اخلاص در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[احد]] به معنای نخستین عدد (یک)<ref>طریحی، مجمع البحرین، ۳/۶.</ref>و به معنای فردی که از ازل تا ابد کسی همراه او نیست<ref>فراهیدی، کتاب العین، ۳/۲۸۰–۲۸۱؛ ابن‌منظور، لسان العرب، ۳/۷۰.</ref> می‌باشد. واحد نیز به معنای منفرد است.<ref>ابن‌فارس، معجم، ۶/۹۱؛ ابن‌اثیر، النهایه، ۵/۱۵۹.</ref> احدیت در اصطلاح [[عرفانی]]، ذات حق‌تعالی به اعتبار [[نفی]] [[اسما]]، صفات، تعینات و نِسَب<ref>کاشانی، اصطلاحات الصوفیه، ۶.</ref> و [[مرتبه علم]] ذات به ذات<ref>قونوی، اعجاز البیان، ۱۱۶.</ref> است که از آن به احدیت جمع و [[مقام]] جمع نیز تعبیر می‌شود<ref>قونوی، مفتاح الغیب، ۳۵؛ کاشانی، اصطلاحات الصوفیه، ۷.</ref> و واحدیت، ذات حق‌تعالی به اعتبار لحاظ جمیع [[حقایق]] اشیا است که به آن مقام فرق و حضرت الهیه نیز گفته می‌شود.<ref>آملی، المقدمات، ۴۶۹.</ref> امام‌ خمینی با تأکید بر این دو معنا احدیت را مقام [[غیب مطلق]] حق‌تعالی می‌داند که هیچ صفت سلبی و ایجابی در آن لحاظ نمی‌شود و واحدیت را مقامی می‌داند که اسما و [[صفات الهی]] در آن لحاظ می‌شود.<ref>امام‌ خمینی، مصباح الهدایه، ۱۸–۱۹؛ امام‌ خمینی، آداب الصلاة، ۳۰۶؛ امام‌ خمینی، چهل حدیث، ۶۱۷.</ref> [[عارفان]] از مقام واحدیت به مقام جمع، احدیت جمع اسما،<ref>جامی، شرح فصوص، ۵۰.</ref> مقام [[اسم اعظم]] و اسم جامع «[[الله]]»،<ref>امام‌ خمینی، چهل حدیث، ۶۲۴.</ref> مرتبه [[الوهیت]] و عالم‌المعانی<ref>کاشانی، لطائف الاعلام، ۱۶۹.</ref> نیز یاد کرده‌اند.

دو اصطلاح احدیت و واحدیت با مفاهیم دیگری چون تعین و تجلی اول و ثانی و مقام الوهیت مرتبط است. دو اصطلاح تعین اول و ثانی با احدیت و واحدیت مترادف می‌باشند.<ref>قونوی، مفتاح الغیب، ۳۵؛ یزدان‌پناه، مبانی و اصول عرفان نظری، ۳۵۷ و ۴۰۰.</ref>

بحث از احدیت و واحدیت ریشه در [[آیات]] و [[روایات]] دارد؛ چنان‌که در [[قرآن کریم]] [[خداوند]] به «احد» <ref>توحید، ۱.</ref> و «[[الواحد]]»<ref>رعد، ۱۶.</ref> وصف شده‌است. امیرالمؤمنین علی{{ع}} خداوند را به «واحد لا بعدد» وصف کرده‌است.<ref>نهج البلاغه، خ۲۲۷، ۳۳۴.</ref> عارفان با [[الهام]] از این آموزه‌ها و نیز مشهودات [[باطنی]] خویش و در بیان [[وحدت]] [[حقیقی]] ذات و حیثیات وجودی و لحاظ‌هایی که در ذات وجود دارد، به تبیین واحدیت و [[احدیت]] پرداخته‌اند.<ref>ابن‌عربی، الفتوحات المکیه، ۱/۷۰۴ و ۴/۲۹۳؛ کاشانی، لطائف الاعلام، ۷۲؛ جامی، نقد النصوص، ۳۵.</ref> البته [[محققان]] [[عرفان]] نظری در تبیین معنای احدیت [[اختلاف]] دارند و آن را در معانی مختلفی به کار برده‌اند؛ چنان‌که به خود وحدت حقیقی در [[مقام]] ذات نیز احدیت ذاتی می‌گویند<ref>یزدان‌پناه، مبانی و اصول عرفان نظری، ۳۷۳.</ref>؛ از این‌رو در آثار [[ابن‌عربی]] و قونوی این اصطلاح هرگز به صورت انحصاری با مقام احدیت به معنای مصطلح منطبق نبوده<ref>یزدان‌پناه، مبانی و اصول عرفان نظری، ۳۹۳.</ref> و تا [[زمان]] [[فرغانی]] اصطلاح مستقر و ثابتی نگردیده‌است<ref>فناری، مصباح الانس، ۳۱۵–۳۱۶.</ref>؛ اما فرغانی آن را به عنوان اصطلاحی ثابت به کار برده‌است و پس از او عارفانی چون فناری،<ref>فرغانی، مشارق الدراری، ۳۱۵.</ref> ابن‌ترکه.<ref>ابن‌ترکه، تمهید القواعد، ۱۲۴–۱۲۵ و ۱۴۱–۱۴۲.</ref> و جامی<ref>جامی، نقد النصوص، ۳۴–۳۷.</ref> از او [[پیروی]] کرده‌اند؛ از این‌رو به اصطلاحی مستقر و ثابت تبدیل شده‌ است. باوجود این در آثار عرفای [[مکتب]] [[ابن‌عربی]] در قرن‌های هفتم و هشتم این اصطلاح هرگز به صورت انحصاری درنیامده است و صدرالدین قونوی، گاه تعین اول را به همین معنا و گاه به معنای دیگری به کار می‌برد<ref>یزدان‌پناه، مبانی و اصول عرفان نظری، ۳۹۳.</ref> و قیصری در آثار خود این اصطلاح را در اشاره به [[حقیقت]] یاد شده به کار نبرده‌است، بلکه تعین ثانی را نخستین تعین [[حق]] می‌داند و [[فیض اقدس]] را مترادف تعین و تجلی اول می‌شمارد.<ref>قیصری، شرح فصوص الحکم، ۶۱.</ref> این [[تفسیر]] از فیض اقدس با اصطلاح تعین ثانی در اصطلاحات فرغانی برابر است.

