رزق در معارف دعا و زیارات

مقدمه

روزی واژه‌ای فارسی است که به معنای خوراک روزانه و ضروریات زندگی به کار رفته است. (لغت‌نامه) معادل کلمه روزی در زبان عربی واژه رزق است که به معنای خوراک روزانه، موهبت، نصیب و بهره به کار رفته است. کلمه روزی گاهی به عطای جاری گفته می‌شود، خواه دنیوی باشد یا اخروی؛ و گاه به نصیب و بهره فرد از چیزی رزق اطلاق می‌گردد. (مفردات الفاظ القرآن) آیات الهی خداوند را رزّاق و روزی‌دهنده همه موجودات معرفی نموده است: ﴿إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِينُ﴾^[۱] و نیز در قرآن می‌فرماید: هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست مگر اینکه روزی او بر خداست^[۲]. امام سجاد (ع) هم در نیایش بیست‌ونهم عرض می‌کند: «خداوندا آن وعده‌ای را که در وحی خود بر پیامبر (ص) بدان تصریح کرده‌ای و در قرآن بر آن سوگند خورده‌ای سبب قطع دل‌مشغولی ما به رزقی قرار بده که خود تکفل کرده‌ای».

و نیز عرضه می‌دارد: «خداوندا تو خود گفته‌ای روزی شما و هرچه به شما وعده داده شده در آسمان است». در فرهنگ قرآنی رزق و روزی علاوه بر بعد مادی در بعد معنوی هم از اهمیت بالایی برخوردار است، چون شامل تمام سجایای اخلاقی و امتیازات روحی و معنوی می‌گردد. شاهد مثال این مطلب در قرآن کریم: گفت ای قوم من، چه می‌گویید اگر از جانب پروردگارم دلیل روشنی داشته باشم و او از سوی خود روزی نیکو (نبوت) به من عطا کرده باشد^[۳]. حضرت سیّدالساجدین (ع) در فرازهای مختلف نیایش بیست‌و‌دوم به برخی از اقسام رزق معنوی اشاراتی فرموده است: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ ارْزُقْنِي‏ الرَّغْبَةَ فِي‏ الْعَمَلِ‏ لَكَ لِآخِرَتِي»؛ بار خدایا بر محمد و خاندانش درود بفرست و روزی من چنان قرار ده که شوق عمل در راه تو توشه روز بازپسینم باشد. «و بدان هنگام که در سپاسگزاری در برابر نعمت‌های تو، که در آسودگی و سختی و تندرستی و بیماری به من عطا کرده‌ای، قصور ورزم، تو حقیقت را روزی من ساز»^[۴]. و سلامت سینه از حسد را روزیم گردان^[۵].

برخلاف این تصور عامیانه که تنها زیاد تلاش کردن را عامل افزایش روزی می‌داند، واقعاً چنین نیست و رعایت نکات اخلاقی و تمسک به عوامل معنوی نیز باعث گشایش در امور و برکت و فراوانی رزق می‌شود. تقوا، انفاق، خوش خلقی، صله رحم و اطعام فقیر از جمله عوامل روزی‌رسان است که می‌توان ذکر کرد. در قرآن کریم می‌خوانیم: ﴿وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا * وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ﴾^[۶]. چنانچه برخی از احادیث نیز مؤید این مطلب می‌باشند‌. امام صادق (ع) می‌فرماید: «صله رحم انسان را خوش‌اخلاق، باسخاوت و پاکیزه جان می‌نماید و روزی او را زیاد می‌کند و مرگ را به تأخیر می‌اندازد»^[۷]. و هم ایشان می‌گوید: «هر که با خانواده‌اش خوش‌رفتاری کند عمرش دراز می‌شود»^[۸].

امام سجاد (ع) نیز از خداوند برکت در رزق^[۹] و روزی بی‌حساب طلب می‌نماید: «بار خدایا درود بفرست بر محمد و خاندانش و مرا از رنج تحصیل معاش بی‌نیازی ده و بی‌حساب روزی‌ام ده، تا از عبادت تو به طلب روزی نپردازم و بار گران عواقب کسب و کار بر دوش نگیرم»^[۱۰]. از دیدگاه امام سجاد (ع) روزی فراوان و واسع خواستن هیچ اشکالی ندارد^[۱۱]. آن حضرت کامل‌ترین روزی را برای ایام پیری درخواست می‌نماید: «بار خدایا درود بفرست بر محمد و خاندانش و فراخ‌ترین روزی‌ات را به هنگام پیری به من ارزانی‌دار و نیرومندترین نیرؤیت را به هنگام درماندگی»^[۱۲].

