بحث:آیا ابراهیم پیامبر علم غیب داشت؟ (پرسش)

علم غیب داشتن پیامبران و حضرت ابراهیم

• اهمیت و جایگاهی که قرآن و روایات برای پیشوای الهی و خلیفةالله قایل است، خود به خود علم غیب را برای چنین کسی ثابت می‌کند: إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً قرآن، وحی و تعلیم غیبی را لازمۀ کار پیشوایان الهی می‌‌داند: وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ برخی از آیات، آشکارا آگاهی پیامبران و برخی از بندگان خاص خدا را از امور پنهانِ از حس، تصدیق می‌کند و هیچ فرد مسلمانی که قرآن را وحی آسمانی می‌داند پس از دقت در مفاد آنها، نمی‌تواند در این مسأله تردید داشته باشد. پیام‌آور و رسولی که خدا می‌فرستد، خواه پیامبر باشد یا فرشته، عالم به غیب است، منتها خدا او را عالم کرده است.

دلائل علم غیب حضرت ابراهیم

• حضرت ابراهیم(ع) برطبق آیۀ: كَذَلِكَ نُرِي إِبْرَاهِيمَ مَلَكُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَلِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ از اسرار عالم غیب آگاه بود، چرا که واژۀ "ملکوت" در آیه، از مصدر "مُلک" و به معنای سلطنت و فرمانروایی است و مقصود از رؤیت، مشاهدهٔ عاملان و کارگزان الهی در آسمان‌ها و زمین و دیدن حقیقت زمین و آسمان و ساکنان پیدا و پنهان آن است. یعنی حضرت ابراهیم(ع) فوق مشاهده حسی و عقلی داشته و نتیجۀ چنین مشاهده‌ای پیدا شدن صفت یقین است و یقین مرتبه‌ای از علم است که به هیچ وجه شک و تردیدی در آن راه ندارد.

برخی از مفسران، بر این نکته تصریح کرده‌اند که این مشاهده، امری اعجازگونه نبوده است؛ بلکه تدبر و تعمق در همان پدیده‌هایی است که بسیاری از انسان‌ها در اطراف خود می‌بینند؛ اما به سادگی از کنار آن می‌گذرند؛ اما حضرت ابراهیم(ع) در آنها تدبر کرده و اندیشید و دست قدرت خداوند را در آنها مشاهده کرد.

• در مقابل دیدگاه یاد شده، دیدگاه دیگری وجود دارد که خداوند حقایقی پنهان از آسمان‌ها و زمین را به حضرت ابراهیم(ع) نشان داد؛ حقایقی که از دسترس معرفت و مشاهدۀ عادی خارج است. ملکوت اشیاء، همان بُعدی است که توسط حواس انسانها قابل مشاهده نیست و وابستگی جهان به خداوند و قدرت و سلطنت او را به خوبی نشان می‌دهد. اگر این مشاهده از نوع تدبر در پدیده‌های مشهود جهان می‌بود، تعبیر "آسمان‌ها" جا نداشت؛ زیرا انسان با تدبر و تعمق نمی‌تواند به آسمان‌های هفتگانه راه یابد. حداکثر می‌تواند حقایقی را از آسمان اول بشناسد. بنابراین آیۀ مورد بحث، از نشان دادن ملکوت آسمان‌ها و زمین به حضرت ابراهیم(ع) سخن گفته است، پس این مشاهده به حقایقی مربوط بوده و یکی از مصادیق علم به غیب است که همه یا بخشی از آنها از دسترس مشاهده عادی انسان‌ها خارج است.
• امام صادق(ع) در ذیل آیه فرموده اند: «خداوند حجاب آسمان‌‏های‌ هفت‌گانه را برداشت تا ابراهیم به مافوق عرش نظر کرد. از زمین نیز حجاب را برداشت تا آن چه در هوا بود رؤیت نمود».
• در نتیجه حضرت ابراهیم (ع) بر طبق آیه و روایت علم غیب داشته است.

علم غیب داشتن پیامبران و حضرت ابراهیم

• اهمیت و جایگاهی که قرآن و روایات برای پیشوای الهی و خلیفةالله قایل است، خود به خود علم غیب را برای چنین افرادی ثابت می‌کند: إِنِّي جَاعِلٌ فِي الأَرْضِ خَلِيفَةً قرآن مجید وحی و تعلیم غیبی را لازمۀ کار پیشوایان الهی می‌‌داند: وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ برخی از آیات، آشکارا آگاهی پیامبران و برخی از بندگان خاص خدا را از امور پنهانِ از حس، تصدیق می‌کند و هیچ فرد مسلمانی که قرآن را وحی آسمانی می‌داند پس از دقت در مفاد آنها، نمی‌تواند در این مسأله تردید داشته باشد. پیام‌آور و رسولی که خدا می‌فرستد، خواه پیامبر باشد یا فرشته، عالم به غیب است، منتها خدا او را عالم کرده است: عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِنْ رَسُولٍ در این آیه خداوند ابتدا خود را دانای به غیب معرفی کرده است و از آن جا که ذات احدیت علم مطلق را داراست، علم او علم لدنی است و قابل تعلیم و تعلّم نیست؛ در ادامۀ آیه،‌ خداوند حکیم از این حقیقت خبر داده است که وی چنین علمی را به کسانی که خداوند از آنها راضی باشد،‌ عطا خواهد کرد.

