محسن اراکی
محسن محمدی عراقی معروف به آیت‌الله محسن اراکی (متولد ۱۳۳۴ ش، نجف)، مجتهد در علوم اسلامی، استاد خارج فقه و اصول حوزهٔ علمیهٔ قم، عضو مجلس خبرگان رهبری و دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی است. وی علاوه بر تدریس، به تألیف آثار علمی و دینی مبادرت ورزیده که «اصول فقه نوین»، «کتاب الخمس»، «فقه نظام سیاسی اسلام» و «فقه نظام اقتصادی اسلام» از مهم‌ترین آن‌ها به شمار می‌روند. مبارزه علیه رژیم پهلوی در ایران و رژیم بعث در عراق، نمایندگی ولی فقیه در انگلیس، عضویت در شورای‌عالی مجمع جهانی اهل‌‌بیت و هیأت امناى جامعة المصطفی العالمیة، ریاست هیأت امناى مجمع الفکر الإسلامی و تأسیس چندین نهاد و بنیاد علمی، آموزشی، فرهنگی و خیریه در داخل و خارج از کشور، از جمله فعالیت‌های او است.[۱]
| محسن اراکی | |
|---|---|
 | |
| لقب | آیت‌الله |
| محل زندگی | قم |
| ملیت | ایرانی |
| زبان | فارسی (عربی و انگلیسی) |
| پیشه | استاد و نویسنده |
| نماینده | مجلس خبرگان رهبری از استان مرکزی |
| نقش‌های برجسته | نظریه‌پرداز «فقه نظام»، نمایندهٔ مجلس خبرگان رهبری، نمایندهٔ ولی فقیه، امام جمعه، حاکم شرع |
| منصب | دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه اثناعشری |
| اطلاعات علمی | |
| تحصیلات | اجتهاد و دکترای فلسفهٔ غرب |
| حوزه علمیه | نجف و قم |
| استادان | خویی، صدر، قوچانی، کاظم تبریزی، مطهری، حائری، وحید، جوادی آملی، مصباح یزدی |
| آثار | «فقه نظام سیاسی اسلام»، «نظریة الحکم فی الإسلام»، «نگاهی به رسالت و امامت»، «حوار فی الإمامة» «الولایة الإلهیة و ولایة الفقیه». |
| وبگاه | پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله محسن اراکی
|
ولادت و خانواده
وی در سال ۱۳۳۴ شمسی در نجف متولد شد. پدرش آیت‌الله حبیب‌الله اراکی، اهل کرهرود اراک و از فقها و اساتید حوزهٔ علمیهٔ نجف بود. نسب مادری وی به آیت‌الله صفرعلی اراکی از علمای فیجان اراک میرسد.[۲]
تحصیلات
تحصیلات ابتدایی را نزد خانواده آموخت، سپس به مدرسهٔ «منتدی النّشر» که تحت نظارت آیت‌الله محمد رضا مظفر اداره می‌شد، وارد شد و تا پایهٔ اول متوسطه، به تحصیل ادامه داد. با ورود به حوزهٔ علمیهٔ نجف از سال ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۳ به تحصیل دروس مقدمات و سطح و همچنین کسب فضایل اخلاقی پرداخت. پس از آن به مدت یک سال در نجف، مشغول به تحصیل دروس خارج شد. از سال ۱۳۵۴ وارد قم شد و تا سال ۱۳۷۳ به فراگیری دروس حوزوی در مقطع درس خارج اهتمام داشت. او در سال ۲۰۱۲ میلادی (١٣٩١ ش) با نگارش و ارائهٔ پایان‌نامه‌ای در موضوع علیت و آزادی با رویکردی تطبیقی (فلسفهٔ اسلامی و فلسفهٔ غرب)، مدرک دکترای فلسفه را از دانشگاه پورتسموث انگلستان دریافت کرد.[۳]
استادان و اجازهٔ اجتهاد
او تحصیلات مقدمات و سطح را نزد اساتیدی همچون حضرات آیات:حبیب‌الله اراکی، عباس قوچانی، محمد تقی جواهری، سید محمود هاشمی شاهرودی و سید عباس خاتم یزدی فرا گرفت. در مقطع درس خارج نیز از اساتیدی همچون حضرات آیات: سید ابوالقاسم خویی، سید محمد باقر صدر، کاظم تبریزی، سید کاظم حائری و حسین وحید خراسانی بهره جست. از اساتید علوم عقلی وی می‌توان به حضرات آیات: مرتضی مطهری، سید محمد حسینی بهشتی، عبدالله جوادی آملی و محمد تقی مصباح یزدی اشاره کرد.
