مسئولیت‌های والدین نسبت به فرزندان
 | این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید. |
- مدخل‌های وابسته به این بحث:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل مسئولیت‌های والدین (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
- قرآن کریم می‌فرماید: ﴿...لَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ مِنْ إِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَإِيَّاهُمْ وَلَا تَقْرَبُوا الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ...﴾[۱]، همچنین می‌فرماید: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا﴾[۲]. در آیات فوق به دو وظیفه اصلی والدین، یعنی تأمین مایحتاج زندگی فرزندان و تربیت اخلاقی آنان اشاره شده است[۳]
- پیامبر(ص) می‌فرمایند: "هر که برای کسب روزی حلال برای خانواده خود بکوشد کوشش او در راه خدا به شمار می‌آید"[۴]. علی(ع) نیز می‌فرمایند: فرزند را بر پدر حقی است و پدر را بر فرزند حقی. حق پدر بر فرزند آن بود که فرزند در هر چیز، جز نافرمانی خدای سبحان، او را فرمان برد، و حق فرزند بر پدر آن است که او را نام نیکو نهد و ادب نیک به او آموزد و قرآن را به او تعلیم دهد[۵].
- سِرّ این که محبت پدر و مادر نسبت به اولاد زیادتر از محبت اولاد است نسبت به آن‌ها چند چیز است: یکی آنکه پدر و مادر سبب وجود اولادند؛ دیگر آنکه از اول تکوین و آغاز خلقت، اولاد خود را می‌شناسند و به وجود وی خوشحال‌اند و سوم آنکه چنین پندارند که پس از فنای جسم آن‌ها، اولاد به جای آن‌ها باقی است[۶].
- یکی از وظایف و مسئولیت‌های اصلی والدین نسبت به فرزندان، مهیا نمودن شرایط لازم جهت پرورش جسمانی، روحانی و روانی آنان است. اگر اعضای خانواده احساس کنند سرپرست خانواده علی‌رغم توانایی مالی از تأمین زندگی بهتر خودداری می‌کند، نسبت به عواطف او دچار تردید شده، روابط آن‌ها سرد می‌شود[۷]
مسئولیت‌های والدین نسبت به فرزندان
تربیت فرزندان
- مفهوم واژه تربیت به پرورش دادن استعدادهای انسانی، یعنی فراهم کردن زمینه استعدادهای آدمی دلالت می‌کند. این واژه از ریشه "ربو" به معنی زیادت، فزونی، رشد و برآمدن گرفته شده است[۸].
- راغب اصفهانی می‌نویسد: "رب" در اصل به معنی تربیت و پرورش است، یعنی ایجاد کردن حالتی پس از حالت دیگر در چیزی، تا به حد نهایی و تام و کمال خود برسد[۹].
- برخی نیز فراهم آوردن زمینه برای پرورش استعدادهای درونی هر موجود و به ظهور و فعلیت رسانیدن امکانات بالقوه موجود در درون او را تربیت نامیده‌اند[۱۰].
- مکتب و مذهبی را نمی‌شناسیم که به اندازه اسلام درباره کودک و تربیت او سخن گفته باشد. حقوق کودکان در اسلام حقوقی پر دامنه، شامل، و بسیار غنی است. امر تربیت طفل از همان دوران تکوین او مطرح و مورد نظر است و تا ٢١ سال از زندگی او را در بر می‌گیرد[۱۱].
- تربیت در فنون مختلف و در ملت‌ها و اقوام مختلف اصولش متفاوت است. به عقیده اخوان الصفا مجموع اموری که در سازندگی شخصیت روحانی انسانی دخالت دارد، تربیت نامیده می‌شود. اخوان الصفا درباب تربیت اطفال، افکار و عقاید جالبی دارند و آن را در سطح کلی انسانی می‌نگرند[۱۲].
- در قرآن، عبادت واقعی، بزرگ‌ترین عامل تربیت و سازندگی انسان است[۱۳][۱۴]
اخلاق والدین نسبت به فرزندان
- امام سجاد(ع) به فرزندش می‌فرمایند: "فرزندم، خداوند محبت و میل مرا در تو قرار نداد و به دلیل همین نسبت به من، به تو سفارش کرد، ولی میل و محبت تو را در من قرار داد و نسبت به تو به من سفارش نکرد. بدان که بهترین پدران برای فرزندان، آنانند که دوست داشتن، (ایشان را) به کوتاهی (در تربیت صحیح فرزندان) نمی‌کشاند و بهترین فرزندان برای پدران، آنانند که کوتاهی، (ایشان را) در ادای وظایف به حقوق و نافرمانی والدین نکشاند"[۱۵].
- در این حدیث امام سجاد(ع) به غریزه "محبت" که در وجود پدر و مادر است اشاره می‌نمایند.
- در برخی از خانواده‌ها به دلیل دوست داشتن فرزندان خود، خطاهای آنان را نادیده می‌گیرند و در مقابل انحرافات و خطاهای آنان، شیوه چشم‌پوشی را اتخاذ می‌نمایند، که امام در این سخن به آن اشاره می‌فرمایند[۱۶]
آموزش اخلاق و عقیده درست و مهارت‌های لازم
- امام سجاد(ع)، در دعای بیست و پنجم و در عبارت دوم آن می‌فرمایند: "بارخدایا عمرشان را برای من دراز گردان و مدت زندگانیشان را بسیار نما؛ و طفلانشان را برای من پرورش ده؛ و ناتوانشان را نیرومند ساز؛ و تن‌ها و کیش‌ها و خوی‌هایشان را برای من سالم بدار؛ و در جان‌ها و اندامشان و در هرچه از کار ایشان به آن می‌کوشم تندرستی ده (از دردها و پیشامدهای ناروا نگاهداریشان فرما) و روزی‌هایشان را برای من و به دست من فراوان گردان"[۱۷]
- والدین باید مراقب باشند که فرزندان آنان تحت تأثیر عقیده‌های انحرافی و اخلاقی افراد منحرف قرار نگیرند[۱۸]
پرورش فرزندان نیک
- امام سجاد(ع) در دعای بیست و پنجم و در عبارت سوم آن می‌فرمایند: "و ایشان را نیکوکاران و پرهیزکاران (از گناه) و بینایان (راه حق) و برای شنوندگان (سخن راست) و فرمانبران خود و دوستداران پنددهندگان دوستانت و دشمنان و کینه‌داران برای همه دشمنانت (که به تو نگرویده‌اند) قرار ده، آمین (خدایا دعایم را روا ساز)"[۱۹].
- امام سجاد(ع) در دعای بیست و پنجم و در عبارت پنجم آن می‌فرمایند: "و مرا در پرورش و تأدیب (راه پسندیده نمودن) و نیکی کردن ایشان یاری فرما؛ و مرا از جانب خود افزون برایشان فرزندان نرینه ببخش؛ و آن را برای من نیک قرار ده؛ و آن‌ها را در آنچه (در این راز و نیاز) که از تو خواسته‌ام یاورم گردان"[۲۰][۲۱]
معرفی الگوهای صحیح
- فرزندان، نیازمند الگو هستند و لازم است والدین ضمن آموزش اخلاق نیکو به فرزندان، آنان را با افرادی که دوستدار خدایند به شیوه‌ای هنرمندانه آشنا سازند.
- امام سجاد(ع) در دعای بیست و پنجم و در عبارت سوم آن می‌فرمایند: "و ایشان را نیکوکاران و پرهیزکاران (از گناه) و بینایان (راه حق) و شنوندگان (سخن راست) و فرمانبران خودت و دوستداران پنددهندگان برای دوستانت و دشمنان و کینه‌داران برای همه دشمنانت (که به تو نگرویده‌اند) قرار ده آمین (خدایا دعایم را روا ساز)"[۲۲][۲۳]
رعایت عدالت در بین فرزندان
- والدین نباید بین فرزندان خود، (دختر یا پسر) تفاوت بگذارند بلکه باید با آن‌ها به عدالت رفتار کنند. روایت است که چون به امام سجاد(ع) مژده ولادت فرزندی می‌دادند، ایشان از دختر یا پسر بودن او نمی‌پرسید، بلکه از سالم بودن او سؤال می‌کرد. و چون سالم بود، می‌فرمودند: "خدا را شکر که مخلوقی ناقص العضو خلق نکرد"[۲۴][۲۵]
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ «...فرزندانتان را از ناداری نکشید؛ ما به شما و آنان روزی می‌رسانیم؛ و زشتکاری‌های آشکار و پنهان نزدیک نشوید...» سوره انعام، آیه ۱۵۱.
- ↑ «ای مؤمنان! خود و خانواده خویش را از آتشی بازدارید که هیزم آن آدمیان و سنگ‌هاست» سوره تحریم، آیه ۶.
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص:۸۰.
- ↑ ابن جعفر محمد بن فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ص۵۰۱.
- ↑ امام علی(ع)، نهج‌البلاغه، ترجمه سید جعفر شهیدی. کلمات قصار ۳۹۹، ص۴۳۳.
