ابووهب جیشانی
ابووهب جیشانی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابووهب جیشانی در تراجم و رجال - ابووهب جیشانی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
جیشان، نام شهری در جنوب صنعا در یمن است[۱] و انتساب او به حمیر[۲] از اینجاست. برخی، این کنیه را "وهب جیشانی" ضبط کرده‌اند؛ یعنی کلمه "ابو" که این نام را به کنیه تبدیل کرده است، زاید شمرده‌اند. مستغفری و ابوموسی مدینی آن را اشتباه و ضبط صحیح آن را همان أبو وهب جنیشانی دانسته‌اند[۳]. احمد بن حنبل[۴]، ابن معین[۵]، بخاری[۶]، ابوداود[۷]، ترمذی[۸]، ابن سعد[۹] و خلیفة بن خیاط[۱۰]، نامش را "دیلم بن هوشع الأصغر" (یوشع، هوبشع، هوسع، همیسع و گاه به قلب هوشع بن دیلم) گفته‌اند[۱۱]، اما ابن یونس[۱۲] پس از نام یاد شده می‌گوید: این چیزی است که علمای عراق، از جمله احمد بن حنبل و ابن معین می‌گویند و این شخص را همان دیلم بن هوشع صحابی تصور کرده‌اند، ولی به نظر من نام صحیح ابووهب، عبید بن شرحبیل است. ابن حجر[۱۳] گفته ابن یونس را بسیار تمام دانسته است و می‌گوید: ابن یونس برای دیلم حمیری چنین کنیه‌ای را نشناخته است[۱۴]. بخاری[۱۵] نیز تصریح دارد که أبووهب جیشانی، غیر از دیلم حمیری است ابن حبان[۱۶]، ابن ابی عاصم[۱۷] ابن منده[۱۸] و ابونعیم[۱۹] او را صحابی پنداشته‌اند. مستند آنان. روایت ابووهب جیشانی از رسول خدا(ص) است: درباره شرابی که از عسل و آب جو درست می‌شود از پیامبر پرسیدند و حضرت فرمود: آیا مست کننده است؟ گفتند: اگر زیاد بخوریم آری. فرمود: "هر مست کننده‌ای حرام است" یا فرمود: "اندک آن چیزی که زیادی‌اش مستی می‌آورد، حرام است"[۲۰]. ابن سعد[۲۱] این خبر را ضمن نقل وفد جیشان آورده است و می‌گوید وفد یاد شده، از یمن به همراه ابووهب جیشانی آمدند. سپس سؤال آنان را درباره نوشیدنی و پاسخ پیامبر را نقل کرده است.
اما دیگران، از جمله ابن سعد در جای دیگر[۲۲] نه تنها او را تابعی برشمرده‌اند[۲۳]، بلکه عقیلی[۲۴] و ابن عدی[۲۵] او را از ضعفای این گروه دانسته‌اند. درباره روایت و وفد یاد شده باید گفت مربوط به دیلم حمیری است که به خطابه ابووهب جیشانی هم اطلاق شده است.
تابعی بودن ابووهب جیشانی از روایت دیگر او که با یک یا دو واسطه از صحابه نقل کرده، کاملا آشکار است[۲۶]. نیز منابع تصریح کرده‌اند که ابووهب جیشانی، راوی ضحاک بن فیروز تابعی است[۲۷]. ابن حبان[۲۸] و ابن ابی عاصم[۲۹] که او را صحابی دانسته‌اند، در موارد متعدد ابووهب جیشانی را راوی ضحاک بن فیروز معرفی کرده‌اند. نیز ابن سعد[۳۰] که ابووهب جیشانی را نماینده وفد جیشان معرفی کرده بود، از او در شمار تابعین ساکن مصر نام برده است. این خطاها به خلط دیلم حمیری با ابووهب جیشانی بر می‌گردد که در منابع بسیار کهن صورت گرفته و سبب این آشفتگی شده است.[۳۱]
منابع
پانویس
- ↑ ابن سعد، ج۷، ص۳۵۳.
- ↑ ابن حبان، مشاهیر، ص۹۵ و ۲۹۸.
- ↑ ابن اثیر، ج۵، ص۴۲۴-۴۲۵.
- ↑ ابن یونس، ج۱، ص۱۶۳.
- ↑ ابن معین، ج۱، ص۲۳.
- ↑ بخاری، ج۳، ص۲۴۹.
- ↑ ابوداود، ج۲، ص۲۴۷.
- ↑ ترمذی، ج۲، ص۲۹۹.
- ↑ ابن سعد، ج۷، ص۳۵۳.
- ↑ خلیفه بن خیاط، ص۵۳۶.
- ↑ نیز ر.ک: ابن یونس، ج۱، ص۱۶۳؛ مزی، ج۳۴، ص۳۹۵؛ ابن اثیر، ج۶، ص۳۲۳؛ ابن ماکولا، ج۲، ص۵۰؛ ذهبی، ج۴، ص۵۸۵.
- ↑ ابن یونس، ج۱، ص۱۶۳ و ۵۲۵.
- ↑ الاصابه، ج۲، ص۳۲۸.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۳۲۹.
- ↑ بخاری، ج۳، ص۲۴۹.
- ↑ الثقات، ج۵، ص۲۷۲.
- ↑ ابن ابی عاصم، ج۵، ص۲۴۴.
- ↑ ابن اثیر، ج۶، ص۳۲۳.
- ↑ ابونعیم، ج۶، ص۳۰۴۲.
- ↑ نیز ر.ک: شاعی، ص۲۸۲؛ ابن سعد، ج۱، ص۲۶۹.
- ↑ ابن سعد، ج۱، ص۲۶۹.
- ↑ ابن سعد، ج۷، ص۳۵۳.
- ↑ ابن عبدالبر، ج۴، ص۳۳۸؛ مزی، ج۸، ص۵۰۳؛ ابن حجر، تهذیب، ج۳، ص۱۸۶.
- ↑ عقیلی، ج۲، ص۴۴.
- ↑ ابن عدی، ج۳، ص۱۰۳.
- ↑ ر.ک: عبدالرزاق صنعانی، ج۷، ص۱۶۴؛ احمد بن حنبل، ج۴، ص۲۳۲؛ بخاری، ج۶، ص۴۸۳؛ ابن ماجه، ج۱، ص۶۲۷؛ ترمذی، ج۲، ص۲۹۹؛ ابن ابی عاصم، ج۵، ص۳۱۱؛ ابن ابی شیبه، ج۳، ص۴۰۵؛ بیهقی، ج۷، ص۱۸۴.
- ↑ ابن سعد، ج۶، ص۶۵.
- ↑ ر.ک: الثقات، ج۴، ص۳۸۷ و ج۶، ص۲۹۱؛ صحیح، ج۲، ص۴۶۹.
- ↑ ابن ابی عاصم، ج۵، ص۳۱۱.
- ↑ ابن سعد، ج۷، ص۳۵۳ «عنوان اخو وهب جیشانی» است که از اشتباه ناسخ است.
- ↑ هدایت‌پناه، محمد رضا، مقاله «ابووهب جیشانی»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۵۵۴-۵۵۵.