[[اهل معرفت]] آثار و [[احکام]] متعددی برای احدیت و واحدیت ذکر کرده‌اند؛ ازجمله: چگونگی صدور کثرات از مرتبه واحدیت،<ref>جندی، شرح فصوص الحکم، ۶۶۷.</ref> [[سیر]] سالک و منتهای وصول آن به مرتبه احدیت<ref>امام‌ خمینی، چهل حدیث، ۶۲۴–۶۲۵؛ امام‌ خمینی، دعاء السحر، ۱۶.</ref> و مظاهر این دو مرتبه در عالم.<ref>فناری، مصباح الانس، ۵۰۳.</ref>

امام‌ خمینی نیز احدیت را در معنای معروف مستقر آن به کار برده‌ است. ایشان [[حقیقت]] این دو [[مقام]] و برخی [[احکام]] و ویژگی‌های آنها را در کتب [[عرفانی]] و [[اخلاقی]] خود چون [[شرح دعاء السحر (کتاب)|شرح دعاء السحر]]،<ref>امام‌ خمینی، شرح دعا السحر، ۷۱.</ref> [[مصباح الهدایه]]،<ref>امام‌ خمینی، مصباح الهدایه، ۳۳–۳۵.</ref> [[تعلیقات علی شرح فصوص الحکم]] و [[مصباح الانس]]<ref>امام‌ خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، ۳۰ و ۲۷.</ref> [[التعلیقة علی الفوائد الرضویه]]،<ref>امام‌ خمینی، التعلیقة علی الفوائد الرضویه، ۴۹ و ۸۸.</ref> [[شرح چهل حدیث]]،<ref>امام‌ خمینی، شرح چهل حدیث، ۶۱۷ و ۶۲۴.</ref> [[سرّ الصلاة]]<ref>امام‌ خمینی، سرّ الصلاة، ۶۶ و ۱۰۷.</ref> و [[آداب الصلاة]]<ref>امام‌ خمینی، آداب الصلاة، ۳۰۶ و ۳۱۲.</ref> بیان کرده‌است.

== حقیقت مرتبه [[احدیت]] و واحدیت ==

غالب [[عارفان]]، هستی را به [[صقع]] ذات [[حق‌تعالی]] و مراتب ظهورات او (ماسوی‌ الله) تقسیم می‌کنند و برای [[شناخت]] حق‌تعالی مراتب و اعتباراتی قائل شده‌اند. نخستین مرتبه کنه ذات است که ظهوری ندارد و عاری از هر گونه اسم و رسم و قید و تعین است و [[عقل]] و [[شهود]] به آن راه ندارد؛ از این‌رو از آن به مرتبه غیب‌الغیوبی یاد می‌شود.<ref>قونوی، النصوص، ۱۰؛ ابن‌ترکه، تمهید القواعد، ۱۱۸–۱۱۹.</ref> از آنجاکه این مرتبه ظهوری ندارد، [[علم حصولی]] یا حضوری به آن تعلق نمی‌گیرد.<ref>آشتیانی، تعلیقه بر شرح منظومه حکمت سبزواری، ۶۹.</ref> پس از این مرتبه، اولین مرتبه ظهور و تجلی [[حق]] است که از آن به تجلی اول، تعین اول و مرتبه احدیت تعبیر می‌شود. در حقیقتِ احدیت (تعین اول) دو عنصر نقش اساسی دارند؛ [[وحدت]] حقیقیه و [[علم]]:

'''وحدت حقیقیه:''' عرفا بر این باورند که حلقه واسطه میان مقام ذات و تعین اول، همان وحدت حقیقیه در مقام ذات است و با اینکه همه کثرات در مقام ذات تحقق دارند لکن هیچ‌گونه کثرتی را به همراه نمی‌آورد و همه به نحو اطلاقی و اندماجی مستهلک در آن مقام هستند و وحدت حقه [[حقیقی]] خدشه‌دار نمی‌شود.<ref>قونوی، مفتاح الغیب، ۱۹؛ فرغانی، مشارق الدراری، ۱۲۲؛ ابن‌ترکه، تمهید القواعد، ۱۲۲–۱۲۳.</ref> این وحدت که به [[وحدت]] ذاتیه یا وحدت حقه [[حقیقی]] نامیده می‌شود، دو لحاظ دارد؛ لحاظ [[احدیت]] و لحاظ واحدیت. در لحاظ احدیت، کثرات اندماجی‌اند و با اینکه در ذات تحقق دارند، مورد لحاظ قرار نمی‌گیرند و این لحاظ را «احدیت ذاتیه» گویند. در لحاظ واحدیت، ذات [[حق‌تعالی]] به گونه‌ای در نظر گرفته می‌شود که همراه با کثرت اندماجی باشد؛ یعنی کثرات اندماجی، در لحاظ وحدت[[حق]] ملحوظ است و از این اعتبار تعبیر به «واحدیت ذاتیه» می‌شود.<ref>فرغانی، مشارق الدراری، ۱۲۲–۱۲۳؛ ابن‌ترکه، تمهید القواعد، ۳۴، ۱۲۲–۱۲۳ و ۱۴۱؛ جامی، نقد النصوص، ۳۵–۳۶.</ref>

وحدت حقیقی در [[مقام]] ذات، یک [[حقیقت]] وحدانی «لا بشرط» است؛ در حالی‌که احدیت «بشرط لا» و واحدیت «بشرط شیء» است و از آنجاکه وحدت حقیقی مساوق با اطلاق است، هم اسقاط نسبت‌ها (احدیت، بشرط لا) و هم اعتبار نسبت‌ها (واحدیت، بشرط شیء) را شامل می‌شود؛ یعنی [[احد]] و واحد هر دو در آن حقیقت، لابشرط موجودند.<ref>کاشانی، اصطلاحات الصوفیه، ۱۲۶–۱۲۷؛ ابن‌ترکه، تمهید القواعد، ۱۲۲–۱۲۳؛ جامی، لوامع، ۶۵–۶۶.</ref> از همین‌رو [[عارفان]] در اشاره به دو لحاظ احدیت و واحدیت، به‌ویژه با در نظر داشتن ویژگی اسقاط [[نسب]] برای احدیت و [[اثبات]] نسب برای واحدیت، براین باورند که احدیت مندرج در وحدت حقیقی، اولی و احق به سلب و واحدیت مندرج در آن، اولی و احق به ثبوت می‌باشد.<ref>فرغانی، مشارق الدراری، ۱۲۲–۱۲۳؛ فناری، مصباح الانس، ۳۱۸؛ جامی، نقد النصوص، ۳۵.</ref> وجود این دو جهت به صورت اندماجی در مقام ذات، نفس الامر داشتن این دو لحاظ و دو اعتبار احدیت و واحدیت ذاتی را نشان می‌دهد و با آنکه هیچ‌گونه کثرتی در ذات نیست، [[قوای ادراکی]] نفس می‌تواند از آن دو، اعتبار احدیت و واحدیت را استخراج کند. توجه به این نکته سبب شده عرفا احدیت ذاتیه و واحدیت ذاتیه را یک اسم مرکب برای یک حقیقت بدانند، یعنی واحد احد برای ذات یگانه.<ref>فرغانی، مشارق الدراری، ۱۲۳؛ فناری، مصباح الانس، ۳۱۸.</ref> بنابراین وحدت ذاتیه مشتمل بر [[احدیت]] و واحدیت است که گاه از آن با عنوان احدیت و واحدیت اندراجی در [[مقام]] ذات یاد می‌شود، اگرچه واژه احدیت ذاتیه تنها دربارهٔ احدیت ذاتیه اندراجی در مقام ذات به کار می‌رود. گاهی اصل [[وحدت]] حقیقیه ذاتیه را نیز احدیت ذاتیه گویند.<ref>فناری، مصباح الانس، ۲۵۵.</ref>