- ↑ احمد بن محمد بن مسکویه، تهذیب الاخلاق و تطهیرالاعراق، ترجمه حاجیه خانم امین، ص۲۵۹.
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص:۸۱.
- ↑ مصطفی دلشاد تهرانی، سیری در تربیت اسلامی، ص۲۲.
- ↑ مصطفی دلشاد تهرانی، سیری در تربیت اسلامی، ص۲۳.
- ↑ ر.ک: محمدعلی سادات، اخلاق اسلامی، ص٧.
- ↑ علی قائمی، اخلاق و معاشرت در اسلام، ص۱۳۰.
- ↑ سیدجعفر سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ج١، ص۵٠۵ - ۵٠۶.
- ↑ مرتضی مطهری، مجموعه آثار شهید مطهری، ج۲۷، ص۷۰۸. «تعلیم و تربیت در گذشته انگیزه دینی و مذهبی داشته است. انگیزه دینی و مذهبی در گذشته یار و یاور معلمان، پدران و مادران بوده است». (مرتضی مطهری، مجموعه آثار شهید مطهری، ج۲، ص۱۷۰) «در تعلیم و تربیت یک روش می‌گوید هر انسانی را باید جوری تربیت کرد که او به غایات خودش برسد؛ یعنی استعدادهای انسان را بشناسیم و آن استعدادها را در او پرورش بدهیم و این می‌شود تربیت صحیح؛ یعنی براساس شناخت فطرت او تمام استعدادها را هماهنگ با فطرت او پرورش دهیم. روش دیگری می‌گوید که انسان را باید طوری پرورش داد که به درد اجتماع بخورد، حتی اگر انسان را ناقص کرد». (مرتضی مطهری، مجموعه آثار شهید مطهری، ج۸، ص۴۲۷ -۴۲۸).
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص:۸۲.
- ↑ حمیدرضا حق شناس، اخلاق اجتماعی در صحیفه سجادیه، ص٣٠. به استناد کتاب بلاغة الامام علی بن الحسین(ع) ص۱۹۷.
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص:۱۴۲.
- ↑ «إِلَهِي امْدُدْ لِي فِي أَعْمَارِهِمْ، وَ زِدْ لِي فِي آجَالِهِمْ، وَ رَبِّ لِي صَغِيرَهُمْ، وَ قَوِّ لِي ضَعِيفَهُمْ، وَ أَصِحَّ لِي أَبْدَانَهُمْ وَ أَدْيَانَهُمْ وَ أَخْلَاقَهُمْ، وَ عَافِهِمْ فِي أَنْفُسِهِمْ وَ فِي جَوَارِحِهِمْ وَ فِي كُلِّ مَا عُنِيتُ بِهِ مِنْ أَمْرِهِمْ، وَ أَدْرِرْ لِي وَ عَلَى يَدِي أَرْزَاقَهُمْ»
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص:۱۴۲-۱۴۳.
- ↑ «وَ اجْعَلْهُمْ أَبْرَاراً أَتْقِيَاءَ بُصَرَاءَ سَامِعِينَ مُطِيعِينَ لَكَ، وَ لِأَوْلِيَائِكَ مُحِبِّينَ مُنَاصِحِينَ، وَ لِجَمِيعِ أَعْدَائِكَ مُعَانِدِينَ وَ مُبْغِضِينَ، آمِينَ»
- ↑ «وَ أَعِنِّي عَلَى تَرْبِيَتِهِمْ وَ تَأْدِيبِهِمْ، وَ بِرِّهِمْ، وَ هَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ مَعَهُمْ أَوْلَاداً ذُكُوراً، وَ اجْعَلْ ذَلِكَ خَيْراً لِي، وَ اجْعَلْهُمْ لِي عَوْناً عَلَى مَا سَأَلْتُكَ»
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص:۱۴۳-۱۴۴.
- ↑ «وَ اجْعَلْهُمْ أَبْرَاراً أَتْقِيَاءَ بُصَرَاءَ سَامِعِينَ مُطِيعِينَ لَكَ، وَ لِأَوْلِيَائِكَ مُحِبِّينَ مُنَاصِحِينَ، وَ لِجَمِيعِ أَعْدَائِكَ مُعَانِدِينَ وَ مُبْغِضِينَ، آمِينَ»
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص:۱۴۴.
- ↑ حمیدرضا حق شناس، اخلاق اجتماعی در صحیفه سجادیه، ص۳۴ - ۳۵. به استناد موسوعه الادعیه، جواد قیومی اصفهانی، ص۴۳۷.
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص:۱۴۴.