هدایت‌گری امام حسین: تفاوت میان نسخه‌ها

در [[تاریخ]] تحولات و انقلابات بشری گاهی مصلحانی به ظهور می‌‌رسیدند که با قصد [[خیرخواهی]] و [[اصلاح]]، پیش از هر چیز به سراغ [[حکومت]] و دستگاه [[فاسد]] [[حاکم]] می‌‌رفته‌اند و با به راه انداختن [[جنگ]] مسلحانه به سرنگونی آن [[اقدام]] می‌‌کرده‌اند. آنان بر این [[باور]] بوده‌اند که برای ایجاد [[اصلاحات]] در [[جامعه]] باید از بالا به پایین شروع کرد و ابتدا [[حکومت فاسد]] را از میان برداشت و آنگاه به اصلاحات، در سطح و عمق جامعه اقدام کرد. چنین سیری در اصطلاح [[سیاسی]] «کودتا»<ref>فرهنگ عمید.</ref>. نام دارد. البته همه کودتاها با این انگیزه و بر این اساس واقع نشده و نمی‌شود. این شیوه گرچه ممکن است زودتر به [[تغییر]] [[رژیم]] بینجامد، ولی چون در [[مردم]] [[آمادگی]] برای اصلاحات نبوده و کار عمیق [[فرهنگی]] بر روی آنان صورت نگرفته است، چه بسا حکومت جدید در این راه دراز و پرپیچ و خم از [[همراهی]] و مساعدت مردم بی‌بهره بماند و چون [[نظارت]] مردمی بر عملکرد و سیاستهای [[دولت]] در چنین فرضی وجود ندارد، رفته رفته [[دستگاه حکومت]] آرمانهای خود را تغییر داده و به [[فساد]] گراید، و حرکت اصلی که با [[هدف]] اصلاحی به وقوع پیوسته است در وصول به آن با ناکامی مواجه گردد. در برابر این دسته، گروه بسیاری از [[مصلحان]] که عمیق به مسایل می‌‌نگرند و با دیدی ژرف به هدف خود و راههای وصول بدان می‌‌اندیشند، مسیری دیگر می‌‌پیمایند و برای چنین حرکتی کمتر [[سرمایه‌گذاری]] و صرف وقت و انرژی می‌‌کنند. آنان به اصلاحات از پایین به بالا [[معتقد]] و به [[فرهنگ‌سازی]] و زمینه پردازی به عنوان عامل اصلی دگرگونیهای [[اجتماعی]]، فرهنگی، سیاسی و [[اقتصادی]] و غیر آن، توجهی تام دارند. چنین شیوه ای هم مساعدت و پشتوانه مردم را با [[اهداف حکومت]] جدید تضمین می‌‌کند و هم به واسطه وجود [[نظارت عمومی]]، از فساد دستگاه دولتی ممانعت به عمل می‌‌آورد. حرکت‌های اصلاحی [[پیامبران الهی]] تماماً از همین شیوه [[پیروی]] می‌‌کرده است و حتی در رفتن به سراغ کسی همچون [[فرعون]] نیز، در آغاز عنصر [[فرهنگی]] و [[تبلیغی]] در کار بوده است. [[قرآن کریم]] در نقل خطاب [[خداوند]] به [[حضرت موسی]] و [[هارون]] می‌‌فرماید: {{متن قرآن|اذْهَبَا إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى * فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَيِّنًا لَعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشَى}}<ref>«به سوی فرعون بروید که او سرکشی کرده است * و با او به نرمی سخن گویید باشد که او پند گیرد یا بهراسد» سوره طه، آیه ۴۳-۴۴.</ref>؛<ref>سیدبن طاووس، لهوف، چاپ قدیم، ص۲۰.</ref>. به سوی فرعون که [[طغیان]] کرده است بروید سپس با او سخنی نرم و ملایم بگویید شاید به خود آمده یا از [[عاقبت]] کار خود بترسد». [[منطق قرآن]] در باب ایجاد [[عدالت]]، رویکرد به [[مردم]] است و این [[وظیفه]] به خود آنان متوجه شده است تا با [[فرهنگ‌سازی]] و روشنگری‌های [[انبیاء]]، خود آنها به برپایی [[قسط]] و عدالت [[اقدام]] کنند. قرآن کریم در این باره می‌‌فرماید: {{متن قرآن|لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ}}<ref>«ما پیامبرانمان را با برهان‌ها (ی روشن) فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو فرو فرستادیم تا مردم به دادگری برخیزند و (نیز) آهن را فرو فرستادیم که در آن نیرویی سخت و سودهایی برای مردم است و تا خداوند معلوم دارد چه کسی در نهان، (دین) او و پیامبرانش را یاری می‌کند؛ بی‌گمان خداوند توانمندی پیروزمند است» سوره حدید، آیه ۲۵.</ref>

