التفسیر الصوفی للقرآن عند الصادق: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

کتابی با نام فوق اثر دکتر [[علی زیعور]]، در سال ۱۹۷۹ میلادی در بیروت به چاپ رسیده است. این کتاب دو باب دارد و آن بخش از [[حقائق التفسیر]] که از [[امام جعفر صادق]] {{ع}} نقل شده و در مجموعه آثار [[ابو عبدالرحمان سلمی]] با عنوان {{عربی|"تفسير جعفر الصادق حققه الاب بولس نويا نقلاً عن حقائق التفسير للسلمي"}}، ذکر شده<ref>ر. ک: پورجوادی، مجموعه آثار ابو عبد الرحمان سلمی، ج۱، ص۲۰-۶۳.</ref>، با عنوان «التفسیر الصوفی الصادقی للقرآن الکریم» فصل اول باب دوم این کتاب قرار داده است<ref>ر. ک: زیعور، علی، التفسیر الصوفی للقرآن عند الصادق، ص۱۲۳-۲۱۲.</ref> و در آغاز آن فصل به‌عنوان مقدمه، [[روایت]] {{متن حدیث|كِتَابُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى أَرْبَعَةِ أَشْيَاءَ عَلَى الْعِبَارَةِ وَ الْإِشَارَةِ وَ اللَّطَائِفِ وَ الْحَقَائِقِ فَالْعِبَارَةُ لِلْعَوَامِّ وَ الْإِشَارَةُ لِلْخَوَاصِّ وَ اللَّطَائِفُ لِلْأَوْلِيَاءِ وَ الْحَقَائِقُ لِلْأَنْبِيَاءِ {{عم}}}}؛ با تعبیر {{عربی|"حكى عن جعفر بن محمد انه قال ذکر"}}<ref>زیعور، علی، التفسیر الصوفی للقرآن عند الصادق، ص۱۲۳.</ref> و پس از آن برای حروف و کلماتی از ۶۳ [[سوره]] [[قرآن]] مطالبی متناسب با مسلک [[صوفیه]] و مشابه با اصطلاحات و الفاظ‍ رایج در بین آنان به ترتیب سور و [[آیات قرآن]] از آن [[حضرت]] نقل شده و از سوره فاتحة آغاز و به [[سوره دهر]] پایان یافته است؛ برای نمونه، در ابتدای [[سوره فاتحه]] در بیان معنای {{متن قرآن|بِسْمِ}} از آن حضرت چنین نقل کرده است: {{عربی|"الباء بقاؤه و السّین اسماؤه و المیم ملكه. فایمان المؤمن، ذكره ببقائه و خدمة المرید، ذكره باسمائه و العارف فناؤه عن المملكة بالمالك لها"}}<ref>زیعور، علی، التفسیر الصوفی للقرآن عند الصادق، ص۱۲۵.</ref>.

هیچ‌ یک از [[روایات]] این فصل را نمی‌توان براساس نقل این کتاب [[کلام]] [[امام صادق]] {{ع}} دانست و به آن [[اعتماد]] و [[استدلال]] کرد؛ زیرا این [[روایات]] مأخذ و سند معتبری ندارند و بنابر اظهار مؤلف، مأخذ این روایات یکی از [[نسخ]] مخطوط‍ [[حقائق التفسیر]] است<ref>ر. ک: زیعور، علی، التفسیر الصوفی للقرآن عند الصادق {{ع}}، ص۱۲۲.</ref> و افزون بر اینکه آن نسخۀ خطی به واسطۀ افرادی که وثاقتشان [[محرز]] باشد، از مؤلف آن دریافت نشده، [[وثاقت]] مؤلف آن ([[ابو عبد الرحمان]]) نیز ثابت نیست و همه آن روایات مرسل و بی‌سند است و با توجه به اینکه الفاظ‍ بسیاری از این روایات، مشابه اصطلاحات و الفاظ‍ رایج در زبان [[صوفیه]] است و [[مخالفت]] امام صادق {{ع}} با صوفیه مشهور و معلوم می‌باشد<ref>{{متن حدیث|عن البزنطی انه قال: «قال رجل من اصحابنا للصادق جعفر بن محمد‍{{صل}}: قد ظهر فی هذا الزمان قوم یقال لهم الصوفیة فما تقول فیهم‌؟ قال: انّهم اعدائنا فمن مال الیهم فهو منهم و یحشر معهم و سیکون اقوام یدّعون حبّنا و یمیلون الیهم و یتشبّهون بهم و یلقّبون انفسهم بلقبهم و یأوّلون اقوالهم الا فمن مال الیهم فلیس منّا و انّا منه براء و من انکرهم و ردّ علیهم کان کمن جاهد الکفّار بین یدی رسول الله {{صل}}» عن ابی محمد الحسن العسکری {{ع}} انه قال: «سئل ابو عبد الله یعنی جعفر الصادق {{ع}} عن حال ابی هاشم الکوفی فقال: انه کان فاسد العقیدة جدّا و هو الذی ابتدع مذهبا یقال له التصوّف و جعله مفرّ العقیدته الخبیثة» و عن الهادی {{ع}} «... و الصوفیة کلهم مخالفونا و طریقتهم مغایرة لطریقن}} (قمی، عباس، سفینة البحار، ج۵، ص۱۹۷-۲۰۰، کلمه صوف).</ref>، بسیار بعید به نظر می‌رسد که این روایات را امام صادق {{ع}} فرموده باشند و چه‌بسا [[اطمینان]] به مجعول بودن روایات آن حاصل شود.<ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص ۲۷۰-۲۷۱.</ref>