'''[[علم]]:''' تعین اول، علم ذات به ذات از حیث احدی جمعی است<ref>فناری، مصباح الانس، ۲۵۴–۲۵۵؛ ابن‌ترکه، تمهید القواعد، ۱۲۲–۱۲۳.</ref>؛ یعنی در این مرحله [[خداوند]] ذات خود را به نحو احدی می‌نگرد و هنوز به [[کمالات]] و تفاصیلِ موجود در خود [[عنایت]] ندارد.<ref>قونوی، اعجاز البیان، ۱۱۶؛ ابن‌ترکه، تمهید القواعد، ۱۲۲–۱۲۳؛ جامی، اشعة اللمعات، ۳۴–۳۵.</ref> تعین اول همان امتیاز یافتن وحدت حقیقیه اندماجی در مقام ذات است؛ یعنی وحدت حقیقیه همانند همه [[احکام]] و کمالات و [[حقایق]] در مقام ذات، حالت اندماجی و غیر تعینی دارد، اما در اولین ظهور و تجلی [[حق]]-که این تجلی در خود و برای خود است و از این‌رو علم ذات به ذات شکل می‌گیرد-وحدت حقیقیه از حالت اندماج به حالت تعینی و شانی در می‌آید و در تعین اول، علم ذات به ذات از حیث وحدت حقیقیه آن تحقق می‌یابد؛ یعنی [[حق‌تعالی]] در تعین اول به خود از حیث ذات خود بدون لحاظ کثرات، علم و [[آگاهی]] می‌یابد و با توجه به آنکه وحدت حقیقیه در مقام ذات مشتمل بر احدیت و واحدیت اندماجی است، در تعین اول نیز هر دو جهت را به همراه دارد و مشتمل بر احدیت و واحدیت اندماجی است؛ یعنی تعین اول نیز همانند مقام ذات همه کثرات در او تحقق دارند و تعین اول منشأ همه تعینات پس از خود می‌شود، لکن همه به نحو اندماجی محقق‌اند و ذات در احدیت به نحو وحدانی و یکتایی [[مشاهده]] می‌شود.<ref>ابن‌ترکه، تمهید القواعد، ۱۲۴–۱۲۵.</ref> بنابراین اولین تعینی که از درون [[حقیقت]] لاتعینی ذات، سر برمی‌آورد و از بقیه حقایق ممتاز می‌شود، وصف وحدت حقیقیه است<ref>ابن‌ترکه، تمهید القواعد، ۱۲۲.</ref> و به تبع آن تعین [[احدیت]] و واحدیت محقق می‌شود.<ref>ابن‌ترکه، تمهید القواعد، ۱۴۱–۱۴۲.</ref> البته عارفانی چون قیصری احدیت را مقامی جدای از [[مقام]] ذات نمی‌دانند و نخستین تجلی و تعین از مقام ذات را همان مرتبه‌ای می‌دانند که [[فرغانی]] آن را تجلی ثانی می‌خواند.<ref>قیصری، شرح فصوص الحکم، ۲۹۹–۳۰۰ و ۳۴۳–۳۴۴؛ یزدان‌پناه، مبانی و اصول عرفان نظری، ۳۹۳.</ref>

پس از مرتبه احدیت، مرتبه واحدیت است که ظهور و تجلی [[حق‌تعالی]] در حضرت علمیه می‌باشد و [[اسما]] و صفات و به تبع آنها اعیان ثابته ظهور می‌یابند و از آن به تجلی ثانی، تعین ثانی<ref>قونوی، النصوص، ۱۵ و ۳۳؛ فرغانی، مشارق الدراری، ۱۲۱ و ۱۲۸–۱۳۰؛ کاشانی، لطائف الاعلام، ۱۶۸–۱۷۱.</ref> و [[عالم لاهوت]]<ref>آشتیانی، تعلیقه بر شرح منظومه حکمت سبزواری، ۵.</ref> تعبیر می‌شود. در این مرتبه حق‌تعالی به ذات خود از حیث تفاصیل اسمائی [[علم]] دارد.<ref>جامی، اشعة اللمعات، ۳۵–۳۶.</ref>

امام‌ خمینی نیز در بیان [[حقیقت]] احدیت و واحدیت به بررسی [[مقامات]] و مراتب کلی هستی پرداخته و براین [[باور]] است که برای [[ذات اقدس الهی]] اعتباراتی است و برای هر اعتباری، اصطلاحی مقرر شده‌است. اولین اعتبار، خود ذات است که مجهول مطلق است و هیچ اسم و رسمی برای آن نیست و از هر گونه قید، حتی قیدِ اطلاق [[منزه]] است که گاهی از آن به [[غیب مطلق]] و [[غیب‌الغیوب]] و عنقای مُغْرِب تعبیر می‌شود.<ref>امام‌ خمینی، مصباح الهدایه، ۱۳؛ امام‌ خمینی، آداب الصلاة، ۳۰۶؛ امام‌ خمینی، چهل حدیث، ۶۲۴؛ امام‌ خمینی، تعلیقه فوائد، ۴۸.</ref> ایشان تأکید دارد که این مقام معلوم و معروف احدی نشده و نخواهد شد و [[انبیا]]{{ع}} و [[رسولان]]{{ع}} و حتی [[خاتم انبیا]]{{صل}} و اوصیای ایشان{{ع}} راهی بدان مقام ندارند.<ref>امام‌ خمینی، مصباح الهدایه، ۱۳.</ref> این مقام، من حیث هی، منشأ ظهور و تجلی نیست<ref>امام‌ خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۴؛ امام‌ خمینی، آداب الصلاة، ۳۰۵.</ref> و ذات به سبب عدم تعین و اطلاق ذاتی، تعین اسمی و تقید صفتی را نمی‌پذیرد. امام‌ خمینی ذات [[غیب]] الغیوب را [[باطن]] مطلق و [[غیبی]] می‌داند که مبدأ اشتقاق مشتق مانند [[غیب]] برای غایب نمی‌باشد، بلکه او خود [[غیب مطلق]] است.<ref>امام‌ خمینی، مصباح الهدایه، ۱۴.</ref> البته این بطون و غیب که به [[مقام]] ذات نسبت داده می‌شود، از سنخ صفات و [[اسما]] موجود در مرتبه واحدیت و حضرت جمع به‌شمار نمی‌رود<ref>امام‌ خمینی، مصباح الهدایه، ۱۴.</ref>؛ زیرا مقام ذات مقام لااسم و لارسم و مقام بی‌تعینی است،<ref>امام‌ خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۵.</ref> بنابراین صفت بطون منسوب به ذات، در برابر صفت ظهور که از صفات متقابله است نخواهد بود؛ زیرا صفات متقابله خبر از کثرت می‌دهند.<ref>امام‌ خمینی، مصباح الهدایه، ۱۴.</ref> پس مقام ذات در [[حقیقت]] مقام بی‌مقامی است<ref>امام‌ خمینی، آداب الصلاة، ۲۹۲.</ref>؛ زیرا در برابر [[مقامات]] دیگر، همچون [[احدیت]]، واحدیت، [[فیض]] منبسط و مانند آن نیست بلکه در [[دل]] همه مقامات حاضر و در عین حال غیر همه آنهاست.<ref>امام‌ خمینی، تعلیقات فصوص، ۲۵۹–۲۶۱.</ref>