==[[انقلاب]] اصلاحی و خاستگاه آن==

#فشار و [[ظلم فراگیر]] [[دستگاه حکومت]] بر [[مردم]]،

# [[آگاهی]] و بیداری عمومی.  

==بزرگترین آموزه [[نهضت حسینی]]==

آن حضرت در پاسخ گفتند: سخنت چیست؟ بگو تا بشنوم. او در پاسخ [[بیعت با یزید]] را به آن حضرت پیشنهاد کرد و سپس اضافه کرد که چنین کاری برای [[دین]] و دنیای تو بهتر است. این گزارش حاکی از [[فاجعه]] ای عمیق در سطح [[جامعه اسلامی]] آن [[روز]] است، که کسی مانند او به خود [[اجازه]] می‌‌دهد با پسر [[پیامبر خدا]]{{صل}} که همگان وصف بی‌همتای او و برادرش [[امام حسن]]{{ع}} را از زبان [[وحیانی]] [[پیامبر اکرم]]{{صل}} شنیده بودند، این گونه سخن بگوید و خود را خیرخواه و [[دلسوز]] دین او نیز به حساب آورد. آنگاه [[امام حسین]]{{ع}} در پاسخ به پیشنهاد او گفتند: «انا للَّه و انا الیه راجعون و علی الاسلام السّلام اذ قد بلیت الامّه براع مثل یزید؛. ما از خداییم و به سوی او باز می‌‌گردیم و باید با [[اسلام]] [[وداع]] کرد که [[امّت]] [[پیامبر]]{{صل}} به [[زمامداری]] همچون یزید [[مبتلا]] شده است». فراز نخست این سخن، بخشی از [[آیه قرآنی]]<ref>{{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ * الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}} «و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش! * همان کسان که چون بدیشان مصیبتی رسد می‌گویند: «انّا للّه و انّا الیه راجعون» (ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم)» سوره بقره، آیه ۱۵۵-۱۵۶.</ref> در مورد [[مصیبت]] و معروف به کلمه «[[استرجاع]]» است و مطابق [[تعلیم]] [[قرآن]]، [[مؤمن]] در وقت بروز مصیبت آن را بر زبان می‌‌آورد. جریان این [[کلام الهی]] بر زبان آن حضرت نشان از مصیبتی سترگ و تمهیدی است برای نشان دادن عمق [[فاجعه]] ای که جمله پس از آن حکایت گر آن است. فراز بعدی را به دو صورت می‌‌توان توضیح داد. نخست آنکه [[زمامداری]] شخصی مانند [[یزید بن معاویه]]، ویرانی قلعه [[دین]] و [[هدم]] آن را در پی دارد به صورتی که باید با آن [[وداع]] کرد؛ زیرا [[بنی امیه]] که هیچ [[اعتقادی]] به دین و اساس [[وحی]] ندارند با خود [[عهد]] بسته‌اند که تا نابودی کامل آن آرام نگیرند و تا بازگرداندن [[جامعه]] به وضعیت [[دوران جاهلیت]] از پای ننشینند. احتمال دیگر اینکه وضعیت [[فرهنگی]]، اعتقادی، و هنجارهای [[اجتماعی]] [[امت اسلامی]] به حدی تنزل یافته باشد که پذیرای کسی مانند یزید باشند و [[حکومت]] و زمامداری او را بر خود هموار سازند.  