وی در سال ۱۳۷۴ اجازهٔ اجتهاد خود را از آیت‌الله فاضل لنکرانی و آیت‌الله محمد مؤمن قمی دریافت کرد.[۴]
تدریس در حوزه و دانشگاه
او از ابتدای ورود به قم به تدریس دروسی نظیر فلسفه، اصول عقاید، شرح لمعه و رسائل در مدرسهٔ شهید حقانی و مدرسهٔ شهیدین پرداخت. در ابتدای حضور در انگلستان، حوزهٔ علمیهٔ امام حسین در لندن را تأسیس کرد و به تدریس درس خارج فقه و اصول و همچنین فلسفه و تفسیر به زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی اهتمام ورزید. وی از سال ١٣٨٤ش تا کنون به تدریس دروس خارج اصول فقه و خارج فقه نظام سیاسی، فقه نظام اقتصادی، فقه نظام فرهنگی، فقه نظام شهرسازی در حوزهٔ علمیهٔ قم پرداخته است.[۵]
کتاب‌های منتشرشده
به زبان فارسی
- اصول فقه نوین (دو جلد تا کنون)؛
- فقه نظام اقتصادی اسلام؛
- فقه نظام سیاسی اسلام (دو جلد تا کنون)؛
- کاوش‌هایی در مبانی نظری حکومت دینی؛
- نگاهی به رسالت و امامت؛
- امامت در قرآن؛
- گفتگوی دو مذهب (ترجمهٔ فارسی: حوار فی الإمامة)؛
- اصول عرفان ناب اسلامی در معارف سجادی؛
- درآمدی بر عرفان اسلامی؛
- آزادی و علیت (متن فارسی برگرفته از پایان‌نامهٔ دکتری)؛
- نظریهٔ شناخت (عنوان سابق: مبانی جهان‌بینی اسلامی)؛
- دوره‌ها و پیشگامان بیداری اسلامی (ترجمهٔ فارسی: الصحوة الإسلامیة المعاصرة)؛
- گفتمان بیداری اسلامی؛
- نقد ایدئولوژی سازمان مجاهدین خلق.
به زبان عربی
- کتاب الخمس (دو جلد)؛
- کتاب القضاء؛
- صلاة الجمعة؛
- ملکیة المعادن فی الفقه الإسلامی؛
- نظریة الحکم فی الإسلام؛
- الأسس النظریة للدولة الإسلامیة؛
- أساس الحکم فی الإسلام؛
- الولایة الإلهیة و ولایة الفقیه؛
- حوار فی الإمامة؛
- نظریة النص علی الإمامة فی القرآن الکریم؛
- سنن القیادة الإلهیة فی القرآن الکریم؛
- سنن التطور الاجتماعی فی القرآن الکریم؛
- مدخل إلی منهج المعرفة الإسلامیة؛
- المعرفة الإسلامیة، منهجاً و تصوراً؛
- حجیّة سنة الصحابی؛
- مدخل إلی العرفان الإسلامی؛
- الصحوة الإسلامیة المعاصرة، أدوار وروّاد.
به زبان انگلیسی
- Contemporary Islamic Awakening (ترجمه انگلیسی کتاب: الصحوة الإسلامیة المعاصرة؛ أدوار وروّاد)؛
- Freedom and Causality in Contemporary Islamic & Western Philosophy (متن فارسی برگرفته از پایان‌نامهٔ دکتری). [۲]
مقاله‌های منتشرشده
از او چند مقاله در مجلات گوناگون منتشر شده است. رسالة القرآن، رسالة الثقلین، الفکر الإسلامى و التوحید عنوان برخی از این مقالات است.[۵]
تحقیق آثار
- تصحیح کتاب مقالات الأصول ضیاء الدین عراقی با همکاری سید منذر حکیم؛
- تصحیح اللوامع الإلهیة فی المباحث الکلامیة از مقداد سیوری با همکاری سید عمار أبورغیف.[۵]
تأسیس نهادهای علمی
او با همکاری عده‌ای از اندیشمندان حوزه در سال ۱۳۶۶ مجمع الفکر الإسلامی را تأسیس کرد؛ مجمعی که به انجام اموری چون انتشار دورهٔ کامل آثار شیخ انصاری، احیای برخی کتب علمای شیعه، انتشار مجلهٔ علمی الفکر الإسلامی پرداخت.
به همت او در انگلستان، فعالیت‌های علمی دیگری چون امور ذیل صورت گرفت:
- تأسیس کالج علوم اسلامی لندن؛
- تأسیس دانشکدهٔ آکسفورد آکادمی در شهر آکسفورد انگلستان؛
- تأسیس کرسی شیعه‌شناسی در دانشگاه کمبریج؛
- تأسیس کرسی شیعه‌شناسی در دانشگاه بریستول؛
- تأسیس دفتر همکاریهای علمی اسلامی در دانشگاه SOAS لندن؛
- تأسیس انجمن علمای مسلمان انگلیس (با نام: جماعة علماء المسلمین فی بریطانیا).[۴]
فعالیت‌های فرهنگی
پس از پیروزی انقلاب از سوی دفتر امام خمینی به اهواز، خرمشهر و آبادان اعزام شد. درسال ۱۳۵۸ اولین حوزهٔ علمیهٔ خرمشهر و همچنین مرکز فرهنگی التوعیة الإسلامیة را تأسیس کرد.