بنابر نظر امام‌ خمینی [[اسمای ذاتی]] در احدیت و اسمای صفاتی در واحدیت و [[اسمای فعلی]] در خارج از [[صقع]] [[ربوبی]] و مرحله خلقی همگی از چگونگی تعین خبر می‌دهد، اما ذات که از هر تعین مبری می‌باشد، دارای هیچ اسم و رسمی نیست و حتی از اسمای ذاتیه نیز مبری است؛ زیرا اسمای ذاتی نشانگر تعین ذات به مقام احدیت می‌باشند.<ref>امام‌ خمینی، آداب الصلاة، ۲۹۲، ۳۰۶–۳۰۷ و ۳۱۴؛ امام‌ خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۴–۱۵، ۳۰، ۱۷۵–۱۷۶، ۲۰۳، ۲۲۸، ۲۷۸ و ۳۰۵.</ref>

بر اساس دیدگاه [[عرفانی]]، ذات به لحاظ بی‌تعینی با [[خلق]] [[ارتباط]] و سنخیت ندارد. به [[اعتقاد]] امام‌ خمینی نه تنها مقام ذات، بلکه مقام احدیت نیز با [[مخلوقات]] و کثرات ارتباطی ندارد<ref>امام‌ خمینی، مصباح الهدایه، ۱۴؛ امام‌ خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۸۲.</ref> و این [[کلام]] به نوعی جمع کلمات [[عارفان]] است که از طرفی قائل‌اند ذات [[حق‌تعالی]] هیچ ارتباطی با خلق ندارد و از طرفی حق‌تعالی را با خلق مرتبط و بلکه حق‌تعالی را عین اشیا می‌دانند. امام‌ خمینی هر دو سخن را درست دانسته و جایگاه هر یک را مشخص کرده‌است. در حقیقت[[سخن]] اول به ذات و [[مقام]] [[غیب]] الغیوبی و سخن دوم به مقام واحدیت و [[الوهیت]] اشاره دارد، از این‌رو ایشان [[معتقد]] است که سخن دوم باید بر غیر مقام ذات غیب الغیوبی حمل گردد.<ref>امام‌ خمینی، مصباح الهدایه، ۱۴–۱۵.</ref>

چنان‌که امام‌ خمینی گفته‌ است، پس از مرتبه ذات، مرتبه [[احدیت]] می‌باشد.<ref>امام‌ خمینی، آداب الصلاة، ۳۰۶.</ref> ایشان از مقام احدیت به اولین تعین، تجلی [[غیبی]] احدی، صورت [[باطن]] و مقام بشرط لا تعبیر می‌کند، مقامی که در آن هنوز نشانی از [[اسما]] و صفات جز به نحو [[اجمال]] نیست.<ref>امام‌ خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۴ و ۲۲۶؛ امام‌ خمینی، دعاء السحر، ۱۴.</ref> ایشان نسبت [[علمی]] را عنصر اساسی در تبیین مقام احدیت می‌داند، و نسبت علمی خارج از ذات [[حق‌تعالی]] است؛ زیرا ذات غیبی اسم و رسمی را نمی‌پذیرد، از این‌رو صفتی را قبول نمی‌کند، اما در مرتبه احدیت که عبارت از مرتبه ذات همراه با تعین ذاتی است در آنجا نسبت علمی وجود دارد.<ref>امام‌ خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۷۵–۱۷۶.</ref> امام‌ خمینی همچون برخی [[اهل معرفت]]<ref>قیصری، شرح فصوص الحکم، ۱۳ و ۲۲–۲۳.</ref> ذات [[حق]] را وجود «لابشرط» مقسمی می‌داند و احدیت را «بشرط لا» معرفی می‌کند<ref>امام‌ خمینی، دعاء السحر، ۱۱۶.</ref> و بر این [[باور]] است که حق‌تعالی در تجلیات وجودی خود، در کسوت [[اسمای الهی]] تجلی نمی‌کند و تجلی به [[هویت]] ذات ممکن نیست.<ref>امام‌ خمینی، دعاء السحر، ۷۱.</ref> از این‌رو اسما و [[رسوم]] و صفات، از مرتبه احدیت حادث می‌شوند.<ref>امام‌ خمینی، تقریرات، ۱/۸۵.</ref> ایشان مقام احدیت را همان ظهور و عرضه داشتن [[کمالات]] ذات حق برای خود می‌داند که از آن به ظهور ذات برای ذات به نحو اجمالی تعبیر می‌شود و اولین تعینات آن، [[اسمای ذاتی]] در این مرتبه می‌باشد.<ref>امام‌ خمینی، تعلیقات فصوص، ۳۰.</ref>

