باقی (اسم الهی)
این مدخل زیرشاخهٔ بحث اسم الهی است. باقی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: باقی در قرآن - پرسش مرتبط نداردمقدمه
باقی از اسمای خداست و گرچه در قرآن بدان تصریح نشده؛ ولی از آیاتی استفاده می‌شود؛ مانند: ﴿وَاللَّهُ خَيْرٌ وَأَبْقَى﴾[۱]، ﴿وَيَبْقَى وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ﴾[۲] و ﴿َ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ﴾[۳] البته در صورتی می‌توان اسم باقی را از دو آیه اخیر استفاده کرد که مقصود از «وجه» ذات پروردگار باشد.[۴]
در روایات به اسم باقی تصریح شده است.[۵] باقی اسم فاعل از ریشه بقا و بقا در برابر فناست. فنا یعنی زایل شدن و از بین رفتن و بقا به معنای ثابت ماندن و دائم بودن است، بنابراین، باقی در لغت چیز یا کسی است که ثابت و دائم بوده، فناپذیر نباشد [۶] و در اصطلاح بر ذات پروردگاری که به رغم فنا و نابودی همه موجودات همچنان موجود است و به هیچ وجه فنا و فساد بدان راه نمی‌یابد اطلاق می‌گردد، [۷] ازاین‌رو باقی مطلق، حقیقی و بالذات خداست: ﴿كُلُّ مَنْ عَلَيْهَا فَانٍ﴾[۸]، ﴿وَيَبْقَى وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ﴾[۹][۱۰] و چنانچه برخی از موجودات ـ مانند مجردات ـ از بقا برخوردار باشند، به نحو نسبی، مجاز و بالغیر خواهد بود [۱۱] و شاید وجه اطلاق بقاء با صیغه افعل تفضیلی بر خداوند در همین نکته نهفته باشد ﴿إِنَّا آمَنَّا بِرَبِّنَا لِيَغْفِرَ لَنَا خَطَايَانَا وَمَا أَكْرَهْتَنَا عَلَيْهِ مِنَ السِّحْرِ وَاللَّهُ خَيْرٌ وَأَبْقَى﴾[۱۲].
در دعای صباح نیز خداوند به کسی که در عزّ و بقا یگانه است و بندگان خویش را با مرگ و فنا مقهور ساخته خوانده شده است.[۱۳] شایان ذکر است که باقی بودن خداوند از آن روست که او واجب الوجود بالذات است [۱۴] و به هیچ وجه انقضا و عدم بر او روا نیست.[۱۵] اسم باقی با برخی از اسما مانند دائم،[۱۶] وارث،[۱۷] ابدی [۱۸] و آخر [۱۹] پیوند دارد.
امیرمؤمنان، علی (ع) در ضمن بیانی می‌فرماید: «هُوَ الْأَوَّلُ وَ لَمْ يَزَلْ وَ الْبَاقِي بِلَا أَجَلٍ».[۲۰] برخی گفته‌اند: تفاوت باقی و ابدی آن است که باقی در برابر فانی است و بر خداوند از آن جهت اطلاق می‌شود که پس از فنای همه موجودات، بقا دارد، بلکه هم‌اکنون همه فانی‌اند و او باقی است؛[۲۱] ولی ابدی بودن حق از آن جهت است که ذات متعالی او با قطع نظر از همه موجودات ابدی است.[۲۲] گفته شده: موجود واجب الوجود بذاته نسبت به گذشته قدیم و نسبت به آینده باقی نامیده می‌شود.[۲۳] گفتنی است افزون بر اینکه خداوند باقی است آن چیزی که نزد او یعنی از ناحیه اوست از قبیل انواع جزا و ثواب و قرب به او نیز می‌ماند: ﴿مَا عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَمَا عِنْدَ اللَّهِ بَاقٍ وَلَنَجْزِيَنَّ الَّذِينَ صَبَرُوا أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ﴾[۲۴][۲۵]، از این رو آنچه نزد خداست برای اهل طاعت و ایمان در آخرت، بهتر است از آنچه در دنیا به آنها عطا شده و باقی‌تر است: ﴿وَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ وَأَبْقَى ﴾[۲۶][۲۷] بر اساس آیات ﴿كُلُّ مَنْ عَلَيْهَا فَانٍ﴾[۲۸] و ﴿مَا عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَمَا عِنْدَ اللَّهِ بَاقٍ وَلَنَجْزِيَنَّ الَّذِينَ صَبَرُوا أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ﴾[۲۹] عالم ماده در همه مراتب و طبقات و انواعش و آن‌چیزی که متعلق به عالم ماده است همه آنها فانی و در معرض زوال است[۳۰][۳۱]
منابع
پانویس
- ↑ «خداوند بهتر و پاینده‌تر است» سوره طه، آیه ۷۳.