امام تداوم روزی برای فرزندان را از خداوند می‌طلبد و در عین حال تقاضا می‌کند که این روزی از دست وی برایشان جریان یابد: «ای خداوند... در جانشان و جسمشان (فرزندان) و در هر کار از کارهایشان که روی در من دارد، عافیت بخش و وظیفه روزی ایشان، برای من و به دست من پیوسته گردان»^[۱۳].^[۱۴].^[۱۵]

منابع

قاسملو، ساره، مقاله «روزی»، دانشنامه صحیفه سجادیه

پانویس

↑ «بی‌گمان این خداوند است که بسیار روزی‌بخش توانمند استوار است» سوره ذاریات، آیه ۵۸.
↑ ﴿وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا...﴾ «و هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست مگر که روزی‌اش بر خداوند است.».. سوره هود، آیه ۶.
↑ ﴿قَالَ يَا قَوْمِ أَرَأَيْتُمْ إِنْ كُنْتُ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّي وَرَزَقَنِي مِنْهُ رِزْقًا حَسَنًا...﴾ «گفت: ای قوم من! به من بگویید که اگر برهانی از پروردگار خود داشته باشم و او نیز از نزد خویش به من روزی نیکویی ارزانی داشته باشد (شما چه خواهید کرد؟).».. سوره هود، آیه ۸۸.
↑ همان.
↑ همان.
↑ «و هر کس از خداوند پروا کند (خداوند) برای او دری می‌گشاید * و به او از جایی که گمان نمی‌برد روزی می‌دهد» سوره طلاق، آیه ۲-۳.
↑ کافی، ج۲، ص۱۵۱.
↑ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۱۶۲.
↑ نیایش بیست‌و‌دوم.
↑ نیایش بیستم.
↑ نیایش بیستم.
↑ نیایش بیستم.
↑ نیایش بیست‌و‌پنجم.
↑ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش تهران، ۱۳۷۵، چاپ ششم؛ فرهنگ‌نامه موضوعی صحیفه سجادیه، سیداحمد سجادی، مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان، چاپ اول ۱۳۸۵، قرآن کریم؛ الکافی، کلینی، ۱۳۸۸ ق، دارالکتب الاسلامیه، ترجمه علی‌اکبر غفاری؛ لغت‌نامه، علی‌اکبر دهخدا، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، سال نشر ۱۳۷۷؛ مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانی، دارالعلم، دارالشامیه؛ وسائل الشیعة، محمدبن حسن حرّ عاملی، بیروت، مؤسسة آل‌البیت (ع)، ۱۴۱۴.
↑ قاسملو، ساره، مقاله «روزی»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۲۵۳.

[1] «بی‌گمان این خداوند است که بسیار روزی‌بخش توانمند استوار است» سوره ذاریات، آیه ۵۸.

[2] ﴿وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا...﴾ «و هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست مگر که روزی‌اش بر خداوند است.».. سوره هود، آیه ۶.

[3] ﴿قَالَ يَا قَوْمِ أَرَأَيْتُمْ إِنْ كُنْتُ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّي وَرَزَقَنِي مِنْهُ رِزْقًا حَسَنًا...﴾ «گفت: ای قوم من! به من بگویید که اگر برهانی از پروردگار خود داشته باشم و او نیز از نزد خویش به من روزی نیکویی ارزانی داشته باشد (شما چه خواهید کرد؟).».. سوره هود، آیه ۸۸.

[4] همان.

[5] همان.

[6] «و هر کس از خداوند پروا کند (خداوند) برای او دری می‌گشاید * و به او از جایی که گمان نمی‌برد روزی می‌دهد» سوره طلاق، آیه ۲-۳.

[7] کافی، ج۲، ص۱۵۱.

[8] وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۱۶۲.

[9] نیایش بیست‌و‌دوم.

[10] نیایش بیستم.

[11] نیایش بیستم.

[12] نیایش بیستم.

[13] نیایش بیست‌و‌پنجم.

[14] صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش تهران، ۱۳۷۵، چاپ ششم؛ فرهنگ‌نامه موضوعی صحیفه سجادیه، سیداحمد سجادی، مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان، چاپ اول ۱۳۸۵، قرآن کریم؛ الکافی، کلینی، ۱۳۸۸ ق، دارالکتب الاسلامیه، ترجمه علی‌اکبر غفاری؛ لغت‌نامه، علی‌اکبر دهخدا، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، سال نشر ۱۳۷۷؛ مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانی، دارالعلم، دارالشامیه؛ وسائل الشیعة، محمدبن حسن حرّ عاملی، بیروت، مؤسسة آل‌البیت (ع)، ۱۴۱۴.

[15] قاسملو، ساره، مقاله «روزی»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۲۵۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]