امام‌ خمینی مقام احدیت را مرتبه تحقق اسمای ذاتی و مبدأ برای اسما و صفات می‌داند<ref>امام‌ خمینی، تعلیقات فصوص، ۳۰ و ۳۰۲.</ref> و به سبب همین اسمای ذاتی، تعین اول (احدیت)، از سایر حضرات تمایز پیدا می‌کند.<ref>امام‌ خمینی، تعلیقات فصوص، ۳۰.</ref> اسمای ذاتی دارای احاطه اطلاقی هستند که در میان آنها، [[اسم مستأثر]]، اولین اسم از [[اسمای ذاتی]] است که [[حق‌تعالی]] به سبب آن، اولین تجلی [[غیبی]] احدی را-که در آن تمایز [[اسما]] و صفاتی مستهلک است-[[افاضه]] کرد.<ref>امام‌ خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۴.</ref> بنابر نظر ایشان [[درک]] مرتبه [[احدیت]] بالاترین مرتبه [[شهود]] است و اختصاص به مخلصین از اهل‌الله دارد، اما درک مرتبه واحدیت (تعین ثانی) برای [[عامه]] اهل‌الله است.<ref>امام‌ خمینی، آداب الصلاة، ۳۰۷.</ref>

امام‌ خمینی اعتبار ذات به حسب [[مقام]] جمع اسما و صفات را مقام واحدیت می‌داند که گاهی از این مقام به مقام جمع‌الجمع تعبیر می‌شود. این مقام را به اعتبار احدیت جمع اسما، مقام [[اسم اعظم]] و اسم جامع «[[الله]]» گویند.<ref>امام‌ خمینی، چهل حدیث، ۶۲۴–۶۲۵.</ref> همچنین مقام واحدیت را مقام تجلی به جمع و تفریق و ظهور و بطون نیز گویند<ref>امام‌ خمینی، آداب الصلاة، ۱۲۵.</ref> و از آن جهت که اعیان ثابته و مظاهر آن را به تعین و کمال می‌رساند، به این مقام، مرتبه [[ربوبیت]] گویند.<ref>امام‌ خمینی، سرّ الصلاة، ۹۰–۹۱.</ref> مرتبه [[ربوبی]] همان تجلی به مقام [[الوهیت]] است که به سبب آن، تمام اسما و در ظل آنها اعیان ثابته متعین می‌شوند<ref>امام‌ خمینی، سرّ الصلاة، ۹۰–۹۱.</ref>؛ اما هنگامی که مقام ظهور اسما و صفات در آینه اعیان خارج از [[صقع]] ربوبی لحاظ شود، این مقام را مقام ظهور اطلاقی و الوهیت گویند.<ref>امام‌ خمینی، چهل حدیث، ۶۲۴–۶۲۵.</ref> بنابر نظر امام‌ خمینی از آنجاکه [[علم]] ذات به ذات، موجب [[شعور]] به کمال ذاتی و اسمائی می‌شود، لازمه آن پیدایش حرکت حبّی است که به [[حکم]] [[سبقت]] [[رحمت]] بر [[غضب]]<ref>امام‌ خمینی، دعاء السحر، ۲۹؛ امام‌ خمینی، تعلیقه فوائد، ۱۰۳.</ref> اسما و اعیان پدید می‌آیند. پس اگر شعور به ذات و این علم بسیط در صقع ربوبی محقق نشود، اسما و اعیان ثابته به مدد حرکت حبّی محقق نخواهند شد.<ref>امام‌ خمینی، دعاء السحر، ۱۱۹.</ref>

بنابر نظر امام‌ خمینی مقصود از کنز مخفی در [[حدیث قدسی]]، همان مقام واحدیتی است که در آن کثرت اسمائی محقق است.<ref>امام‌ خمینی، تعلیقات فصوص، ۵۶.</ref> پس مقام واحدیت که همان تعین ثانی است<ref>امام‌ خمینی، تعلیقات فصوص، ۲۲۶.</ref> با تجلی واحد [[علمی]] [[فیض]] گسترده [[حق]]؛ یعنی [[فیض اقدس]] پدید می‌آید<ref>امام‌ خمینی، آداب الصلاة، ۳۰۶.</ref> و [[اسما]] در این [[مقام]] دارای دو جهت‌اند؛ جهتی به سوی [[غیب]] و مقام فیض اقدس دارند که از این جهت فانی در ذات و مستهلک در غیب [[هویت]] است و تکثری در آنها راه ندارد و جهتی به سوی خود و تعینات خود دارد که از این جهت، [[احکام]] کثرت و غیریت ظاهر می‌شود.<ref>امام‌ خمینی، مصباح الهدایه، ۲۲.</ref> در مقام واحدیت هر یک از اسما از اسم دیگر ممتاز است و [[خداوند]] به این کثرات [[علم]] دارد، این کثرات اسمائی و صفاتی در حضرت علمیه مبدأ کثرت عینی و خارجی است، پس نخستین تکثری که در دار هستی به وقوع می‌پیوندد، کثرت اسمائی و صفاتی در مقام واحدیت است.<ref>امام‌ خمینی، مصباح الهدایه، ۱۸–۱۹.</ref> امام‌ خمینی در [[تفسیر]] [[سوره توحید]]، برخی فقرات [[سوره]] را منطبق با مراتب [[صقع]] [[ربوبی]] می‌داند. ایشان ضمیر «هو» را اشاره به ذات و هویت مطلقه، «[[اللّه]]» ‏ را اشاره به مقام [[الوهیت]] یا مقام واحدیت و «[[احد]]» را اشاره به مقام [[احدیت]] می‌داند.<ref>امام‌ خمینی، آداب الصلاة، ۳۰۶.</ref>

