امت: تفاوت میان نسخه‌ها

امت (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۷ سپتامبر ۲۰۱۸، ساعت ۱۵:۰۶

۲۶٬۴۱۴ بایت اضافه‌شده ، ‏۱۷ سپتامبر ۲۰۱۸

←‏مکنت و قدرت در امّتهای پیشین

دیداریویکی‌متن

Msadeq

مدیران

۱۱۵٬۱۸۳

ویرایش

@@ خط ۲۴: / خط ۲۴: @@
 ==مکنت و قدرت در امّتهای پیشین==
-*قرآن در آیاتی چند از برتری امتهای پیشین از نظر قوای جسمانی، فراوانی اموال و اولاد و بهره‌مندی از نعمتهای زمین و بر جای گذاشتن آثار یاد کرده است: «کالَّذینَ مِن قَبلِکم کانوا اَشَدَّ مِنکم قُوَّةً واَکثَرَ اَمولاً واَولـدًا» (توبه/۹،۶۹)، «اَو لَم یعلَم اَنَّ‌اللّهَ قَداَهلَک مِن قَبلِهِ مِنَ‌القُرونِ مَن هُوَ اَشَدُّ مِنهُ قُوَّةًو اَکثَرُ جَمعـًا» (قصص/۲۸،۷۸)، «اَوَلَم یسیروا فِی‌الاَرضِ فَینظُروا کیفَ کانَ عـقِبَةُ الَّذینَ مِن قَبلِهِم کانوا اَشَدَّ مِنهُم قُوَّةً و اَثارُواالاَرضَ و عَمَروها اَکثَرَ مِمّا عَمَروها» (روم/۳۰،۹۹) در موارد دیگر نیز مانند آیات ۴۴ فاطر/۳۵؛ ۲۱ و ۸۲ غافر/۴۰؛ ۱۵ فصّلت/۴۱؛ ۸ زخرف/۴۳؛ ۱۳ محمد/۴۷ و ۳۶ ق/۵۰ بر این امر تأکید شده است.
+*[[قرآن]] در آیاتی چند از برتری امتهای پیشین از نظر قوای جسمانی، فراوانی اموال و اولاد و بهره‌مندی از نعمتهای زمین و بر جای گذاشتن آثار یاد کرده است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|كَالَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ كَانُواْ أَشَدَّ مِنكُمْ قُوَّةً وَأَكْثَرَ أَمْوَالاً وَأَوْلادًا فَاسْتَمْتَعُواْ بِخَلاقِهِمْ فَاسْتَمْتَعْتُم بِخَلاقِكُمْ كَمَا اسْتَمْتَعَ الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ بِخَلاقِهِمْ وَخُضْتُمْ كَالَّذِي خَاضُواْ أُوْلَئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ }}﴾}}<ref> حال و روز شما منافقان) همانند پیشینیانتان (است) که نیرومندتر و داراتر و پرفرزندتر از شما بودند؛ آنان بهره خویش بردند شما نیز بهره خویش گرفتید همچون کسانی که پیش از شما به بهره خویش رسیدند و (در یاوه گویی) فرو رفتید چنانکه آنان فرو رفتند؛ آنانند که کردارهاشان در این جهان و در جهان واپسین تباه است و آنانند که زیانکارند؛ سوره توبه، آیه: ۶۹.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ عِندِي أَوَلَمْ يَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَهْلَكَ مِن قَبْلِهِ مِنَ الْقُرُونِ مَنْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُ قُوَّةً وَأَكْثَرُ جَمْعًا وَلا يُسْأَلُ عَن ذُنُوبِهِمُ الْمُجْرِمُونَ}}﴾}}<ref> قارون می) گفت: تنها برای دانشی که خود داشتم آن را به من داده‌اند، آیا نمی‌دانست که خداوند پیش از او از نسل‌ها کسانی را نابود کرده است که از او توانمندتر و مال‌اندوزتر بوده‌اند؟ و از بزهکاران گناه آنان را نمی‌پرسند؛ سوره قصص، آیه: ۷۸.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|أَوَلَمْ يَسِيرُوا فِي الأَرْضِ فَيَنظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ كَانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَأَثَارُوا الأَرْضَ وَعَمَرُوهَا أَكْثَرَ مِمَّا عَمَرُوهَا وَجَاءَتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا كَانَ اللَّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَلَكِن كَانُوا أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ}}﴾}}<ref> و آیا در زمین گردش نکرده‌اند تا بنگرند سرانجام کسانی که پیش از آنان می‌زیستند چگونه بوده است؟ آنان توانمندتر از ایشان بودند و زمین را کافتند و آن را بیش از آنچه اینان می‌کردند آباد کردند؛ و پیامبرانشان برهان‌ها (ی روشن) برای آنان آوردند پس خداوند بر آن نبود که به آنان ستم کند ولی آنان خود به خویش ستم می‌ورزیدند؛ سوره روم، آیه: ۹.</ref> در موارد دیگر نیز مانند آیات  {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| أَوَلَمْ يَسِيرُوا فِي الأَرْضِ فَيَنظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَكَانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعْجِزَهُ مِن شَيْءٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَلا فِي الأَرْضِ إِنَّهُ كَانَ عَلِيمًا قَدِيرًا }}﴾}}<ref> و آیا در زمین گردش نکرده‌اند تا بنگرند سرانجام کسانی که پیش از ایشان و توانمندتر از آنان بودند چگونه بوده است؟ و خداوند چنان نیست که چیزی در آسمان‌ها و زمین او را به ستوه آورد، بی‌گمان او دانایی تواناست؛ سوره فاطر، آیه: ۴۴.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|أَوَ لَمْ يَسِيرُوا فِي الأَرْضِ فَيَنظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ كَانُوا مِن قَبْلِهِمْ كَانُوا هُمْ أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَآثَارًا فِي الأَرْضِ فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ بِذُنُوبِهِمْ وَمَا كَانَ لَهُم مِّنَ اللَّهِ مِن وَاقٍ }}﴾}}<ref> و آیا در زمین گردش نکرده‌اند تا بنگرند که سرانجام پیشینیان آنان چگونه بوده است؟ آنها از ایشان در زمین توانمندتر و پراثرتر بودند و خداوند برای گناهانشان آنان را فرو گرفت و ایشان را در برابر خداوند نگهدارنده‌ای نبود؛ سوره غافر، آیه: ۲۱.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| أَفَلَمْ يَسِيرُوا فِي الأَرْضِ فَيَنظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ كَانُوا أَكْثَرَ مِنْهُمْ وَأَشَدَّ قُوَّةً وَآثَارًا فِي الأَرْضِ فَمَا أَغْنَى عَنْهُم مَّا كَانُوا يَكْسِبُونَ }}﴾}}<ref> آیا در زمین نگشته‌اند تا بنگرند سرانجام پیشینیان آنان چگونه بوده است؟ آنان که بیشتر و توانمندتر از اینان بودند و بر زمین آثار فراوان‌تری داشتند اما دستاوردهای آنان به کارشان نیامد؛ سوره غافر، آیه:۸۲.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَأَمَّا عَادٌ فَاسْتَكْبَرُوا فِي الأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَقَالُوا مَنْ أَشَدُّ مِنَّا قُوَّةً أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ الَّذِي خَلَقَهُمْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يَجْحَدُونَ}}﴾}}<ref> و اما (قوم) عاد در زمین به نادرستی گردنکشی کردند و گفتند: چه کسی از ما توانمندتر است؟ و آیا ندیدند که خداوندی که آنان را آفریده از آنان توانمندتر است؟ و آنان آیات ما را انکار می‌کردند؛ سوره فصلت، آیه: ۱۵.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَأَهْلَكْنَا أَشَدَّ مِنْهُم بَطْشًا وَمَضَى مَثَلُ الأَوَّلِينَ}}﴾}}<ref> آنگاه ما زبردست‌تر از اینان را نابود کردیم و داستان پیشینیان (به تکرار) برگذشت؛ سوره زخرف، آیه: ۸.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَكَأَيِّن مِّن قَرْيَةٍ هِيَ أَشَدُّ قُوَّةً مِّن قَرْيَتِكَ الَّتِي أَخْرَجَتْكَ أَهْلَكْنَاهُمْ فَلا نَاصِرَ لَهُمْ}}﴾}}<ref> و چه بسیار (مردم) شهرهایی بودند توانمندتر از (مردم) شهری که تو را (از آن) بیرون کرد (ند)، ما آنها را نابود کردیم و یاوری نداشتند؛ سوره محمد، آیه: ۱۳.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَكَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُم مِّن قَرْنٍ هُمْ أَشَدُّ مِنْهُم بَطْشًا فَنَقَّبُوا فِي الْبِلادِ هَلْ مِن مَّحِيصٍ}}﴾}}<ref> و چه بسیار (مردم) شهرهایی بودند توانمندتر از (مردم) شهری که تو را (از آن) بیرون کرد (ند)، ما آنها را نابود کردیم و یاوری نداشتند؛ سوره ق، آیه: ۳۶.</ref> بر این امر تأکید شده است.
-در برخی از روایات اسرائیلی (اسرائیلیات) از وجود انسانهای عظیم‌الخلقه همچون عوج‌بن‌عنق یاد شده که گفته شده قد او چنان بود که با کمانش ماهی را از دریا صید می‌کرد و آن را با نزدیک‌کردن به خورشید کباب می‌کرد![۲۳] و  نیز در ضمن روایاتی که در تبیین ماجرای نبرد بنی‌اسرائیل با عمالقه در کنار رود اردن وارد شده از جثّه عظیم عمالقه سخن به میان آمده است. براساس یکی ازاین روایات ۱۲۲ تن برگزیده شده از سوی موسی(علیه السلام) که برای کسب اطلاعات از سپاه دشمن از آب عبور کرده بودند به چنگ یکی از عمالقه گرفتار می‌شوند و به‌سان کوتوله‌ها در آستین یا زیر کمربند او اسیر می‌گردند و یک تن از آنان برای هشدار و عبرت سایر سپاه موسی(علیه السلام) باز گردانده می‌شود. با شایع شدن خبر عظیم‌الجثه بودن عمالقه همه سربازان موسی(علیه السلام) به استثنای دو نفر به وحشت افتاده و می‌گریزند. مدعیان چنین داستانهایی به آیه ۲۲ مائده/۵ استناد کرده و گفته‌اند: مقصود از جبّار بودن عمالقه عظیم بودن جثّه و اندام آنهاست[۲۴]: «قالوا یـموسی اِنَّ فیها قَومـًا جَبّارینَ واِنّا لَن نَدخُلَها حَتّی یخرُجوا مِنها» (مائده/۵ ،۲۲)؛ نیز در برخی از روایات فریقین از بزرگ بودن قد و اندام حضرت آدم(علیه  السلام)به‌گونه‌ای که آسمانیان از گریه او نزد خداوند شکایت بردند یاد شده است. گفته شده که پس از شکایت آسمانیان، از قد او تا ۷ ذراع (حدود سه متر و نیم) کاسته شد.[۲۵] برخی از قرآن‌پژوهان معاصر درباره برتری و فزونی قدرت جسمانی قوم عاد که به اذعان قرآن به تراشیدن کوه می‌پرداختند، به برخی نتایج باستانشناسی و استخوانهای بزرگ کشف شده استناد کرده و مدعی شده براساس نظریه برتری جسمانی پیشینیان و بزرگ‌تر بودن اندام آنان می‌توان از پدید آوردن پدیده شگرف اهرام مصر تفسیری قابل پذیرش ارائه کرد.[۲۶]
+*در برخی از روایات اسرائیلی "اسرائیلیات" از وجود انسانهای عظیم‌الخلقه همچون عوج‌بن‌عنق یاد شده که گفته شده قد او چنان بود که با کمانش ماهی را از دریا صید می‌کرد و آن را با نزدیک‌کردن به خورشید کباب می‌کرد!<ref>الاسرائیلیات، ص ۱۸۵.</ref> و  نیز در ضمن روایاتی که در تبیین ماجرای نبرد بنی‌اسرائیل با عمالقه در کنار رود اردن وارد شده از جثّه عظیم عمالقه سخن به میان آمده است. براساس یکی ازاین روایات ۱۲۲ تن برگزیده شده از سوی [[حضرت موسی]]{{ع}} که برای کسب اطلاعات از سپاه دشمن از آب عبور کرده بودند به چنگ یکی از عمالقه گرفتار می‌شوند و به‌سان کوتوله‌ها در آستین یا زیر کمربند او اسیر می‌گردند و یک تن از آنان برای هشدار و عبرت سایر سپاه [[حضرت موسی]]{{ع}} باز گردانده می‌شود. با شایع شدن خبر عظیم‌الجثه بودن عمالقه همه سربازان [[حضرت موسی]]{{ع}} به استثنای دو نفر به وحشت افتاده و می‌گریزند. مدعیان چنین داستانهایی به آیه ۲۲ سوره مائده استناد کرده و گفته‌اند: مقصود از جبّار بودن عمالقه عظیم بودن جثّه و اندام آنهاست<ref>جامع‌البیان، مج۴، ج۶ ، ص۲۳۶ـ۲۳۹؛ الدرالمنثور، ج ۲، ص ۲۷۰.</ref>: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالُوا يَا مُوسَى إِنَّ فِيهَا قَوْمًا جَبَّارِينَ وَإِنَّا لَن نَّدْخُلَهَا حَتَّىَ يَخْرُجُواْ مِنْهَا فَإِن يَخْرُجُواْ مِنْهَا فَإِنَّا دَاخِلُونَ }}﴾}}<ref> گفتند: ای موسی! در آنجا گروهی گردنکش جای دارند و تا آنان از آن بیرون نیایند ما درون آن نخواهیم رفت اما اگر از آنجا بیرون آیند ما درون می‌رویم؛ سوره مائده، آیه: ۲۲.</ref>؛ نیز در برخی از روایات فریقین از بزرگ بودن قد و اندام [[حضرت آدم]]{{ع}} به‌گونه‌ای که آسمانیان از گریه او نزد خداوند شکایت بردند یاد شده است. گفته شده که پس از شکایت آسمانیان، از قد او تا ۷ ذراع "حدود سه متر و نیم" کاسته شد<ref>تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۱۷۷ ـ ۱۷۸؛ بحارالانوار، ج ۱۱، ص ۱۲۷.</ref> برخی از [[قرآن‌]]پژوهان معاصر درباره برتری و فزونی قدرت جسمانی قوم عاد که به اذعان [[قرآن]] به تراشیدن کوه می‌پرداختند، به برخی نتایج باستانشناسی و استخوانهای بزرگ کشف شده استناد کرده و مدعی شده براساس نظریه برتری جسمانی پیشینیان و بزرگ‌تر بودن اندام آنان می‌توان از پدید آوردن پدیده شگرف اهرام مصر تفسیری قابل پذیرش ارائه کرد<ref>بینات، ش ۱۷، ص ۱۲۹ ـ ۱۳۰.</ref>.
-گرچه برتری پیشینیان از نظر اموال و فرزندان یا آبادانی زمین با محذوری روبه‌رو نیست؛ اما قضاوت درباره برتری جسمانی و قوت آنان به این معنا که آنان از اندامی به مراتب بزرگ‌تر و قوی‌تر از اندام انسانهای امروزین بوده‌اند، به‌رغم شواهد ادعا شده به بررسی و تأمّل بیشتر نیاز دارد. برخی از صاحب نظران روایت پیشگفته درباره حضرت آدم(علیه السلام) را نقد کرده و آن را مخالف نظام احسن دانسته است، زیرا اگر قرآن آفرینش انسان با ویژگیهای امروزین را احسن تقویم (برترین اعتدال) می‌شناسد، دیگر نمی‌توان همزمان اندام عظیم و بزرگ ادعایی انسانهای پیشین را نیز منطبق با نظام أحسن دانست.[۲۷]
+*گرچه برتری پیشینیان از نظر اموال و فرزندان یا آبادانی زمین با محذوری روبه‌رو نیست؛ اما قضاوت درباره برتری جسمانی و قوت آنان به این معنا که آنان از اندامی به مراتب بزرگ‌تر و قوی‌تر از اندام انسان‌های امروزین بوده‌اند، به‌رغم شواهد ادعا شده به بررسی و تأمّل بیشتر نیاز دارد. برخی از صاحب نظران روایت پیشگفته درباره [[حضرت آدم]]{{ع}} را نقد کرده و آن را مخالف نظام احسن دانسته است، زیرا اگر قرآن آفرینش انسان با ویژگی‌های امروزین را احسن تقویم "برترین اعتدال" می‌شناسد، دیگر نمی‌توان همزمان اندام عظیم و بزرگ ادعایی انسان‌های پیشین را نیز منطبق با نظام أحسن دانست<ref>بحارالانوار، ج ۱۱، ص ۱۲۷.</ref>.
+==سنتهای الهی درباره امت‌ها==
+*[[قرآن]] ضمن اذعان بر هویت و شخصیت امّتها و تأکید بر همسانی آنان در امیال و فطریات به برخی سنتهای الهی که به طور یکسان درباره همه امّتها اجرا شده اشاره فرموده است تا صاحبان عقل و بصیرت در آنها تأمّل کرده و درسها و عبرت‌های لازم را بگیرند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِّأُولِي الأَلْبَابِ مَا كَانَ حَدِيثًا يُفْتَرَى وَلَكِن تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ كُلَّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ}}﴾}}<ref> به راستی در داستان آنان برای خردمندان پندی (نهفته) است؛ (قرآن) گفتاری بربافته نیست بلکه کتاب پیش از خویش را راست می‌شمرد و روشنگر همه چیز و رهنمود و بخشایشی برای گروه مؤمنان است؛ سوره یوسف، آیه: ۱۱۱.</ref> عمده سنت‌های مزبور عبارت است از:
+===ارسال [[پیامبران]]{{عم}}===
+*خداوند اتمام حجت را یکی از اهداف إرسال [[پیامبران]]{{عم}} دانسته است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَقَالُوا لَوْلا يَأْتِينَا بِآيَةٍ مِّن رَّبِّهِ أَوَلَمْ تَأْتِهِم بَيِّنَةُ مَا فِي الصُّحُفِ الأُولَى وَلَوْ أَنَّا أَهْلَكْنَاهُم بِعَذَابٍ مِّن قَبْلِهِ لَقَالُوا رَبَّنَا لَوْلا أَرْسَلْتَ إِلَيْنَا رَسُولا فَنَتَّبِعَ آيَاتِكَ مِن قَبْلِ أَن نَّذِلَّ وَنَخْزَى }}﴾}}<ref> و گفتند: چرا نشانه‌ای از پروردگارش برای ما نمی‌آورد؛ آیا برهانی که در کتاب‌های (آسمانی) پیشین است، به آنان نرسیده است؟و اگر ما پیش از آن با عذابی آنان را نابود می‌کردیم می‌گفتند: پروردگارا! چرا فرستاده‌ای برای ما نفرستادی تا از آیات تو پیش از آنکه زبون و خوار گردیم پیروی کنیم؛ سوره طه، آیه: ۱۳۳ - ۱۳۴.</ref> و در این باره بین امتها فرقی قائل نشده، بلکه ارسال [[پیامبر]] را برای هر امتی از سنتهای جاری خود دانسته است<ref>المیزان، ج ۱۲، ص ۲۴۲.</ref>: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلِكُلِّ أُمَّةٍ رَّسُولٌ فَإِذَا جَاءَ رَسُولُهُمْ قُضِيَ بَيْنَهُم بِالْقِسْطِ وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ }}﴾}}<ref> و هر امّتی را پیامبری است که چون پیامبرشان بیاید میان آنان به دادگری داوری می‌شود و به آنان ستم نخواهد رفت؛ سوره یونس، آیه:۴۷.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَّسُولاً أَنِ اعْبُدُواْ اللَّهَ وَاجْتَنِبُواْ الطَّاغُوتَ فَمِنْهُم مَّنْ هَدَى اللَّهُ وَمِنْهُم مَّنْ حَقَّتْ عَلَيْهِ الضَّلالَةُ فَسِيرُواْ فِي الأَرْضِ فَانظُرُواْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ}}﴾}}<ref> و به راستی ما، در میان هر امّتی پیامبری برانگیختیم (تا بگوید) که خداوند را بپرستید و از طاغوت دوری گزینید آنگاه برخی از آنان را خداوند راهنمایی کرد و بر برخی دیگر گمراهی سزاوار گشت پس، در زمین گردش کنید تا بنگرید سرانجام دروغ‌انگاران چگونه بوده است؛ سوره نحل، آیه: ۳۶.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ بِالْحَقِّ بَشِيرًا وَنَذِيرًا وَإِن مِّنْ أُمَّةٍ إِلاَّ خَلا فِيهَا نَذِيرٌ}}﴾}}<ref> ما تو را به حق، نویدبخش و بیم‌دهنده فرستاده‌ایم و هیچ امتی نیست مگر میان آنان بیم‌دهنده‌ای بوده است؛ سوره فاطر، آیه: ۲۴.</ref>.