==روشنگری‌های [[حسینی]] در حوزه اهداف==

==هدف ثابت و جاری حسینی==

===با [[معاویه]]===

مطابق گزارشهای [[تاریخی]] پس از [[شهادت]] [[حضرت امام حسن]]{{ع}} [[مردم عراق]] از [[امام حسین]]{{ع}} خواستند تا با [[خلع]] معاویه از [[خلافت]] و [[تمرد]] در برابر او [[بیعت]] خود با آن حضرت را قبول کند. آن [[بزرگوار]] به این پیشنهاد پاسخ رد داد و به آنان یادآوری کرد که بین او و معاویه [[پیمان]] و قراری هست که نقض آن بر او جایز نیست و تا وقتی [[معاویه]] زنده است نمی‌تواند آن [[عهد]] را بشکند ولی به آنان قول داد که وقتی معاویه از [[دنیا]] رفت در این کار [[تأمل]] و [[اندیشه]] کند. <ref>محمد بن محمد بن نعمان بغدادی ملقب به شیخ مفید، ألارشاد، انتشارات بصیرتی قم، ص۲۰۰. ابی محمد عبداللَّه بن مسلم ابن قتیبه دینوری، الامامه و السیاسه، مکتبه مصطفی بابی حلبی، مصر، انتشارات رضی - زاهدی قم، ص۱۶۵.</ref>. ولی در عین حال گرچه آن حضرت در [[حیات]] معاویه دست به اقدامی عملی نزد و [[نقض پیمان]] نکرد، ولی در هر [[فرصت]] مناسب از [[روشنگری]] نسبت به [[افکار عمومی]] فروگذارنمی کرد. البته این روش را آن حضرت در عصر حیات [[برادر]] ارجمندش حسن{{ع}} و همراه با او نیز دنبال می‌‌کرد<ref>بحارالانوار، ج ۴۴، ص۲۱۱.</ref> ولی پس از [[شهادت]] آن [[بزرگوار]]، این کار را با حجم بیشتر و [[شتاب]] فزونتری پی گرفت که [[نامه]] افشاگر آن حضرت به معاویه<ref>ابن قتیبه دینوری الإمامه و السیاسه، پیشین، ص۱۸۱ - ۱۸۰.</ref>. و [[سخنرانی]] مهیّج آن بزرگوار در جمع [[نخبگان]] [[امت]] در منطقه [[منا]]<ref>عبدالحسین احمد امینی نجفی، الغدیر، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ج ۱، ص۱۹۹.</ref>. و غیر آن نمونه ای از آن است. [[موسی بن عقبه]] می‌‌گوید: برخی به معاویه گفتند، [[مردم]] چشم خود را به [[حسین بن علی]] دوخته‌اند؛ خوب است به او [[فرمان]] دهی تا به [[منبر]] رود و [[خطابه]] ای ایراد کند و چون زبان شیوایی ندارد بدین وسیله از چشم مردم خواهد افتاد. معاویه گفت: ما همین اندیشه را درباره برادرش حسن داشتیم و همین کار را نسبت به او کردیم ولی نتیجه آن برعکس بود و آبرویمان رفت. آنها [[اصرار]] کردند تا معاویه بدین کار [[راضی]] شد و او نیز این پیشنهاد را به [[امام حسین]]{{ع}} عرضه کرد، و ایشان نیز پذیرفتند. آن حضرت در جمع [[مردمان]] و در حضور [[معاویه]] بر [[منبر]] جلوس کرد و سخن خود را با [[حمد]] و ثنای [[خداوند]] و [[درود]] بر پیامبرش آغاز کرد.  

===با یزید===

۲. آن حضرت میدان [[اصلاحات]] را، [[امّت]] جدّ خود دانسته است نه خود [[دین]] و این نشان می‌‌دهد که مایه اصلی [[ارتجاع]] و فلاکت [[امّت اسلامی]]، ظهور [[فساد]] و [[بی‌عدالتی]] بین خود آنهاست، نه [[آموزه‌های دین]] و این نکته ای است مهم که در ریشه یابی علل [[عقب‌ماندگی]] [[جامعه]]، نباید ضعف‌های [[نفسانی]]، [[مدیریتی]] و صلاحیتی [[حاکمان]] را به حساب دین گذارد و [[آموزه‌های دینی]] را در بروز آن مقصر دانست و از اصلاحات در درون دین دم زد، بلکه باید آن را در عیبهای خود جستجو کنیم.  

