جبلة بن حارثة بن شراحیل کلبی
آشنایی اجمالی
وی از تیره کلب بن وبره از قضاعه[۱] و برادر زید بن حارثه - پسر خوانده رسول خدا (ص) - و عموی اسامة بن زید بود[۲]. وی را در شمار صحابی ساکن کوفه آورده‌اند[۳]. بر پایه گزارشی، از جبله پرسیدند: تو بزرگ‌تری یا زید؟ گفت: زید از من بهتر است، ولی من پیش از او به دنیا آمده‌ام. مادر ما از قبیله طی بود. او درگذشت و ما در آغوش جدمان بودیم. عموهای ما به جدمان گفتند: ما به پسران برادرمان سزاوارتریم. او گفت: جبله را ببرید، ولی زید را واگذارید تا آنکه کاروانی از تهامه به زید برخوردند و او در ملک خدیجه (ع) قرار گرفت. خدیجه (ع) او را به رسول خدا (ص) بخشید و آن حضرت آزادش کرد[۴]. گفته‌اند زمانی که رسول خدا (ص) در مکه بود، جبله به همراه پدرش حارثه خدمت حضرت رسید. حارثه نزد زید ماند و جبله رفت. وی سپس نزد رسول خدا (ص) بازگشت و اسلام آورد[۵]. بنا بر نقلی، جبله نزد رسول خدا (ص) رفت و از آن حضرت اجازه خواست برادرش زید را با خود ببرد. حضرت فرمود: او در اختیار توست. اگر برود من مانع او نمی‌شوم، ولی زید سوگند خورد کسی را بر رسول خدا (ص) ترجیح نمی‌دهد[۶]. جبله نیز این تصمیم زید را درست‌تر دانست[۷].
از جبله نقل کرده‌اند هرگاه رسول خدا (ص) در جنگ شرکت نمی‌کرد، سلاح خود را به امام علی (ع) یا به زید می‌سپرد[۸]. بنا بر روایتی دیگر، جبله از رسول خدا (ص) خواست چیزی به او بیاموزد. آن حضرت فرمود: «هنگام خوابیدن سوره کافرون و سوره توحید [۹] را تلاوت کن»[۱۰]. اشتباه یکی از راویان بشر بن ولید در نقل این حدیث که «جبلة بن حارثه» را با تصحیف «خارجة بن جبله» نقل کرده[۱۱] سبب شده است تا ابن حبان[۱۲] به اشتباه افزون بر جبلة بن حارثه، نام خارجة بن جبله را به عنوان صحابی ثبت کند[۱۳]. در منابع بعدی این تصحیفات ادامه یافته و ابن منده[۱۴] او را «جبلة بن خارجه» و ابن کثیر[۱۵] حارث بن جبله معرفی کرده‌اند. از سویی، ابونعیم[۱۶] و ابن حجر[۱۷] عنوان خارجة بن جبله را موهوم دانسته و حدیث یادشده را از جبلة بن حارثه روایت کرده‌اند. برخی منابع به نقل از ابن منده از صحابی دیگری به نام جبلة بن شراحیل یاد کرده‌اند که عموی زید بن حارثه می‌شود، ولی ابونعیم[۱۸] و برخی دیگر آن را نادرست و ناشی از اشتباه در ارجاع ضمیری دانسته‌اند که در داستان مربوط به اسلام آوردن حارثة بن شراحیل نقل شده است. بنابراین، صحابی‌ای با نام جبلة بن شراحیل وجود ندارد[۱۹].[۲۰]
جستارهای وابسته
- قضاعه (قبیله)
- حارثه بن شراحیل کلبی (پدر)
- زید بن حارثه (برادر)
- اسامة بن زید (برادر زاده)
منابع
پانویس
- ↑ ابن سلام، ابوعبید القاسم، کتاب النسب، ص۳۶۷.
- ↑ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۵۸۷؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب ج۱، ص۳۰۶؛ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۵۶۵.
- ↑ ابن حبان، محمد، مشاهیر علماء الأمصار، ج۳، ص۵۷؛ سمعانی، الأنساب، ج۵، ص۸۵.
- ↑ بغوی، معجم الصحابه، ج۱، ص۴۸۳؛ ابن قانع، معجم الصحابه، ج۱، ص۱۶۲؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب ج۱، ص۳۰۷؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۵۱۰.
- ↑ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۵۸۷؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۵۹۰؛ و با اندکی تفاوت، ر. ک: ذهبی، تجرید أسماء الصحابه ص۲۶۹.
- ↑ ابن قانع، معجم الصحابه، ج۱، ص۱۶۲؛ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۵۶۵.
- ↑ ترمذی، محمد بن عیسی، سنن، ج۵، ص۵۴۰؛ ابن حبان، محمد، مشاهیر علماء الأمصار، ج۳، ص۵۸.
- ↑ ابن ابی عاصم، الآحاد و المثانی، ج۵، ص۶۴؛ طبرانی، المعجم الکبیر، ج۲، ص۲۸۷.
- ↑ ر. ک: ابن قانع، معجم الصحابه، ج۱، ص۱۶۲.
- ↑ طبرانی، المعجم الکبیر، ج۲، ص۲۸۷؛ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۵۶۶.
- ↑ ر. ک: بغوی، معجم الصحابه، ج۲، ص۲۵۵؛ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۹۷۴.
- ↑ ابن حبان، محمد، مشاهیر علماء الأمصار، ج۳، ص۵۷.
- ↑ ر. ک: ابن حبان، محمد، مشاهیر علماء الأمصار، ج۳، ص۱۱۱.
- ↑ ر. ک: ابن اثیر، اسد الغابه، ج۲، ص۱۰۵.
- ↑ ابن کثیر، ابوالفداء اسماعیل، تفسیر القرآن العظیم، ج۴، ص۵۹۹.
- ↑ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۹۷۴.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۳۰۷.
- ↑ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۵۸۸.
- ↑ برای اطلاع بیشتر، ر. ک: ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۵۸۸؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ۱، ص۵۱۱؛ ذهبی، تجرید أسماء الصحابه ج۱، ص۷۷؛ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۶۴۲ و ۶۴۳.
- ↑ خانجانی، قاسم، مقاله «جبلة بن حارثة بن شراحیل کلبی»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص ۳۶۶.