وی در مدت ده‌سالهٔ مأموریتش در انگلستان فعالیت‌های متفاوتی داشت. موارد ذیل برخی از فعالیت‌های فرهنگی او است:
- تأسیس مرکز اسلامی انگلیس در لندن؛
- تأسیس مرکز اسلامی سکینه تراست (شرق لندن)؛
- تأسیس مسجد اسلامی کرولی لندن؛
- تأسیس مرکز اسلامی منچستر؛
- تأسیس مرکز اسلامی بیرمنگهام؛
- تأسیس مرکز اسلامی نیوکاسل؛
- تأسیس مرکز اسلامی کاردیف؛
- تأسیس مرکز اسلامی اهل‌البیت گلاسکو؛
- تأسیس مجتمع آموزشی و فرهنگی ایرانیان در لندن؛
- تأسیس مؤسسهٔ بهار (ویژهٔ تازهمسلمانان)؛
- تأسیس بنیاد جوانان فجر؛
- تأسیس مؤسسهٔ بانوان مسلمان.
وی در حوزهٔ بین‌الملل نیز فعالیت‌های فرهنگی متعددی در کارنامهٔ خود دارد؛ از جمله: برگزاری کنگره‌های بین‌المللی علمی و دینی در انگلستان؛ مانند:
- گفتگوی تمدنها (مرکز اسلامی انگلیس)؛
- تحلیل و بررسی تروریسم (مرکز اسلامی انگلیس)؛
- فرهنگ و تمدن اسلامی ایران (مرکز اسلامی انگلیس)؛
- کنگرهٔ نوآوریها در اندیشهٔ امام خمینی (دانشگاه لندن)؛
- کنگرهٔ مصلح جهانی در ادیان آسمانی (مرکز اسلامی انگلیس)؛
- کنگرهٔ بررسی اندیشه و افکار مولانا جلالالدین رومی (مرکز اسلامی انگلیس).
از موارد دیگر می‌توان به انتشار چند عنوان مجله و نشریه به زبان‌های مختلف انگلیسی، فارسی، عربی و اردو (وابسته به مرکز اسلامی انگلیس) اشاره کرد.[۲]
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
وی پیش از انقلاب با بیت امام خمینی مرتبط بود و در نشر اعلامیهها و آثار امام از جمله کتاب حکومت اسلامی، در عراق فعالیت می‌کرد. از سوی دیگر، در جلسات درس شهید صدر حضور فعال داشت و در نتیجهٔ آگاهی‌بخشی به جوانان دانشگاهی در عراق پیرامون نظام سلطه و بصیرت‌افزایی به آنان در ارتباط با تأسیس حکومت اسلامی بر اساس مکتب انقلابی امام خمینی و شهید صدر، تحت تعقیب دستگاه امنیتی رژیم بعث قرار گرفت و حدود یک سال، زندگی مخفیانه داشت. از سال ۱۳۵۴ که به قم مهاجرت کرد چندین بار به سازمان امنیت احضار و بازجویی شد. وی با اوجگیری انقلاب در سال ۱۳۵۷ فعالیت‌های سیاسی خود را علیه رژیم طاغوت تشدید کرد، تظاهرات عاشورای ۵۷ را در شهر اراک رهبری کرد و به ایراد سخنرانی و دیگر فعّالیتهای انقلابی پرداخت.
از جمله فعالیت‌های وی پس از انقلاب، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حاکم شرع آبادان و خرمشهر؛
- ریاست دادگاه‌های انقلاب اسلامی استان خوزستان؛
- ریاست کل دادگستری استان خوزستان؛
- حضور در جبهه‌های دفاع مقدس؛
- حضور در عملیات بیت‌المقدس؛
- تأسیس شاخهٔ نظامی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق (سپاه نهم بدر)؛
- نمایندگی امام خمینی در شهرستان دزفول و امامت جمعهٔ این شهر؛
- سه دوره نمایندگی مجلس خبرگان.
پس از مراجعت از مأموریت نمایندگی ولی فقیه در خارج و آغاز فعالیت مجدد وی در ایران، با حکم رهبر انقلاب اسلامی، به عضویت شورای‌عالی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و سپس به سمت دبیر کلی این مجمع برگزیده شد. وی همچنین به عضویت شورای‌عالی مجمع جهانی اهل بیت (ع) و نایب رئیسی، دبیری شورا و همچنین سرپرستی این مجموعه منصوب گردید. از دیگر مسئولیت‌های وی می‌توان به عضویت در هیئت امنای جامعة المصطفی العالمیة اشاره کرد.[۴]