تفسیر علمی در علوم قرآنی: تفاوت میان نسخه‌ها

== تفسیر علمی در دوره معاصر ==

در این دوره، [[جامعه اسلامی]] که قرن‌ها [[ارتباط]] [[پایدار]] و تعامل مفید خود را با خارج از مرزهای [[جهان اسلام]]، از دست داده بود، به صورت‌های مختلف، در پی نبردهای نظامی، مسافرت‌های [[سیاسی]]، [[علمی]] و تفریحی و با حضور [[بیگانگان]] در [[کشورهای اسلامی]] و [[سلطه]] بر آنها، با [[غرب]] و [[تمدن]] و پیشرفت‌های چشمگیر علمی آن روبه رو شد؛ پیشرفتی که از یک سو در مظاهر مختلف [[زندگی]] نمودی گسترده داشت و [[ثروت]]، [[آسایش]] و کامیابی را به ارمغان آورد و از سوی دیگر به پیروزی‌های مستمر غرب در [[نبرد]] با کشورهای اسلامی انجامید و [[قدرت]] و [[برتری]] سیاسی و نظامی را در پی داشت. این موفقیت‌های چندسویه که تا حد زیادی مرهون [[پیشرفت‌های علمی]] بود، موجب شد تا «[[علم]]» راه حل همه [[مشکلات]] [[اجتماعی]]، سیاسی، [[فرهنگی]] و نظامی دانسته شود و [[مصلحان]] به فراگیری آن فراخوانند و فرهیختگان عوامل رکود آن را جست و جو کنند و از آنجا که در این [[جوامع]]، اسلام نقشی گسترده در شکل‌گیری حرکت‌ها و [[نهادهای جامعه]] داشت، ارتباط [[علم و دین]]، به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های متفکران در این دوره تبدیل شد و موافقان و [[مخالفان دین]] بسیار زود هنگام به بحث از آن پرداختند. [[سید جمال‌الدین]] که خود طلیعه دار این مرحله جدید است از [[بیگانه]] بودن [[مسلمانان]] با [[دانش]] [[روز]] [[شکوه]] می‌‌کند و منع از [[علوم]] را [[دشمنی]] با [[اسلام]] می‌‌داند. <ref>سید جمال و تفکر جدید، ج ۳، ص۲۳.</ref> از این پس آثار بسیاری درباره [[ارتباط]] [[علم و دین]] به طور عام و [[علم]] و [[قرآن]] به طور خاص تدوین شد که به شکل‌گیری رویکردی جدید در [[تفسیر]] با عنوان «[[تفسیر علمی]]» انجامید.<ref>[[شادی نفیسی|نفیسی، شادی]]، [[تفسیر علمی (مقاله)|مقاله «تفسیر علمی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۸ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۸.</ref>

در کنار شروط مذکور، پاره‌ای از اندیشهوران، ازاین فراتر رفته و به قیودی اشاره کرده‌اند که در مقام [[تعارض]] یافته‌های علمی و [[آیات قرآن]] پدید می‌‌آید؛ [[علامه طباطبایی]] آیات قرآن را به آنچه [[تحمل]] معانی متعدد را دارد و آیاتی که به یک معنای خاص تصریح دارد و مطالب علمی را به مسلمات و فرضیات قسمت کرده است. <ref> المیزان، ج ۱۷، ص۳۷۳.</ref> در این صورت ۴ شکل برای تعارض پدید می‌‌آید که با بررسی نمونه‌ها و موارد می‌‌توان نظر ایشان را چنین جمع‌بندی کرد:

# '''مسلمات علمی مخالف با [[نص]] قطعی:''' در چنین مواردی مانند مسئله ۷ [[آسمان]]، باید در [[داوری]] توقف کرد؛ نه [[حقانیت]] [[علم]] را [[انکار]] کرد، نه از صریح نص دست برداشت، <ref> المیزان، ج ۱۷، ص۳۷۰، ۳۷۳.</ref> بلکه تبیین [[آیه]] را به [[آینده]] و دستیابی به اطلاعات جدید واگذارد. <ref>نک. عقلگرایی در تفاسیر قرن چهاردهم، ص۲۰۰ - ۲۱۳.</ref>

# '''فرضیات علمی مخالف با آیات تأویل پذیر:''' در چنین مواردی اگر چه آیه [[تحمل]] معانی مختلف را دارد، اما از آنجا که فرضیات علمی، غیر قطعی‌اند، قرینه مناسبی برای تأویل آیه و دست کشیدن از [[ظهور]] آن تلقی نمی‌شوند. علامه طباطبایی در [[تفسیر آیات]] [[خلقت آدم]] گرچه آیات را تأویل پذیر می‌‌دانند <ref>المیزان، ج ۱۶، ص۲۵۶.</ref> دیدگاه [[علم]] را نیز به دلیل غیرمسلم بودن، قرینه مناسبی برای تأویل نمی‌دانند. <ref>المیزان، ج ۴، ص۱۴۴؛ ج ۱۶، ص۲۵۸ - ۲۵۹.</ref>

# '''فرضیات علمی مخالف با [[نص]] قطعی:''' اگرچه علامه طباطبایی به [[صراحت]] [[رأی]] خود را در چنین صورتی بیان نمی‌کند و با مصداقی از آن نیز مواجه نشدیم؛ اما با توجه به مورد پیشین، در این مورد نیز، فرضیات علمی را برای [[تأویل آیات]] مناسب نمی‌بیند.