اخلاق عرفانی

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث اخلاق است. "اخلاق" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل اخلاق (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

اخلاق عرفانی یا اخلاق عارفانه یعنی اخلاقی که عرفا مروّج آن بوده‌اند که البته با مقیاس وسیعی مبتنی بر کتاب و سنّت است^[۱]. گاهی اخلاق عرفانی اطلاق می شود و مراد از آن اخلاق صوفیانه است؛ یعنی اخلاقی که متصوّفه مروّج آن بوده‌اند. ^[۲].^[۳]

روش عرفانی (اخلاق عرفانی)

سومین رویکرد به اخلاق در تاریخ تدوین علم اخلاق اسلامی، شیوه عرفانی و سبک صوفیانه است.
بیشتر کتب اخلاقی به جامانده از عرفا به این شیوه تدوین شده است. اوصاف الاشراف، تألیف خواجه نصیرالدین طوسی؛ قوت القلوب، تألیف ابوطالب مکی، رسالة سیر و سلوک منسوب به سید بحرالعلوم؛ رساله قشیریه تألیف ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن قشیری و اللمع تألیف ابونصر سراج طوسی از این قبیل است.
در روش عرفانی، آدمی موجودی متحرک تلقی می‌شود که مبدأ و منتهایی دارد و در بین این دو نقطه باید منازلی را طی کند که بدون گذر از یکی به دیگری نمی‌رسد؛ بنابراین، برخلاف روش فلسفی، فضیلت‌ها را مترتب بر یکدیگر و به دست آوردن آنها را تنها از راه یک برنامه حساب شده میسر نمی‌داند.

نقاط قوت روش عرفانی

نقطه قوت این روش نسبت به روش‌های دیگر دو چیز است:

حضور پررنگ خدا: انسان در این روش برای نزدیکی به خدا، به دنبال فضیلت‌ها می‌رود و چون رذیلت‌ها را موجب دوری از پروردگار میداند، از آنها می‌گریزد؛ بنابراین، در هر حرکت تحصیلی یا تهذیبی فاصله انسان با خدا سنجیده می‌شود و هم از این رو در تمام مراحل این برنامه، خدا حضور دارد.
پویایی و تحرک: گفتیم که این روش برای انسان، حرکت قائل است، او را در راه می‌داند و در راه او منازلی تصویر می‌کند؛ پس انسان همیشه در حال حرکت است و هر فضیلتی را طی یک سلسله فعالیت‌های کنشی به دست می‌آورد^[۴].