+===تعذیب و هلاک ساختن امّتها پس از اتمام حجت الهی===
+*یکی از سنتهای مورد تأکید [[قرآن]] درباره امتهای پیشین آن است که پس از ارسال [[پیامبران]] و ابلاغ حجت خداوند در صورتی که آنان بر کفر و عناد خود اصرار ورزیده باشند، عذاب الهی که گاه باعث ریشه‌کنی و نابودی کامل شده بر آنان فرود آمده است<ref>جامعه و تاریخ، ص ۴۵۴ ـ ۴۵۵.</ref> این سنت در آیات فراوانی منعکس شده است:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| مَّنِ اهْتَدَى فَإِنَّمَا يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ وَمَن ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا وَلاَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى وَمَا كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولاً }}﴾}}<ref> هر کس رهیاب شود تنها به سود خود راه یافته و هر کس گمراه شود تنها به زیان خود گمراه گردیده است و هیچ باربرداری بار (گناه) دیگری را بر دوش نخواهد گرفت و ما تا پیامبری برنینگیزیم (کسی را) عذاب نمی‌کنیم؛ سوره اسراء، آیه: ۱۵.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَكَمْ أَهْلَكْنَا مِنَ الْقُرُونِ مِن بَعْدِ نُوحٍ وَكَفَى بِرَبِّكَ بِذُنُوبِ عِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيرًا }}﴾}}<ref> و چه بسیار از اقوام بعد از نوح را که نابود کردیم و (همین) بس، که پروردگارت به گناهان بندگانش آگاهی بیناست؛ سوره اسراء، آیه: ۱۷.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|ثُمَّ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا تَتْرَا كُلَّ مَا جَاءَ أُمَّةً رَّسُولُهَا كَذَّبُوهُ فَأَتْبَعْنَا بَعْضَهُم بَعْضًا وَجَعَلْنَاهُمْ أَحَادِيثَ فَبُعْدًا لِّقَوْمٍ لّا يُؤْمِنُونَ}}﴾}}<ref> سپس پیامبران خویش را پی‌درپی فرستادیم، هر گاه که پیامبری برای امتی آمد او را دروغگو شمردند آنگاه آنان را  در پی یکدیگر (به هلاکت) آوردیم و (با نابود کردنشان) آنها را (موضوع) افسانه‌ها گرداندیم پس بر گروهی که ایمان نمی‌آورند نفرین باد!؛ سوره مؤمنون، آیه: ۴۴.</ref>
+===هلاکت امّتها بر اثر ستم و ناسپاسی===
+*برخی از آیات از نابودی امتها بر اثر ستم و کفران نعمت سخن به‌میان آورده است:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَتِلْكَ الْقُرَى أَهْلَكْنَاهُمْ لَمَّا ظَلَمُوا وَجَعَلْنَا لِمَهْلِكِهِم مَّوْعِدًا}}﴾}}<ref> و این شهرهاست که چون ستم ورزیدند نابودشان کردیم و برای نابودی آنها موعدی نهادیم؛ سوره کهف، آیه: ۵۹.</ref> و نیز {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَكَمْ قَصَمْنَا مِن قَرْيَةٍ كَانَتْ ظَالِمَةً وَأَنشَأْنَا بَعْدَهَا قَوْمًا آخَرِينَ}}﴾}}<ref> و بسا شهرهایی را در هم کوفتیم که (مردم آنها) ستمگر بودند و پس از آنها گروهی دیگر پدید آوردیم؛ سوره انبیاء، آیه: ۱۱.</ref> برخی از مفسران در ذیل آیه{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَمَا كَانَ رَبُّكَ لِيُهْلِكَ الْقُرَى بِظُلْمٍ وَأَهْلُهَا مُصْلِحُونَ }}﴾}}<ref> و بی‌گمان پروردگارت (پاداش) کارهای هر یک از آنان را تمام خواهد داد که او از آنچه انجام می‌دهند آگاه است؛ سوره هود، آیه: ۱۱۱.</ref> گفته‌اند که صرف شرک باعث هلاک امتها نشده، بلکه ستم آنان به یکدیگر زمینه‌ساز نابودیشان شده است<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱۸، ص ۷۶.</ref>. در سوره نحل از کفران نعمت به عنوان سرّ نزول عذاب یاد شده است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً قَرْيَةً كَانَتْ آمِنَةً مُّطْمَئِنَّةً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِّن كُلِّ مَكَانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا كَانُواْ يَصْنَعُونَ }}﴾}}<ref> و خداوند شهری را مثل آورد که در امن و آرامش بود، روزی (مردم) اش از همه جا فراوان می‌رسید آنگاه به نعمت‌های خداوند ناسپاسی کرد و خداوند به کیفر آنچه (مردم آن) انجام می‌دادند گرسنگی و هراس فراگیر  را به (مردم) آن چشانید؛ سوره نحل، آیه: ۱۱۲.</ref>
+===تغییر سرنوشت امّتها بر اثر عملکرد خود===
+*گرچه دربرخی از مکاتب فلسفی همچون مارکسیسم از جبر تاریخ و سنتهای قهری حاکم بر امتها با گذار زمان سخن به میان آمده یا از نگرش متکلمان جبرگرا همچون گروهی از اشاعره حاکمیت نوعی سرنوشت محتوم و قهری بر امتها و گروههای اجتماعی برداشت می‌شود<ref>نمونه، ج ۷، ص ۲۱۳.</ref>؛ اما [[قرآن]] بر این نکته پای فشرده که استمرار نعمتهای خداوند یا قطع این نعمتها یا فرود آمدن عذاب الهی همگی پیامد رفتارهای امتهاست و تا آنان در اندیشه یا رفتار خود تغییری پدید نیاورند در نوع برخورد خداوند با آنان تغییری ایجاد نمی‌گردد، این امر به صورت صریح در دو آیه منعکس شده است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّرًا نِّعْمَةً أَنْعَمَهَا عَلَى قَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ وَأَنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ }}﴾}}<ref> آن، از این روست که خداوند نعمتی را که به گروهی بخشیده است نمی‌گرداند تا آنان آنچه در خود دارند بگردانند و بی‌گمان خداوند شنوایی داناست؛ سوره انفال، آیه: ۵۳.</ref>،{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِّن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لاَ يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ وَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِقَوْمٍ سُوءًا فَلاَ مَرَدَّ لَهُ وَمَا لَهُم مِّن دُونِهِ مِن وَالٍ}}﴾}}<ref> او را  از پیش رو و پشت سر فرشتگانی پیگیرند که به فرمان خداوند، نگهبان وی‌اند. بی‌گمان خداوند آنچه را که گروهی دارند دگرگون نمی‌کند (و از آنان نمی‌ستاند) مگر آنها آنچه را که در خویش دارند دگرگون سازند و چون خداوند برای گروهی بلایی بخواهد بازگشتی ندارد و آنان را در برابر وی سروری نیست؛ سوره رعد، آیه: ۱۱.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۶ ، ص ۴۳۲؛ نمونه، ج ۷، ص ۲۱۰.</ref>
+*در شماری دیگر از آیات از سنت تزیین عمل{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلاَ تَسُبُّواْ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ فَيَسُبُّواْ اللَّهَ عَدْوًا بِغَيْرِ عِلْمٍ كَذَلِكَ زَيَّنَّا لِكُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِم مَّرْجِعُهُمْ فَيُنَبِّئُهُم بِمَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ }}﴾}}<ref> و به آنهایی که مشرکان به جای خداوند (به پرستش) می‌خوانند دشنام ندهید تا آنان (نیز) از سر دشمنی به نادانی خداوند را دشنام ندهند؛ بدینسان ما کردار هر امتی را (در دیدشان) آراسته‌ایم سپس بازگشتشان به سوی پروردگارشان است آنگاه آنان را از آنچه انجام می‌داده‌اند آگاه می‌گرداند؛ سوره انعام، آیه: ۱۰۸.</ref> و سنت امتحان و ابتلای امّتها{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَى أُمَمٍ مِّن قَبْلِكَ فَأَخَذْنَاهُمْ بِالْبَأْسَاء وَالضَّرَّاء لَعَلَّهُمْ يَتَضَرَّعُونَ}}﴾}}<ref> و به یقین برای امّت‌هایی که پیش از تو بودند (پیامبرانی) فرستادیم و آنان را به سختی و رنج دچار کردیم باشد که (به درگاه خدا) لابه کنند؛ سوره انعام، آیه: ۴۲.</ref> سخن به میان آمده است.
-سنتهای الهی درباره امّتها:
+==امت برتر==
-قرآن ضمن اذعان بر هویت و شخصیت امّتها و تأکید بر همسانی آنان در امیال و فطریات به برخی سنتها*ی الهی که به طور یکسان درباره همه امّتها اجرا شده اشاره فرموده است تا صاحبان عقل و بصیرت در آنها تأمّل کرده و درسها و عبرتهای لازم را بگیرند: «لَقَد کانَ فی قَصَصِهِم عِبرَةٌ لاُِولِی الاَلبـب» (یوسف/۱۲،۱۱۱) عمده سنتهای مزبور عبارت است از:
+*[[قرآن]] امّت‌ اسلامی را بهترین امّتی دانسته که برای مردم پدید آمده است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|كُنتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَوْ آمَنَ أَهْلُ الْكِتَابِ لَكَانَ خَيْرًا لَّهُم مِّنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَأَكْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ }}﴾}}<ref> شما بهترین گروهی بوده‌اید که (به عنوان سرمشق) برای مردم پدیدار شده‌اید؛ به کار پسندیده فرمان می‌دهید و از (کار) ناپسند باز می‌دارید و به خداوند ایمان دارید و اهل کتاب اگر ایمان می‌آوردند برای آنان بهتر بود؛ برخی از آنها مؤمن امّا بسیاری از آنان نافرمانند؛ سوره آل عمران، آیه: ۱۱۰.</ref> در برخی از روایات امّت در این آیه به [[ائمه]]{{عم}} تأویل شده است<ref>بحارالانوار، ج ۲۴، ص ۱۵۵.</ref>. به نظر برخی از [[قرآن]]پژوهان مقصود ازاین روایت آن است که [[ائمه]]{{عم}} مسئولیت پیشوایی امّت را برعهده دارند<ref>صیانة‌القرآن، ص ۲۰۴ ـ ۲۰۵.</ref>؛ همچنین قرآن امّت اسلامی را امّت وسط و میانه رو معرفی کرده که در راستای سنت الهی به عنوان شاهد بر امّتها نقش‌آفرینی خواهند داشت:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِّتَكُونُواْ شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنتَ عَلَيْهَا إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَن يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّن يَنقَلِبُ عَلَى عَقِبَيْهِ وَإِن كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلاَّ عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُوفٌ رَّحِيمٌ}}﴾}}<ref> و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد؛ و قبله‌ای که بر سوی آن بودی بر نگرداندیم مگر بدین روی که معلوم داریم چه کسی از پیامبر پیروی می‌کند و چه کسی واپس می‌گراید، و بی‌گمان آن جز بر آنان که خداوند رهنمونشان شد، گران بود و خداوند بر آن نیست که ایمانتان را تباه گرداند که خداوند با مردم، به راستی مهربانی است بخشاینده؛ سوره بقره، آیه:۱۴۳.</ref> در روایتی نبوی پس از اشاره به برتری امّت اسلامی تأکید شده عمده اهل بهشت را افراد این امّت تشکیل می‌دهند<ref>کشف الاسرار، ج ۲، ص ۲۴۴.</ref> و  براساس حدیث رفع به برکت وجود [[پیامبر اکرم]]{{{{صل}} ۹ چیز از امت اسلامی برداشته شده است: خطا، نسیان، آنچه بر آن اکراه شوند، آنچه نمی‌دانند، آنچه توان ندارند و ... <ref>وسائل‌الشیعه، ج ۱۵، ص ۳۶۹؛ بحارالانوار، ج ۸۵ ، ص ۲۹۷.</ref>.
+*نیز در برخی از روایات آمده است که به برکت [[پیامبر]]{{صل}} زمین به عنوان سجده‌گاه و وسیله تطهیر تشریع شده<ref>وسائل الشیعه، ج ۳، ص ۳۵۰؛ بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۱۵۴ ـ ۱۵۵.</ref> و عذاب استیصال "ریشه‌کنی" و مسخ "تغییر ماهیت دادن به حیوانات" از این امّت برداشته شده<ref>شرح اصول الکافی، ج ۱۲، ص ۱۲۹.</ref> و بر اثر این برتریها به امّت اسلامی "امت مرحومه" اطلاق شده است.
-۱. ارسال پیامبران:
+==فرجام امّتها در قیامت==
-خداوند اتمام حجت را یکی از اهداف إرسال پیامبران(علیهم السلام) دانسته است: «اَو لَم تَأتِهِم بَینَةُ ما فِی الصُّحُفِ الاولی * ولَو اَنّا اَهلَکنـهُم بِعَذاب مِن قَبلِهِ لَقالوا رَبَّنا لَولا اَرسَلتَ اِلَینا رَسولاً فَنَتَّبِعَ ءایـتِک مِن قَبلِ اَن نَذِلَّ ونَخزی»(طه/۲۰،۱۳۳ ـ ۱۳۴) و در این باره بین امتها فرقی قائل نشده، بلکه ارسال پیامبر را برای هر امتی از سنتهای جاری خود دانسته است[۲۸]: «و لِکلِّ اُمَّة رَسولٌ» (یونس/۱۰،۴۷)، «و لَقَد بَعَثنا فی کلِّ اُمَّة رَسولاً اَنِ اعبُدُوا اللّهَ»(نحل/۱۶،۳۶)، «و اِن مِن اُمَّة اِلاّ خَلا فیها نَذیر»  (فاطر/۳۵،۲۴)
+*از مجموع آیات درباره امّتها برمی‌آید که انسانها افزون بر حشر و محاسبه فردی دارای حشر و محاسبه جمعی و گروهی و در قالب امّتهای خود خواهند بود. در سوره مبارکه جاثیه تصریح شده که همه امتها به صورت زانو زده که حکایت از زبونی و خواری آنان هنگام محاسبه الهی دارد ـ محشور می‌گردند و کتاب و نامه عمل به آنان عرضه می‌شود:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَتَرَى كُلَّ أُمَّةٍ جَاثِيَةً كُلُّ أُمَّةٍ تُدْعَى إِلَى كِتَابِهَا الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ}}﴾}}<ref> و هر گروهی را می‌بینی که به زانو درآمده است، هر گروهی  به سوی کارنامه‌اش فرا خوانده می‌شود، امروز برابر با آنچه می‌کرده‌اید پاداش می‌بینید؛ سوره جاثیه، آیه: ۲۸.</ref>.
+*[[قرآن]] در جایی دیگر بر حشر انسانها با پیشوای خود که تداعی کننده حشر جمعی است تأکید کرده است:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ فَمَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَأُولَئِكَ يَقْرَؤُونَ كِتَابَهُمْ وَلاَ يُظْلَمُونَ فَتِيلاً}}﴾}}<ref> روزی که هر دسته‌ای را با پیشوایشان فرا می‌خوانیم آنگاه کسانی که کارنامه‌شان را به دست راست آنان دهند، آن را می‌خوانند و به آنها سر مویی ستم نخواهد شد؛ سوره اسراء، آیه: ۷۱.</ref> از جمله رخدادهای روز  قیامت برانگیختن شاهد از میان هر امّت است که از آنان به عنوان گواهان بر اعمال بد هر امّت استفاده می‌شود<ref>التبیان، ج ۶ ، ص ۴۱۵.</ref>: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَنَزَعْنَا مِن كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا فَقُلْنَا هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ فَعَلِمُوا أَنَّ الْحَقَّ لِلَّهِ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا كَانُوا يَفْتَرُونَ }}﴾}}<ref> و از هر امّت گواهی بر می‌آوریم و می‌گوییم: برهان خود را بیاورید آنگاه می‌دانند که حق با خداوند است و آنچه بر می‌بافتند از (چشم) آنان ناپدید می‌گردد؛ سوره قصص، آیه: ۷۵.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَيَوْمَ نَبْعَثُ مِن كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا ثُمَّ لاَ يُؤْذَنُ لِلَّذِينَ كَفَرُواْ وَلاَ هُمْ يُسْتَعْتَبُونَ}}﴾}}<ref> و (به یاد آور) روزی را که از هر امّتی گواهی برانگیزیم آنگاه به کافران نه اجازه (پوزش) داده می‌شود و نه پوزش آنان پذیرفته می‌گردد؛ سوره نحل، آیه:۸۴.</ref> براساس  برخی از روایات پیامبران و اولیای الهی به عنوان گواهان بر هر امّت برانگیخته خواهند شد<ref>الکافی، ج۱، ص۱۹۰؛ بحارالانوار، ج۲۳، ص۳۵۱.</ref>: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فَكَيْفَ إِذَا جِئْنَا مِن كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَجِئْنَا بِكَ عَلَى هَؤُلاء شَهِيدًا }}﴾}}<ref> پس آن هنگام که از هر امّتی گواهی آوریم و تو را (نیز) بر آنان، گواه گیریم (حالشان) چگونه خواهد بود؟؛ سوره نساء، آیه: ۴۱.</ref> از سوی دیگر به اذعان قرآن، خداوند در قیامت سردمداران کفر و فسق را که باعث گمراهی امّت خود شده‌اند برای محاجّه و نشان دادن  ذلت و شدت عذاب آنان برمی‌انگیزاند:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِن كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا مِّمَّن يُكَذِّبُ بِآيَاتِنَا فَهُمْ يُوزَعُونَ}}﴾}}<ref> و (یاد کن) روزی (را) که از هر امتی دسته‌ای از آنان را که نشانه‌های ما را دروغ می‌شمردند گرد می‌آوریم و آنگاه آنان را به هم می‌پیوندند؛ سوره نمل، آیه: ۸۳.</ref> در جایی دیگر از امّت به شیعه و گروه تعبیر و تصریح شده که از میان هر گروه آنکه از همه بیشتر در برابر خدا کبر و گردنکشی داشته برانگیخته خواهد شد:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|ثُمَّ لَنَنزِعَنَّ مِن كُلِّ شِيعَةٍ أَيُّهُمْ أَشَدُّ عَلَى الرَّحْمَنِ عِتِيًّا}}﴾}}<ref> سپس از هر گروه هر کدام را که در برابر (خداوند) بخشنده سرکش‌ترند بیرون می‌کشیم؛ سوره مریم، آیه: ۶۹.</ref> و سرانجام [[قرآن]] از فرجام بد و جهنمی شدن بسیاری  از امّتهای پیشین خبر، می‌دهد در حالی که به‌سان رفتار دنیایی خود حتی در جهنم یکدیگر را لعن می‌کنند و ناسزا می‌گویند. به آنان به هنگام مرگ خطاب می‌شود که به جمع دوستان دوزخی خود اعم از جن و انس وارد شوید: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالَ ادْخُلُواْ فِي أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِكُم مِّن الْجِنِّ وَالإِنسِ فِي النَّارِ كُلَّمَا دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَّعَنَتْ أُخْتَهَا حَتَّى إِذَا ادَّارَكُواْ فِيهَا جَمِيعًا قَالَتْ أُخْرَاهُمْ لأُولاهُمْ رَبَّنَا هَؤُلاء أَضَلُّونَا فَآتِهِمْ عَذَابًا ضِعْفًا مِّنَ النَّارِ قَالَ لِكُلٍّ ضِعْفٌ وَلَكِن لاَّ تَعْلَمُونَ}}﴾}}<ref> خداوند) می‌فرماید: در میان امّت‌هایی از پریان و آدمیان که پیش از شما بوده‌اند، در آتش (دوزخ) درآیید! هر گاه امّتی (در دوزخ) درآید همگون خویش را لعنت می‌کند تا آنگاه که همگان با هم در آن به هم پیوندند؛ پیروان درباره پیشوایان می‌گویند: پروردگارا! اینان ما را بیراه کردند پس به آنها عذابی دو چندان از آتش (دوزخ) بده! (خداوند) می‌فرماید: برای همگان دو چندان خواهد بود اما نمی‌دانید؛ سوره اعراف، آیه: ۳۸.</ref>در برابر، امتهایی که به فوز و سعادت اخروی نایل آمده‌اند کینه از دلهایشان زدوده و با کمال دوستی و برادری نسبت به یکدیگر در بهشت از نعمتهای خداوند بهره‌مند می‌شوند:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَالَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لاَ نُكَلِّفُ نَفْسًا إِلاَّ وُسْعَهَا أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ وَنَزَعْنَا مَا فِي صُدُورِهِم مِّنْ غِلٍّ تَجْرِي مِن تَحْتِهِمُ الأَنْهَارُ وَقَالُواْ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدَانَا لِهَذَا وَمَا كُنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْلا أَنْ هَدَانَا اللَّهُ لَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّ وَنُودُواْ أَن تِلْكُمُ الْجَنَّةُ أُورِثْتُمُوهَا بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ}}﴾}}<ref> و آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند- به هیچ کس جز برابر توان وی تکلیف نمی‌کنیم- آنان بهشتیند در آن جاودانند.و هر کینه‌ای که در سینه آنهاست می‌زداییم؛ از بن (جایگاه) آنان جویبارها روان است و می‌گویند: سپاس خداوند را که ما را به این (پاداش بزرگ) رهنمون شد و اگر خداوند ما را راهبر نمی‌شد ما خود راه نمی‌یافتیم؛ بی‌گمان فرستادگان پروردگارمان حق را فرا آوردند و به آنان بانگ برمی‌دارند که این بهشت را برای کارهایی که می‌کردید برای شما برجا نهاده‌اند؛ سوره اعراف، آیه: ۴۲- ۴۳.</ref>
-۲. تعذیب و هلاک ساختن امّتها پس از اتمام حجت الهی:
-یکی از سنتهای مورد تأکید قرآن درباره امتهای پیشین آن است که پس از ارسال پیامبران و ابلاغ حجت خداوند در صورتی که آنان بر کفر و عناد خود اصرار ورزیده باشند، عذاب الهی که گاه باعث ریشه‌کنی و نابودی کامل شده بر آنان فرود آمده است.[۲۹] این سنت در آیات فراوانی منعکس شده است: «و ما کنّا مُعَذِّبینَ حَتّی نَبعَثَ رَسولا» (اسراء/۱۷،۱۵)، «و کم اَهلَکنا مِنَ القُرونِ مِن بَعدِ نوح» (اسراء/۱۷،۱۷)، «کلَّ ما جاءَ اُمَّةً رَسولُها کذَّبوهُ فَاَتبَعنا بَعضَهُم بَعضـًا و جَعَلنـهُم اَحادیثَ»  (مؤمنون/۲۳،۴۴)
-۳. هلاکت امّتها بر اثر ستم و ناسپاسی:
-برخی از آیات از نابودی امتها بر اثر ستم و کفران نعمت* سخن به‌میان آورده است: «و تِلک القُری اَهلَکنـهُم لَمّا ظَـلَموا»  (کهف/۱۸،۵۹) و نیز انبیاء/۲۱،۱۱) برخی از مفسران در ذیل آیه«و ما کانَ رَبُّک لِیهلِک القُری بِظُـلم واَهلُها مُصلِحون» (هود/۱۱،۱۱۷) گفته‌اند که صرف شرک باعث هلاک امتها نشده، بلکه ستم* آنان به یکدیگر زمینه‌ساز نابودیشان شده است.[۳۰] در سوره نحل از کفران نعمت به عنوان سرّ نزول عذاب یاد شده است: «و ضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً قَریةً کانَت ءامِنَةً مُطمَئنَّةً یأتیها رِزقُها رَغَدًا مِن کلِّ مَکان فَکفَرَت بِاَنعُمِ اللّهِ فَاَذقَهَا اللّهُ لِباسَ الجوعِ والخَوفِ بِما کانوا یصنَعون» (نحل/۱۶،۱۱۲)
-۴. تغییر سرنوشت امّتها بر اثر عملکرد خود:
