جامع التأویل لمحکم التنزیل
مقدمه
شیخ طوسی در مقدمه التبیان فی تفسیر القرآن به این تفسیر اشاره کرده و شیوه آن را ستوده است[۱].
ابن ندیم با عنوان کتاب «جامع التأویل لمحکم التنزیل علی مذهب المعتزله فی تفسیر القرآن کبیر» از آن یاد کرده است[۲]. حاج خلیفه نیز با عنوان فوق از این تفسیر خبر داده و آن را تألیف محمد بن بحر اصفهانی متوفای ۳۲۲ ه. ق در چهارده مجلد طبق مذهب معتزله معرفی کرده است[۳].
داوودی نیز در وصف محمد بن بحر اصفهانی گفته است: وی بر مذهب معتزله و نزد آنان آبرومند بوده و تفسیری طبق مذهب آنان تألیف کرده است[۴].
آقا بزرگ تهرانی نیز این تفسیر را ذکر و کبیر بودن و طبق مذهب معتزله بودن آن را از ابن ندیم و چهارده جلد بودن آن را از معجم الأدباء نقل کرده است[۵].
برخی گفته‌اند: این تفسیر جامع بین روایات و اخبار و نحو و لغت و سایر فنون و علوم قرآن کریم است[۶].
این تفسیر در دسترس نیست، ولی برخی، از نسخۀ خطی آن در کتابخانۀ کنگرۀ آمریکا خبر داده‌اند[۷] و نیز گفته‌اند: سعید انصاری هندی آرای تفسیری نقل شده از ابو مسلم در تفسیر فخر رازی را جمع‌آوری نموده و در یک کتاب کوچک با نام ملتقط جامع التأویل لمحکم التنزیل منتشر کرده است[۸].
همچنین کتابی با عنوان بررسی آراء و نظرات فلسفی ابو مسلم اصفهانی در سال ۱۳۷۸ ه. ش به چاپ رسیده است. این کتاب که رساله کارشناسی ارشد سید محمد رضا غیاثی کرمانی است، در دو بخش تنظیم شده است؛ در بخش اول بیوگرافی ابو مسلم و بیان ویژگی‌های عصر وی از نظر تفسیر قرآن و اشاره به مفسران آن عصر و چگونگی پیدایش مکتب اعتزال و برخی مسائل دیگر آمده است و در بخش دوم، دیدگاه‌های تفسیری ابو مسلم (پیرامون ۵۵۰ آیه از ۸۵ سورۀ قرآن) از ده تفسیر شیعه و سنّی[۹] در ۲۸۷ صفحه گردآوری و نقد و بررسی شده است.[۱۰]
منابع
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ عبارت وی چنین است: و اصلح من سلک فی ذالک مسلکا جدید امقتصدا محمد بن بحر ابو مسلم الاصفهانی و علی بن عیسی رمانی فان کتابیهما اصلح ما صنف فی هذا المعنی غیر انهما اطالا للخطب فیه و اوردا فیه کثیرا مما لا یحتاج؛ (طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۱ و ۲).
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، ص۱۵۱.
- ↑ حاج خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۵۳۸.
- ↑ داوودی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۱۰۶.
- ↑ ر.ک: آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ج۵، ص۴۴، رقم ۱۷۸.
- ↑ صدر حاج سید جوادی، دائرة المعارف تشیع، ج۴، ص۴۹۵.
- ↑ ر.ک: غیاثی کرمانی، بررسی آراء و نظرات تفسیری ابو مسلم اصفهانی، ص۷ (مقدمه مؤلف).
- ↑ ر.ک: زرکلی، الاعلام، ج۶، ص۵۰.
- ↑ آن ده تفسیر عبارت‌اند از: الف) مجمع البیان؛ ب) المیزان، ج) الأمالی سید مرتضی؛ د) حقائق التأویل سید رضی؛ ه) روض الجنان ابو الفتوح رازی؛ و) التبیان شیخ طوسی؛ ز) تفسیر القرآن ملاصدرا؛ ح) الجامع لاحکام القرآن قرطبی؛ ط) مفاتیح الغیب فخر رازی؛ ی) البحر المحیط ابو حیّان.
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۵۱۲-۵۱۳.