دلائل علم غیب حضرت ابراهیم

• حضرت ابراهیم(ع) برطبق آیۀ: كَذَلِكَ نُرِي إِبْرَاهِيمَ مَلَكُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَلِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ از اسرار عالم غیب آگاه بود، چرا که واژۀ "ملکوت" در آیه، از مصدر "مُلک" و به معنای سلطنت و فرمانروایی است، برخی لغویان این واژه را مختص فرمانروایی و سلطنت خداوند دانسته‌اند. مراد از نشان دادن ملکوت آسمان‌ها و زمین به حضرت ابراهیم(ع) این است که خداوند عظمت و سلطنت خود را در آسمان‌ها و زمین به ایشان نشان داد. روشن است که عظمت و سلطنت الهی وجودی مستقل ندارد که مشاهده شود؛ بلکه مقصود نشان دادن اموری است که این عظمت و سلطنت را می‌رسانند. و هم چنین مقصود از رؤیت، مشاهدهٔ عاملان و کارگزان الهی در آسمان‌ها و زمین و دیدن حقیقت زمین و آسمان و ساکنان پیدا و پنهان آن است، که بیانی دیگر از فهم و مشاهدهٔ رابطهٔ مخلوقات الهی و علل و اسباب آن و کارفرمایان تجلی حوادث می‌باشد. بنابراین مشاهده ابراهیم(ع) فوق مشاهده حسی و عقلی بوده و نتیجه چنین مشاهده‌ای پیدا شدن صفت یقین است. و یقین مرتبه‌ای از علم است که به هیچ وجه شک و تردیدی در آن راه ندارد تاج العروس می‌نویسد: یقین در لغت برطرف شدن حالت شک است و در اصطلاح عبارت است از: اعتقاد به چیزی به طوری که معتقد باشد آن چیز غیر این نمی‌تواند باشد و آن اعتقاد مطابق واقع نیز باشد و اصلا قابل زوال نباشد. یقین نزد اهل حقیقت مشاهده عینی است به وسیله قدرت ایمان نه با برهان و استدلال. از دیدگاه قرآن کریم علم یقینی دارای آثار و نتایج مهمی است از جمله این که انسان حقایق عالم هستی را که در پس پرده محسوسات است آن مقداری که خدا بخواهد می‌بیند. كَلَّا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ با انضمام تعریف یقین "خصوصاً تعریف اهل حقیقت" با علم الیقینی که آیه شریفه بیان می‌کند، چنین نتیجه می‌گیریم که علم یقینی که به واسطه آن، آن چه در پس پرده غیب است نمایان می‌شود، نتیجه ارائه خداوندی است که به انبیاء و هر کس دیگری که بخواهد عطا می‌کند و بدین وسیله آنان را با معارف غیبی آشنا می‌کند. امام باقر(ع) در توضیح و استدلال به این آیه فرموده است: «برای ابراهیم (ع) پرده ‌ها کنار رفت تا این که زمین و آسمان و آن چه در آنها وجود دارد و هم چنین مَلَکی که آنها را حمل می‌کند را مشاهده کرد و نیز عرش و آن چه بر روی آن است را دید و امام شما نیز چنین است».
• برخی از مفسران، بر این نکته تصریح کرده‌اند که این مشاهده، امری اعجازگونه نبوده است؛ بلکه تدبر و تعمق در همان پدیده‌هایی است که بسیاری از انسان‌ها در اطراف خود می‌بینند؛ اما به سادگی از کنار آن می‌گذرند؛ اما حضرت ابراهیم (ع) در آنها تدبر کرده و اندیشید و دست قدرت خداوند را در آنها مشاهده کرد.
• در مقابل دیدگاه یاد شده، دیدگاه دیگری وجود دارد که خداوند حقایقی پنهان از آسمان‌ها و زمین را به حضرت ابراهیم (ع) نشان داد؛ حقایقی که از دسترس معرفت و مشاهدۀ عادی خارج است. ملکوت اشیاء، همان بُعدی است که توسط حواس انسانها قابل مشاهده نیست و وابستگی جهان به خداوند و قدرت و سلطنت او را به خوبی نشان می‌دهد. اگر این مشاهده از نوع تدبر در پدیده‌های مشهود جهان می‌بود، تعبیر "آسمان‌ها" جا نداشت؛ زیرا انسان با تدبر و تعمق نمی‌تواند به آسمان‌های هفتگانه راه یابد. حداکثر می‌تواند حقایقی را از آسمان اول بشناسد. بنابراین آیۀ مورد بحث، از نشان دادن ملکوت آسمان‌ها و زمین به حضرت ابراهیم (ع) سخن گفته است، پس این مشاهده به حقایقی مربوط بوده و یکی از مصادیق علم به غیب است که همه یا بخشی از آنها از دسترس مشاهده عادی انسان‌ها خارج است.
• امام صادق(ع) در ذیل آیه فرموده اند: «خداوند حجاب آسمان‌‏های‌ هفت‌گانه را برداشت تا ابراهیم به مافوق عرش نظر کرد. از زمین نیز حجاب را برداشت تا آن چه در هوا بود رؤیت نمود».
• در نتیجه حضرت ابراهیم (ع) بر طبق آیه و روایت علم غیب داشته است.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: