←پیامدهای عصمت در فقه امامیه
| خط ۷۲۶: | خط ۷۲۶: | ||
== آثار و کارکردهای [[عصمت]] == | == آثار و کارکردهای [[عصمت]] == | ||
=== پیامدهای عصمت در فقه امامیه === | === پیامدهای عصمت در فقه امامیه === | ||
'''[[عصمت پیامبر]] {{صل}} و [[عصمت امامان|امامان]] {{عم}} از [[عصمت از فراموشی|فراموشی]] و [[عصمت از اشتباه|اشتباه]] در انجام [[تکالیف]] شخصی و [[اجتماعی]'''] | |||
یکی از حوزه‌های [[عصمت]] که ثمرات [[فقهی]] زیادی دارد و در [[کلام]] و [[فقه]] مورد بحث و مناقشات زیادی قرار گرفته است، مبحث [[عصمت پیامبر]] {{صل}} و [[عصمت امامان|امامان]] {{عم}} از [[عصمت از فراموشی|فراموشی]] و [[عصمت از اشتباه|اشتباه]] در انجام [[تکالیف]] شخصی و [[اجتماعی]] است. اگر [[پیامبر]] [[معصوم]] نباشد، غرض و [[هدف از ارسال رسولان]] که [[ارشاد]] [[مردم]] به سوی [[سعادت واقعی]] است محقق نمی‌شود، [[تربیت]] و [[تزکیه]] و [[برپایی عدل]] و [[قسط]] بدون عصمت حاصل نمی‌شود. با احتمال [[خطا]] و اشتباه و فراموشی امکان تربیت و ارشاد مردم حاصل نمی‌شود. به این تقریب اشکال شده است که این حوزه عصمت را پیش از [[زمان]] [[بعثت]] [[اثبات]] نمی‌کند؛ اما واقع این است که اتمیت و اکملیت در ارشاد و تربیت تنها با این توسعه زمانی عصمت حاصل می‌شود که از نگاه نگارنده پذیرفته است و اگر باز بر اشکال [[اصرار]] ورزیده شود، می‌توان به [[ادلّه سمعی]] [[شأن]] [[مخلَص]] بودن [[انبیا]] و نیز [[مقام اصطفای ویژه]] آنها اشاره کرد و این حوزه از عصمت را در توسعه زمانی خود اثبات نمود. [[محقق لاهیجی]] این توسعه زمانی و کیفی عصمت را احسن و [[اصلح]] و ارجح در [[تحقق غرض الهی]] می‌داند و با وجود عدم مانع، در [[حکمت الهی]] [[واجب]] می‌شود که آن را محقق سازد، وگرنه [[ترجیح مرجوح بر راجح]] و [[قبیح]] خواهد بود<ref>عبدالرزاق لاهیجی، گوهر مراد، ص۳۵۱.</ref>. [[دلیل لزوم تبعیت مطلق از پیامبر]] {{صل}} نیز می‌تواند [[عصمت از خطا]] و فراموشی را اثبات کند<ref>{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ}} «ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید» سوره نساء، آیه ۵۹؛ {{متن قرآن|قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي... * قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ}} «بگو اگر خداوند را دوست می‌دارید از من پیروی کنید... * بگو: از خداوند فرمانبرداری کنید و از پیامبر فرمان برید» سوره آل عمران، آیه ۳۱-۳۲؛ {{متن قرآن|وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ}} «و از خداوند و فرستاده (او) پیروی کنید باشد که بر شما بخشایش آورند» سوره آل عمران، آیه ۱۳۲.</ref>.<ref>[[بهروز مینایی|مینایی، بهروز]]، [[اندیشه کلامی عصمت (کتاب)|اندیشه کلامی عصمت]]، ص ۳۶۱.