هیثم بن کلیب شاشی
موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
آشنایی اجمالی
ابوسعید هیثم بن کلیب بن شریح بن معقل شاشی ادیب و از محدثان سرشناس ماوراء النهر [۱] و از ترکان[۲] پیرو مذهب شافعی بود[۳] که ادبیات عرب را از ابومحمد عبداللّه بن مسلم بن قتیبه و دانش حدیث را نزد محدثان خراسان و بغداد آموخت. [۴] ابوعیسی محمد بن عیسی ترمذی، عباس بن محمد بن حاتم دوری، ابوحاتم محمد بن ادریس رازی، عیسی بن احمد بن عسقلانی بلخی، ابوبکر بن ابی خثیمه زهیر بن حرب و ابن منادی محمد بن عبیدالله از استادان او [۵] و ابوالقاسم علی بن احمد بن محمد خزاعی، ابوالفضل منصور بن نصر کاغذی[۶] و ابوعمرو بن احمد بن ابی فراتی شاگردان هیثم بن کلیب بوده‌اند. [۷] از آنجا که شاگردی شاشی از ابن قتیبه در بغداد بوده[۸] و تمام آثار استادش را به نیکی فرا گرفته، [۹] بر می‌‌آید که در آن زمان به جایگاهی از علم و دانش رسیده بوده است. داده‌های منابع درباره خاستگاه و دیگر جزئیات زندگی وی ناقص و تا حدی آشفته است. سمعانی که گویا نخستین منبع ما درباره اوست، در دو جا از او یاد کرده است؛ در یک مورد در ذیل معرفی «بِنَکْث» ابوسعید را اهل ترمذ دانسته که در بنکث یا همان قصبه چاچ (شاش، تاشکند کنونی) سکونت داشته و بدان شهرت یافته است. [۱۰] در جای دیگر و در ذیل «شاشی» او را از اهالی مرو شناسانده که مدتی در بخارا ساکن شده و به تدریس پرداخته است. زمان این حضور در سال ۲۳۴ هجری آمده[۱۱] که با توجه به تاریخ درگذشت او نمی‌تواند درست باشد و باید آن را تصحیف ۳۳۴ دانست؛ بدان دلیل که به تصریح سمعانی، در این دوران، آموخته‌های خود از استادانش را تدریس کرده و دیگران از او آموخته‌اند. [۱۲] سمعانی هیچ سخنی از سفر یا مسافرت‌های شاشی به خارج از ماوراءالنهر و خراسان ندارد اما در منابع بعدی به شاگردی او نزد ابن قتیبه در بغداد و بهره‌گیری از ابوبکر یوسف بن یعقوب نجاحی در مکه اشاره شده است. [۱۳] آنچه روشن است، اینکه وی شهرهای ماوراءالنهر را گشته و مدتی در چاچ و زمانی در بخارا زیسته است. شاید به همین دلیل برخی او را رحّال توصیف کرده‌اند. [۱۴] بیشترین فعالیت دانش ورزی شاشی در بخارا بوده و بسیاری از جویندگان علم همانند ابونصر احمد بن محمد بن حسین کلابادی، ابومحمد عبدالصمد بن محمد بخاری، خزاعی و کاغذی در این شهر از ابوسعید دانش آموخته‌اند [۱۵] و افرادی چون ابوعبدالله ابن منده برای بهره‌مندی از دانش او به بخارا رفته‌اند.[۱۶] از آنجا که حضور ابوسعید شاشی در بخارا در سال ۳۲۳ هجری نیز گزارش شده، [۱۷] اگر این حضور تا سال ۳۳۴ هجری تداوم یافته باشد، مدت زمانی طولانی در این شهر اقامت کرده است. به هرروی شاشی در بخارا مسند خودش و نیز شمائل النبی ترمذی، غریب الحدیث ابن قتیبه و برخی کتاب‌های دیگر را تدریس کرده و گروهی این کتاب‌ها را از وی فرا گرفته‌اند. [۱۸] کتاب شاشی، اثری روایی با عنوان المسند بوده که یاقوت حموی آن را در مرو آموخته و در دو جلد قطور گزارش می‌‌کند. [۱۹] هیثم بن کلیب سرانجام در سال‌های پایانی عمر خود که طبیعتاً در سال ۳۳۴ یا ۳۳۵ هجری بوده، به چاچ بازگشت و در سال ۳۳۵ هجری از دنیا رفت. [۲۰] ذهبی درگذشت او را در سمرقند آورده است[۲۱].[۲۲]
منابع
پانویس
- ↑ تذکره الحفّاظ، ج ۳، ص۸۴۸.
- ↑ سیر اعلام النبلاء، ج ۱۵، ص۳۵۹.
- ↑ الفواید (ابن منده)، ص۲۰.
- ↑ الانساب، ج ۱، ص۴۰۵.
- ↑ تذکره الحفّاظ، ج ۳، ص۸۴۸ ـ ۸۴۹.
- ↑ الانساب، ج ۱، ص۴۰۵.
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج ۴، ص۱۳۷.
- ↑ معجم البلدان، ج ۱، ص۵۰۰.
- ↑ الانساب، ج ۱، ص۴۰۵.
- ↑ الانساب، ج ۱، ص۴۰۵.
- ↑ الانساب، ج ۳، ص۳۷۶.
- ↑ الانساب، ج ۳، ص۳۷۶.
- ↑ معجم البلدان، ج ۱، ص۵۰۰.
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج ۴، ص۱۳۷.
- ↑ سیر اعلام النبلاء، ج ۱۵، ص۳۵۹.
- ↑ الانساب، ج ۱، ص۴۰۵؛ تذکره الحفّاظ، ج ۳، ص۸۴۸ ـ ۸۴۹؛ سیر اعلام النبلاء، ج ۱۵، ص۳۵۹.
- ↑ تذکره الحفّاظ، ج ۳، ص۸۴۸ ـ ۸۴۹.
- ↑ ذیل تاریخ بغداد (ابن نجار)، ج ۳، ص۹۴.
- ↑ ذیل تاریخ بغداد (ابن نجار)، ج ۳، ص۹۴؛ سیر اعلام النبلاء، ج ۱۷، ص۱۹۹.
- ↑ معجم البلدان، ج ۱، ص۵۰۰.
- ↑ الانساب، ج ۳، ص۴۷۶.
- ↑ فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی، ج۲ ص۴۷۳.