== رابطه با فیض اقدس و [[مقدس]] ==

فیض در اصطلاح [[عارفان]] [[بخشش]] و عطای [[تجلی الهی]] است<ref>تهانوی، موسوعة کشاف، ۲/۱۲۹۴.</ref> و فیض اقدس، تجلی حق به حسب اولیت ذات و باطنیت اوست که به واسطه آن اسما و اعیان در حضرت علمیه ظهور می‌یابند.<ref>تهانوی، موسوعة کشاف، ۲/۱۲۹۴؛ قیصری، شرح فصوص الحکم، ۶۱–۶۲.</ref> فیض مقدس نیز تجلی به حسب ظاهریت و آخریت حق است که به واسطه آن اعیان و لوازم آنها در عالم عین و خارج تحقق می‌یابند و گاهی از آن به نفس رحمانی و وجود منبسط نیز یاد می‌شود.<ref>تهانوی، موسوعة کشاف، ۲/۱۲۹۴.</ref>

امام‌ خمینی [[حقیقت]] فیض اقدس را همان تجلی احدی از جهت [[باطن]] می‌داند.<ref>امام‌ خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۴.</ref> این فیض [[برترین]] [[شئون]] [[الهی]] و [[مقام ربوبی]] است که به واسطه آن [[اسما]] از بطون و کمون به ظهور می‌رسند.<ref>امام‌ خمینی، مصباح الهدایه، ۱۶.</ref> ایشان فرق میان [[احدیت]] با [[فیض اقدس]] را در آن می‌داند که احدیت در عین تجلی احدی بشرط‌لا و [[غیبی]] است<ref>امام‌ خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۴ و ۲۲۶؛ امام‌ خمینی، دعاء السحر، ۱۴ و ۱۱۶.</ref>؛ لکن فیض اقدس لابشرط و [[سریانی]] است.<ref>امام‌ خمینی، مصباح الهدایه، ۱۸.</ref> همچنین [[مقام]] احدیت به اعتبار بقا در [[غیب]] و شرط عدم ظهور و سریان در کثرت، سامان می‌یابد و از این‌رو به آن مقام بشرط‌لا گویند،<ref>امام‌ خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۴ و ۲۲۶؛ امام‌ خمینی، دعاء السحر، ۱۴ و ۱۱۶.</ref> اما [[حقیقت]] فیض اقدس با ظهور و سریان در کثرت [[علمی]] اسمائی محقق می‌شود؛ از این‌رو فیض اقدس، حقیقتی لابشرط و مطلق است که با کثرات اسمائی و تعینات صفاتی که [[حقایق]] [[مقید]] و مخلوط‌اند، جمع شده و متعین به تعینات می‌گردد.<ref>امام‌ خمینی، مصباح الهدایه، ۱۸.</ref> از این‌رو مقام واحدیت با تجلی احدی به فیض اقدس به وجود می‌آید که در آن اسما و صفات و به تبع آنها اعیان ثابته در حضرت علمیه تجلی می‌کنند و پس از آن با تجلی [[حق‌تعالی]] به [[فیض]] [[مقدس]]، مظاهر اسما و [[صفات]] (اعیان ثابته) در مرتبه عینی تحقق می‌یابند.<ref>امام‌ خمینی، دعاء السحر، ۱۲۸؛ امام‌ خمینی، سرّ الصلاة، ۹۰–۹۱.</ref> بدین ترتیب فیض اقدس، [[مظهر اسم]] [[احد]] و مقام احدیت و فیض مقدس مظهر اسم واحد و مقام واحدیت است.<ref>امام‌ خمینی، آداب الصلاة، ۲۴۴–۲۴۵.</ref> چنان‌که فیض مقدس [[مظهر]] تجلی عینی فیض اقدس است، مقام [[الوهیت]] مظهر تجلی مقام واحدیت شمرده می‌شود.<ref>امام‌ خمینی، چهل حدیث، ۶۳۵.</ref> به [[باور]] امام‌ خمینی ذات حق‌تعالی در تجلی ذاتی و فیض اقدس، ابتدا در الوهیت و اسم جامع «[[الله]]» که [[رب]] [[انسان کامل]] است، تجلی می‌کند و سپس اسما و اعیان ثابته در مرتبه واحدیت ظهور می‌یابد؛ بنابراین فیض اقدس بدون واسطه بر اعیان ثابته ظهور نمی‌کند.<ref>امام‌ خمینی، مصباح الهدایه، ۳۴.</ref>

