به قبله آنان که امری منسوخ است رو نخواهی کرد[۶].
تغییر قبله
از آغاز بعثت رسول خدا (ص) در مکه و از پس وجوب نماز، حضرت از سوی خداوند فرمان یافت تا بیت‌المقدس را قبله خویش قرار دهد و به سوی آن نماز بگذارد. ایشان در مدت حضور سیزده ساله‌شان در مکه و نیز اوایل ورودشان به مدینه به سوی این مکان مقدس نماز می‌گزارد.
قرار گرفتن بیت‌المقدس به عنوان قبله پس از هجرت، دستاویزی برای یهودیان مدینه شده بود که پیوسته اسباب شماتت و آزار رسول خدا (ص) را فراهم می‌آوردند. آنان قبله بودن بیت‌المقدس را نشان وابستگی مسلمانان به یهود و تبعیت مسلمانان از آنها می‌دانستند[۷]. پیامبر خدا (ص) در حالی که از عیب‌جویی‌های یهود غمگین بود، در دل شب از منزل خارج شد. ایشان به آسمان نگاه می‌کرد و منتظر امر خداوند تبارک و تعالی در این باره بود[۸].
فردای آن روز که حضرت برای اقامه نماز ظهر به مسجد "بنی‌سالم" رفته بود، پس از به جا آوردن دو رکعت از نماز، جبرئیل نازل شد و با گرفتن بازوی حضرت، ایشان را به سوی کعبه برگرداند. مسلمانان نیز به تبعیت از حضرت به سوی کعبه ایستادند و ادامه نماز ظهر را خواندند[۹].
سپس آیه نازل شد: ﴿قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ﴾[۱۰].[۱۱]
قبله در فقه اسلامی
قبل از شروع نماز باید نمازگزار جهت قبله را بداند و نمازش را به سمت آن بخواند؛ ازاین‌رو قبله‌شناسی لازم است؛ علاوه بر این ذبح حیوان باید به سمت قبله انجام شود[۱۲]. کسی که از دنیا رفته، لازم است به سمت قبله دفن شود. اولین کسی که به طرف قبله دفن شد، براء بن معرور بود. وی از کسانی است که در بیعت عقبه اول با پیامبر(ص) بیعت کرد و یکی از نقبا بود[۱۳]. براء بن معرور تمیمی انصاری قبل از هجرت رسول خدا(ص) در شهر مدینه درگذشت. وقتی زمان مرگ وی فرارسید، با اینکه در آن زمان مسلمانان به طرف بیت‌المقدس نماز می‌خواندند، به دلیل علاقه زیادش به پیامبر وصیت کرد او را به طرف پیامبر(ص) در مکه دفن نمایند؛ پس دفن به سوی قبله سنت جاری شد. براء درباره یک‌سوم مالش وصیت کرد که قرآن برابر آن نازل شد و سنت جاری گردید[۱۴].[۱۵]
منابع
پانویس
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۷۵۶.
- ↑ به زودی کم‌خردان از مردم خواهند گفت: چه چیز آنان را از قبله‌ای که بر آن بودند بازگردانید؟ بگو: خاور و باختر از آن خداوند است، هر که را بخواهد به راهی راست رهنمون خواهد شد. و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد؛ و قبله‌ای که بر سوی آن بودی بر نگرداندیم مگر بدین روی که معلوم داریم چه کسی از پیامبر پیروی می‌کند و چه کسی واپس می‌گراید، و بی‌گمان آن جز بر آنان که خداوند رهنمونشان شد، گران بود و خداوند بر آن نیست که ایمانتان را تباه گرداند که خداوند با مردم، به راستی مهربانی است بخشاینده. گرداندن رویت را به آسمان، می‌بینیم پس رویت را به قبله‌ای که می‌پسندی خواهیم گرداند؛ اکنون به سوی مسجد الحرام رو کن و (همه) هرجا هستید به سوی آن روی کنید، و اهل کتاب بی‌گمان می‌دانند که آن (حکم) از سوی پروردگارشان، راستین است و خداوند از آنچه انجام می‌دهند غافل نیست؛ سوره بقره، آیه۱۴۲- ۱۴۴.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی.
- ↑ «و بی‌گمان آن جز بر آنان که خداوند رهنمونشان شد، گران بود» سوره بقره، آیه ۱۴۳.
- ↑ «و اگر برای اهل کتاب هر نشانه‌ای بیاوری از قبله تو پیروی نخواهند کرد و تو هم پیرو قبله آنان نخواهی بود» سوره بقره، آیه ۱۴۵.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه، ص ۷۵۶.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۵۵۰.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۲۷۴؛ شیخ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۴۱۳.
- ↑ علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، ج۱، ص۶۳؛ شیخ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۴۱۳.
- ↑ «گرداندن رؤیت را به آسمان، می‌بینیم پس رؤیت را به قبله‌ای که می‌پسندی خواهیم گرداند؛ اکنون به سوی مسجد الحرام رو کن و (همه) هرجا هستید به سوی آن روی کنید، و اهل کتاب بی‌گمان می‌دانند که آن (حکم) از سوی پروردگارشان، راستین است و خداوند از آنچه انجام می‌دهند غافل نیست» سوره بقره، آیه ۱۴۴.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، تاریخ تغییر قبله، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۱، ص۲۴۰ ـ ۲۴۲؛ داداش نژاد، منصور، مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص۵۹-۶۰.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۶، ص۲۲۹.
- ↑ محمد باقر مجلسی، مرآة العقول، ج۱۴، ص۲۴۹؛ ابن‌عبدالبر، الإستیعاب، ج۱، ص۱۵۱.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۳، ص۲۵۴ و ج۷، ص۱۰؛ شیخ صدوق، علل الشرائع، ص۳۰۱؛ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۹، ص۱۹۲: «فَأَوْصَى الْبَرَاءُ إِذَا دُفِنَ أَنْ يُجْعَلَ وَجْهُهُ إِلى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ إِلَى الْقِبْلَةِ، فَجَرَتْ بِهِ السُّنَّةُ، وَ أَنَّهُ أَوْصى بِثُلُثِ مَالِهِ، فَنَزَلَ بِهِ الْكِتَابُ، وَ جَرَتْ بِهِ السُّنَّةُ».
- ↑ ذاکری، علی اکبر، سیره عبادی معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه، ص ۵۱.