</ref> | یکی از حوزه‌های [[عصمت]] که ثمرات [[فقهی]] زیادی دارد و در [[کلام]] و [[فقه]] مورد بحث و مناقشات زیادی قرار گرفته است، مبحث [[عصمت پیامبر]] {{صل}} و [[عصمت امامان|امامان]] {{عم}} از [[عصمت از فراموشی|فراموشی]] و [[عصمت از اشتباه|اشتباه]] در انجام [[تکالیف]] شخصی و [[اجتماعی]] است. اگر [[پیامبر]] [[معصوم]] نباشد، غرض و [[هدف از ارسال رسولان]] که [[ارشاد]] [[مردم]] به سوی [[سعادت واقعی]] است محقق نمی‌شود، [[تربیت]] و [[تزکیه]] و [[برپایی عدل]] و [[قسط]] بدون عصمت حاصل نمی‌شود. با احتمال [[خطا]] و اشتباه و فراموشی امکان تربیت و ارشاد مردم حاصل نمی‌شود. به این تقریب اشکال شده است که این حوزه عصمت را پیش از [[زمان]] [[بعثت]] [[اثبات]] نمی‌کند؛ اما واقع این است که اتمیت و اکملیت در ارشاد و تربیت تنها با این توسعه زمانی عصمت حاصل می‌شود که از نگاه نگارنده پذیرفته است و اگر باز بر اشکال [[اصرار]] ورزیده شود، می‌توان به [[ادلّه سمعی]] [[شأن]] [[مخلَص]] بودن [[انبیا]] و نیز [[مقام اصطفای ویژه]] آنها اشاره کرد و این حوزه از عصمت را در توسعه زمانی خود اثبات نمود. [[محقق لاهیجی]] این توسعه زمانی و کیفی عصمت را احسن و [[اصلح]] و ارجح در [[تحقق غرض الهی]] می‌داند و با وجود عدم مانع، در [[حکمت الهی]] [[واجب]] می‌شود که آن را محقق سازد، وگرنه [[ترجیح مرجوح بر راجح]] و [[قبیح]] خواهد بود<ref>عبدالرزاق لاهیجی، گوهر مراد، ص۳۵۱.</ref>. [[دلیل لزوم تبعیت مطلق از پیامبر]] {{صل}} نیز می‌تواند [[عصمت از خطا]] و فراموشی را اثبات کند<ref>{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ}} «ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید» سوره نساء، آیه ۵۹؛ {{متن قرآن|قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي... * قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ}} «بگو اگر خداوند را دوست می‌دارید از من پیروی کنید... * بگو: از خداوند فرمانبرداری کنید و از پیامبر فرمان برید» سوره آل عمران، آیه ۳۱-۳۲؛ {{متن قرآن|وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ}} «و از خداوند و فرستاده (او) پیروی کنید باشد که بر شما بخشایش آورند» سوره آل عمران، آیه ۱۳۲.</ref>.<ref>[[بهروز مینایی|مینایی، بهروز]]، [[اندیشه کلامی عصمت (کتاب)|اندیشه کلامی عصمت]]، ص ۳۶۱.</ref> | ||
'''[[عصمت پیامبران]] و [[امامان]] در [[مقام]] [[تفسیر]] و تبیین [[وحی]]:''' | |||
این بحث، یعنی [[عصمت از خطا]] و [[فراموشی]] در [[تبیین شریعت]] و توضیح [[معارف]] و [[تکالیف]] و مبانی [[شرعی]]، شاخه‌ای از [[عصمت]] است که در [[فقه]] ثمرات و نتایج مهمی را به دنبال دارد. جزئیات [[احکام شریعت]] و تفصیل [[معارف الهی]] در [[وحی قرآنی]] نیامده است، بلکه توسط [[پیامبر]] {{صل}} و [[اهل بیت]] {{عم}} بیان شده است. [[متکلمان امامی]] پیامبر {{صل}} و [[امامان]] {{عم}} را از این‌گونه [[خطا]] و [[اشتباه]] مصون می‌دانند و دلیل آن، همان ادلّه [[عقلی]] [[ضرورت نبوت]] و [[اتمام حجت]] [[خدا]] بر [[بشر]] است. [[حجت خدا]] هنگامی تمام می‌شود که نه تنها پیام‌های [[الهی]] از جانب [[خداوند]] بدون هیچ کم و [[کاستی]] منتقل گردد، بلکه اگر این پیام‌ها نیازمند [[تفسیر]]، توجیه و تبیین بود، غرض الهی هنگامی حاصل می‌شود که این بیان و توضیح [[معصومان]] مصون از هرگونه خطا و اشتباه باشد. افزون بر این دلیل [[آیات]] [[سوره نجم]]<ref>{{متن قرآن|مَا ضَلَّ صَاحِبُكُمْ وَمَا غَوَى * وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى * إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى}} «که همنشین شما گمراه و بیراه نیست * و از سر هوا و هوس سخن نمی‌گوید * آن (قرآن) جز وحیی نیست که بر او وحی می‌شود» سوره نجم، آیه ۲-۴.</ref> (دوم تا چهارم) هر [[گفتار پیامبر]] و تبیین او را [[وحی الهی]] و درنتیجه [[مصون از خطا]] می‌داند. این آیات هم نطق و [[کلام]] [[رسول خدا]] به [[قرآن]] و هم سخنان عادی او را [[وحی]] و مصون از خطا می‌شمارد. رسول خدا {{صل}} خود این [[آیه]] را بر غیر بیان [[وحیانی]] خود تطبیق کرده‌اند. ازجمله آن موارد وقتی بود که رسول خدا {{صل}} تمامی درهای رو به [[مسجد]] [[خانه]] [[صحابه]] را بست جز در [[خانه علی]] {{ع}} که موجب [[اعتراض]] [[اصحاب]] شد. پیامبر {{صل}} همه را در مسجد جمع کرد و در خطبه‌ای [[بلیغ]] فرمود: {{متن حدیث|يَا أَيُّهَا النَّاسُ مَا أَنَا سَدَدْتُهَا وَ لَا أَنَا فَتَحْتُهَا وَ لَا أَنَا أَخْرَجْتُكُمْ وَ أَسْكَنْتُهُ ثُمَّ قَرَأَ: {{متن قرآن|وَالنَّجْمِ إِذَا هَوَى * مَا ضَلَّ صَاحِبُكُمْ وَمَا غَوَى * وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى * إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى}}<ref>«سوگند به ستاره چون فرو افتد * که همنشین شما گمراه و بیراه نیست * و از سر هوا و هوس سخن نمی‌گوید * آن (قرآن) جز وحیی نیست که بر او وحی می‌شود» سوره نجم، آیه ۱-۴.</ref>}}<ref>حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ج۲، ص۲۸۱؛ جلال الدین السیوطی، الدرالمنثور، ج۶، ص۱۲۲؛ ابوحمزه ثمالی، تفسیر القرآن الکریم، ص۳۱۵؛ ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۲۲، ص۴۸۱.</ref>. | |||
این دستور از جانب [[خدا]] بوده است و آن گاه به این [[آیات]] [[استشهاد]] کردند. این شاهدگرفتن برای بستن درها امری نیست که [[وحی قرآنی]] باشد. پس ضمیر «هو» در [[آیه]] چهارم [[سوره نجم]] به تمامی سخنان [[حضرت]] برمی‌گردد. افزون بر آن [[حضرت رسول]] {{صل}} فرمود: {{متن حدیث|لَا أَقُولَ إِلَّا حَقّاً}}<ref>ابن کثیر، تفسیر القرآن، ج۷، ص۴۱۱؛ مراغی، تفسیر المراغی، ج۲۷، ص۴۵؛ جلال الدین السیوطی، الدرالمنثور؛ سورآبادی، تفسیر سورآبادی، ج۳، ص۱۹۲۰؛ طنطاوی، تفسیر الوسیط، ج۱۴، ص۵۹.</ref>: من جز [[حق]] نمی‌گویم. در جای دیگر [[پیامبر]] {{صل}} در تخطئه کسانی که به [[حفظ]] [[سنت نبوی]] [[اعتراض]] داشتند، با اشاره به دهان خود فرمود: {{متن حدیث|اُكْتُبْ، فَوَ اَلَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ مَا خَرَجَ مِنِّي إِلَّا الْحَقُّ}}<ref>حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۱، ص۱۰۵؛ ابوداوود، سنن ابی داود، ج۲، ص۱۲۶؛ عبدالله دارمی، سنن دارمی، ج۱، ص۱۲۵؛ علی واحدی، اسباب النزول، ص۲۶۵.</ref>: بنویس، قسم به خداوندی که جانم در دست اوست از دهانم جز حق بیرون نمی‌آید»<ref>[[بهروز مینایی|مینایی، بهروز]]، [[اندیشه کلامی عصمت (کتاب)|اندیشه کلامی عصمت]]، ص ۳۵۹.</ref> | |||
=== پیامدهای عصمت در اصول فقه امامیه === | === پیامدهای عصمت در اصول فقه امامیه === | ||