امام‌ خمینی مانند دیگر [[عارفان]]<ref>جندی، شرح فصوص الحکم، ۲۴۰؛ قیصری، شرح فصوص الحکم، ۵۸۴ و ۶۴۰.</ref> [[مقام]] [[احدیت]] را مقامی می‌داند که همه [[رسوم]] و تعینات در آن مستهلک‌اند<ref>امام‌ خمینی، تعلیقات فصوص، ۱۳۵.</ref>؛ این مقام ظهوری ندارد و مقام تجلی به اسمای ذاتیه در حضرت احدیت؛ مانند اسم [[باطن]] مطلق، اول مطلق، علی و [[عظیم]] است که مبدأ تجلیات اسمائی در حضرت علمیه می‌گردند<ref>امام‌ خمینی، چهل حدیث، ۶۲۴؛ امام‌ خمینی، تعلیقات فصوص، ۳۰.</ref>؛ همچنین ایشان [[علم]] و [[شهود]] [[حق]] به ذات و [[کمالات]] ذات و لوازم [[اسما]] و صفات را به صورت اندماج و جمع‌الجمع در حضرت احدیت، سبب ظهور اسما و صفات و اعیان ثابته در حضرت واحدیت به صورت تفصیلی در بطون می‌داند<ref>امام‌ خمینی، دعاء السحر، ۱۱۹.</ref> که حاصل توجه حبی و ایجادی است و به واسطه آن، این [[حقایق]] که به صورت بسیط در مرتبه [[غیبی]] وجود داشته‌اند و [[متحد]] با ذات‌اند، در مرتبه مادون، تمایز و ظهور می‌یابند و اسما و اعیان از یکدیگر متمایز می‌شوند.<ref>قیصری، شرح فصوص الحکم، ۳۳۵–۳۳۷؛ فناری، مصباح الانس، ۳۶۹ و ۵۵۶؛ امام‌ خمینی، تقریرات، ۳/۴۷.</ref>

در [[حقیقت]] همه اسما و صفات در حضرت احدیت به صورت بسیط موجود است<ref>جامی، نقد النصوص، ۳۴–۳۵.</ref> و از یکدیگر ممتاز نیستند و در مقام واحدیت، این اسما و صفات در عین [[اتحاد]] با ذات [[حق‌تعالی]] در وجود با لوازم و آثارشان ظاهر و از یکدیگر ممتاز می‌گردند، البته این امتیاز به صرافت و بساطت حق‌تعالی ضرری نمی‌رساند؛ زیرا این حقایق عین وجودند و معانی مندمج در ذات وجود و از [[شئون]] آن شمرده می‌شوند.<ref>امام‌ خمینی، آداب الصلاة، ۲۴۲؛ امام‌ خمینی، چهل حدیث، ۶۱۱؛ امام‌ خمینی، تعلیقات فصوص، ۲۰۲–۲۰۳.</ref> همچنین هر یک از این اسما برای خود ظهور و بروزی در مظاهر خود دارد؛ البته ممکن است ظهور آن اسما در برخی از این مظاهر [[غلبه]] داشته باشد؛ چنان‌که [[فرشتگان]] که [[مظهر]] اسمای الهی‌اند، بعضی [[مظهر اسم]] [[علیم]] و بعضی مظهر اسم [[قدیر]] و بعضی مظهر اسم قابض‌اند.<ref>امام‌ خمینی، تقریرات، ۳/۴۷.</ref>

== وصول [[انسان کامل]] به [[مقام]] [[احدیت]] و واحدیت ==

از دیدگاه [[اهل معرفت]]، انسانِ کامل [[مظهر اسم]] جامع «[[اللّه]]» ‏ است که مشتمل بر همه [[اسمای الهی]] است؛ از این‌رو [[شایسته]] [[مقام خلافت]] گردیده‌است.<ref>ابن‌عربی، فصوص الحکم، ۵۵؛ جامی، نقد النصوص، ۶۳.</ref> امام‌ خمینی با تأکید بر این مطلب [[معتقد]] است انسان کامل در [[قوس نزول]] به جهت احدیت جمع همه اسمای الهی [[مظهر]] حضرت احدیت و اسم جامع «[[الله]]» که [[اسم اعظم]] و [[ربّ]] [[اسما]] و اعیان است و از جهت کثرت تفصیلی آن مظهر حضرت واحدیت است.<ref>امام‌ خمینی، تعلیقات فصوص، ۴۰ و ۶۸.</ref> ایشان [[شهود]] و اطلاع اهل معرفت را منحصر در مقام احدیت و واحدیت می‌شمارد؛ زیرا دست [[عقل]] و شهود از مقام [[ذات الهی]] کوتاه است و به آن راهی ندارد.<ref>امام‌ خمینی، آداب الصلاة، ۳۰۶–۳۰۷.</ref> به [[باور]] ایشان مراحل [[سیر و سلوک]] [[اولیای الهی]] (در [[سیر]] فی [[الحق]] بالحق) از مقام اسما و صفات که مقام [[الوهیت]] است آغاز و به مقام اسمای ذاتیه که در حضرت احدیت است، ختم می‌شود و این [[غایت]] سیر و منتهای مقصد آنان (در سیر فی الحق بالحق) است.<ref>امام‌ خمینی، دعاء السحر، ۱۶؛ امام‌ خمینی، چهل حدیث، ۶۲۵.</ref>