- ↑ «و (تنها) ذات بشکوه و کرامند پروردگارت ماندگار است» سوره الرحمن، آیه ۲۷.
- ↑ «هر چیزی نابود شدنی است جز ذات او» سوره قصص، آیه ۸۸.
- ↑ المیزان، ج۱۹، ص۱۰۲؛ پیام قرآن، ج ۴، ص۱۹۲.
- ↑ الکافی، ج ۲، ص۵۶۰؛ سنن ابن‌ماجه، ج ۲، ص۱۲۷۰؛ بحارالانوار، ج ۴، ص۱۸۶.
- ↑ مفردات، ص۱۳۸، «بقی»؛ لسان‌العرب، ج۱، ص۴۶۷.
- ↑ جامع‌البیان، مج ۱۳، ج ۲۵، ص۴۷؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص۴۱۳؛ التفسیر الکبیر، ج ۲۹، ص۱۰۵.
- ↑ «هر که روی آن (زمین) است از میان رفتنی است» سوره الرحمن، آیه ۲۶.
- ↑ «و (تنها) ذات بشکوه و کرامند پروردگارت ماندگار است» سوره الرحمن، آیه ۲۷.
- ↑ مجمع‌البیان، ج ۶، ص۵۹۱ ـ ۵۹۲؛ اصول الدین، ص۹۰، ۱۰۹.
- ↑ الاشتقاق، ص۳۴۷؛ اصول‌الدین، ص۹۰، ۱۰۸ـ۱۰۹.
- ↑ «ما به پروردگار خویش ایمان آورده‌ایم تا از گناهان ما و از جادویی که تو ما را بدان وادار کردی درگذرد و خداوند بهتر و پاینده‌تر است» سوره طه، آیه ۷۳.
- ↑ ر. ک: شرح دعای صباح.
- ↑ شرح اسماء اللّه الحسنی، ص۳۳۶.
- ↑ دقایق الاشارات، ص۶۶.
- ↑ دقایق الاشارات، ص۶۶؛ بحارالانوار، ج ۴، ص۱۹۰.
- ↑ المقام الاسنی، ص۶۴.
- ↑ الهیات، ج ۱، ص۱۸۳؛ المقام الاسنی، ص۶۴.
- ↑ اسماء الحسنی، ص۳۵۱؛ اصول الدین، ص۱۲۴.
- ↑ نهج‌البلاغه، خطبه ۱۶۳.
- ↑ روح البیان، ج ۹، ص۳۴۶.
- ↑ اسماء الحسنی، ص۳۸.
- ↑ علم الیقین، ج ۱، ص۱۴۸.
- ↑ «آنچه نزد شماست پایان می‌یابد و آنچه نزد خداوند است پایاست و البته ما پاداش شکیبایان را نیکوتر از آنچه انجام می‌دادند خواهیم داد» سوره نحل، آیه ۹۶.
- ↑ المیزان، ج ۱۲، ص۳۳۹.
- ↑ «و آنچه نزد خداوند است» سوره شوری، آیه ۳۶.
- ↑ مجمع البیان، ج ۶، ص۵۹۲.
- ↑ «هر که روی آن (زمین) است از میان رفتنی است» سوره الرحمن، آیه ۲۶.
- ↑ «آنچه نزد شماست پایان می‌یابد و آنچه نزد خداوند است پایاست و البته ما پاداش شکیبایان را نیکوتر از آنچه انجام می‌دادند خواهیم داد» سوره نحل، آیه ۹۶.
- ↑ التحقیق، ج ۱، ص۳۱۸ ـ ۳۱۹، «بقی».
- ↑ اکبرزاده، رجب، مقاله «باقی»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۵، ص ۲۹۷-۲۹۹.