-گرچه دربرخی از مکاتب فلسفی همچون مارکسیسم از جبر تاریخ و سنتهای قهری حاکم بر امتها با گذار زمان سخن به میان آمده یا از نگرش متکلمان جبرگرا همچون گروهی از اشاعره حاکمیت نوعی سرنوشت محتوم و قهری بر امتها و گروههای اجتماعی برداشت می‌شود[۳۱]؛ اما قرآن بر این نکته پای فشرده که استمرار نعمتهای خداوند یا قطع این نعمتها یا فرود آمدن عذاب الهی همگی پیامد رفتارهای امتهاست و تا آنان در اندیشه یا رفتار خود تغییری پدید نیاورند در نوع برخورد خداوند با آنان تغییری ایجاد نمی‌گردد، این امر به صورت صریح در دو آیه منعکس شده است: «ذلِک بِاَنَّ اللّهَ لَم یک مُغَیرًا نِعمَةً اَنعَمَها عَلی قَوم حَتّی یغَیروا ما بِاَنفُسِهِم» (انفال/۸ ،۵۳)، «اِنَّ اللّهَ لا یغَیرُ ما بِقَوم حَتّی یغَیروا ما بِاَنفُسِهِم» (رعد/۱۳،۱۱)[۳۲]
-در شماری دیگر از آیات از سنت تزیین عمل (انعام/۶ ،۱۰۸) و سنت امتحان* و ابتلای امّتها (انعام/۶ ،۴۲) سخن به میان آمده است. ( =>  سنتهای خدا)
-امّت برتر:
-قرآن امّت‌اسلامی را بهترین امّتی دانسته که برای مردم پدید آمده است: «کنتُم خَیرَ اُمَّة اُخرِجَت لِلنّاسِ» (آل‌عمران/۳،۱۱۰) در برخی از روایات امّت در این آیه به ائمه(علیهم السلام)تأویل شده است.[۳۳] به نظر برخی از قرآن پژوهان مقصود ازاین روایت آن است که ائمه(علیهم السلام) مسئولیت پیشوایی امّت را برعهده دارند[۳۴]؛ همچنین قرآن امّت اسلامی را امّت* وسط و میانه رو معرفی کرده که در راستای سنت الهی به عنوان شاهد بر امّتها نقش‌آفرینی خواهند داشت: «و کذلِک جَعَلنـکم اُمَّةً وسَطـًا لِتَکونوا شُهَداءَ عَلَی النّاس» (بقره/۲،۱۴۳) در روایتی نبوی پس از اشاره به برتری امّت اسلامی تأکید شده عمده اهل بهشت را افراد این امّت تشکیل می‌دهند[۳۵] و  براساس حدیث رفع به برکت وجود پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)۹ چیز از امت اسلامی برداشته شده است: خطا، نسیان، آنچه بر آن اکراه شوند، آنچه نمی‌دانند، آنچه توان ندارند و ... .[۳۶]
-نیز در برخی از روایات آمده است که به برکت پیامبر(صلی الله علیه وآله)زمین به عنوان سجده‌گاه و وسیله تطهیر تشریع شده[۳۷] و عذاب استیصال (ریشه کنی) و مسخ (تغییر ماهیت دادن به حیوانات) از این امّت برداشته شده[۳۸]و بر اثر این برتریها به امّت اسلامی «امت مرحومه» اطلاق شده است.
-فرجام امّتها در قیامت:
-از مجموع آیات درباره امّتها برمی‌آید که انسانها افزون بر حشر و محاسبه فردی دارای حشر و محاسبه جمعی و گروهی و در قالب امّتهای خود خواهند بود. در سوره مبارکه جاثیه تصریح شده که همه امتها به صورت زانو زده که حکایت از زبونی و خواری آنان هنگام محاسبه الهی دارد ـ محشور می‌گردند و کتاب و نامه عمل به آنان عرضه می‌شود:«و تَری کلَّ اُمَّة جاثِیةً کلُّ اُمَّة تُدعی اِلی کتـبِهَا الیومَ تُجزَونَ ما کنتُم تَعمَلون» (جاثیه/۴۵،۲۸)
-قرآن در جایی دیگر بر حشر انسانها با پیشوای خود که تداعی کننده حشر* جمعی است تأکید کرده است: «یومَ نَدعوا کلَّ اُناس بِاِمـمِهِم» (اسراء/۱۷،۷۱) از جمله رخدادهای روز  قیامت برانگیختن شاهد از میان هر امّت است که از آنان به عنوان گواهان بر اعمال بد هر امّت استفاده می‌شود[۳۹]: «و نَزَعنا مِن کلِّ اُمَّة شَهیدًا» (قصص/۲۸،۷۵)، «یومَ نَبعَثُ مِن کلِّ اُمَّة شَهیدًا» (نحل/۱۶،۸۴) براساس  برخی از روایات پیامبران و اولیای الهی به عنوان گواهان بر هر امّت برانگیخته خواهند شد[۴۰]: «و جِئنا بِک عَلی هـؤُلاءِ شَهیدا» (نساء/۴،۴۱) از سوی دیگر به اذعان قرآن، خداوند در قیامت سردمداران کفر و فسق را که باعث گمراهی امّت خود شده‌اند برای محاجّه و نشان دادن  ذلت و شدت عذاب آنان برمی‌انگیزاند:«و یومَ نَحشُرُ مِن کلِّ اُمَّة فَوجـًا مِمَّن یکذِّبُ بِـایـتِنا»  (نمل/۲۷، ۸۳) در جایی دیگر از امّت به شیعه و گروه تعبیر و تصریح شده که از میان هر گروه آنکه از همه بیشتر در برابر خدا کبر و گردنکشی داشته برانگیخته خواهد شد:«ثُمَّ لَنَنزِعَنَّ مِن کلِّ شیعَة اَیهُم اَشَدُّ عَلَی الرَّحمـنِ عِتیـّا» (مریم/۱۹،۶۹) و سرانجام قرآن از فرجام بد و جهنمی شدن بسیاری  از امّتهای پیشین خبر، می‌دهد در حالی که به‌سان رفتار دنیایی خود حتی در جهنم* یکدیگر را لعن می‌کنند و ناسزا می‌گویند. به آنان به هنگام مرگ خطاب می‌شود که به جمع دوستان دوزخی خود اعم از جن و انس وارد شوید: «قالَ ادخُلوا فی اُمَم قَد خَلَت مِن قَبلِکم مِنَ الجِنِّ والاِنسِ فِی النّارِ کلَّما دَخَلَت اُمَّةٌ لَعَنَت اُختَها» (اعراف/۷،۳۸) در برابر، امتهایی که به فوز و سعادت اخروی نایل آمده‌اند کینه از دلهایشان زدوده و با کمال دوستی و برادری نسبت به یکدیگر در بهشت از نعمتهای خداوند بهره‌مند می‌شوند: «اُولـئک اَصحـبُ الجَنَّةِ هُم فیها خــلِدون * و نَزَعنا ما فی صُدورِهِم مِن غِلّ تَجری مِن تَحتِهِمُ الاَنهـرُ» (اعراف/۷، ۴۲ ـ ۴۳)