==اهداف مرحله ای و تاکتیکی [[نهضت حسینی]]==

# [[امتناع]] از [[بیعت]]،

# [[تشکیل حکومت اسلامی]]،

===امتناع از بیعت===

اولین موضع‌گیری علنی و عملی [[امام حسین]]{{ع}} در [[مخالفت]] با [[حکومت یزید]]، امتناع از بیعت بود. مطابق گزارش [[مورخان]]، پس از [[مرگ معاویه]] در نیمه [[رجب]] سال شصت [[هجرت]]، یزید [[نامه]] ای به [[فرماندار مدینه]]<ref>فرماندار مدینه را برخی همچون شیخ مفید در ارشاد، ص۲۰۰، «ولید بن عقبه»، پسر برادر معاویه که ازسوی او به فرمانداری آن شهر منصوب شده بود، ذکر کرده‌اند و برخی دیگر همچون ابن قتیبه دینوری در «الامامه و السیاسه»، ص۲۰۴، او را «خالد بن حکم» نام برده‌اند.</ref>. نوشت و در آن تأکید کرد که از امام حسین{{ع}} برای او بیعت بگیرد و بر او سخت گرفته و تأخیر را در این باره از او نپذیرد. و او نیز همان شب کسی را سراغ حسین{{ع}} فرستاد و از او خواست تا به حضور او برسد. آن حضرت نیز متوجه قضیه شده و با ترتیبی خاص بر او وارد شدند. در آن [[ساعت]]، [[مروان حکم]] نیز حاضر بود و آن گاه فرماندار مدینه مرگ معاویه را به آن حضرت اعلام کرد و سپس [[نامه یزید]] به او مبنی بربیعت گرفتن از آن حضرت برای یزید را برای آن [[بزرگوار]] قرائت کرد. آن گاه بین [[امام حسین]]{{ع}} و آن دو نفر سخنانی در گرفت و به نقل [[سیدبن طاووس]]، آن حضرت رو به ولید [[فرماندار مدینه]] کرد و گفت: «{{متن حدیث|أَیُّهَا الاَمیرُ! إِنّا أَهْلُ بَیْتِ النَّبُوَّةِ وَ مَعْدِنُ الرِّسالَةِ وَ مُخْتَلَفُ الْمَلائِکَةِ وَ مَحَلُّ الرَّحْمَةِ وَ بِنا فَتَحَ اللّهُ وَ بِنا خَتَمَ، وَ یَزیدُ رَجُلٌ فاسِقٌ شارِبُ خَمْر قاتِلُ النَّفْسِ المحَرَّمَةِ مُعْلِنٌ بِالْفِسْقِ، وَمِثْلی لا یُبایِعُ لِمِثْلِهِ، وَ لکِنْ نُصْبِحُ وَ تُصْبِحُونَ وَ نَنْتَظِرُ وَ تَنْتَظِرُونَ أَیُّنَا أَحَقُّ بِالْخِلافَةِ وَالْبَیْعَةِ}}<ref>سیدبن طاووس، لهوف، ص۱۹.</ref>. ای [[امیر]]، ما [[اهل بیت]] [[نبوت]] و [[معدن]] [[رسالت]] و محل آمد و شد ملائکیم و [[خداوند]] به ما شروع می‌‌کند و به ما پایان می‌‌دهد - همه امور هستی به [[برکت]] وجود ماست - در حالی که یزید مردی است [[فاسق]] و شراب [[خوار]] و کسی است که [[خون]] [[حرام]] بر [[زمین]] می‌‌ریزد و علناً به [[فسق]] و [[فجور]] می‌‌پردازد و کسی مانند من با شخصی مثل او [[بیعت]] نمی‌کند ولی - مهلت بده - تا صبح شود و دو طرف در کار خود بیندیشیم تا معلوم شود کدام یک از ما به [[خلافت]] و بیعت سزاوارتریم». امام حسین{{ع}} در این فرازها، جریان را از [[محاسبه]] [[خصومت]] و [[عداوت]] شخصی بیرون آورده تا ولید [[خیال]] نکند، حسین{{ع}} به [[طمع]] خلافت افتاده و روی همین انگیزه تاب [[تحمل]] یزید را ندارد، او قضیه را ارزشی و بر اساس معیارها و ملاکهای [[حق و باطل]] قرار داده است و با این [[منطق]]، ولید را مجاب کرده است. در این [[استدلال]] اباعبداللَّه{{ع}}، در [[حقیقت]] دو [[قیاس]] منطقی شکل اول نهفته است؛ در قضیه اول می‌‌گوید من این صفات را دارم و او دارای این صفات است و هر کس دارای آن صفات باشد، بر [[حق]] و آن کس که اوصاف نوع دوم را داشته باشد، بر [[باطل]] است، و لذا خود را مصداقی از حق و یزید را مصداق [[باطل]] معرفی می‌‌کند و این نتیجه را صغرای قضیه دوم قرار می‌‌دهد و کبرای آن را که عدم [[سازش]] بین جریان [[حق و باطل]] است به ارتکاز [[ذهنی]] ولید حواله داده و نتیجه گرفته است که مثل من با مثل او [[بیعت]] نمی‌کند. و جالب است که در نتیجه‌گیری هم موضوع به صورت عام بیان شده است که شائبه هر گونه [[عداوت]] شخصی را از میان بردارد. و به تعبیر دیگر به جای اینکه بگوید بنابراین من با یزید بیعت نمی‌کنم، می‌‌گوید مثل من با مثل او چنین نمی‌کند و جریان از حساب شخص من و او خارج است و اساساً چنین چیزی با [[حفظ]] موقعیتها و ویژگی‌های دو طرف در دائره ممتنعات و غیر ممکن است. گذشته از اینکه با این تعبیر به او می‌‌فهماند که نه تنها من، بلکه هر کس در این خط و مسیر باشد و به جانب [[حق]] رود، راهی جز این ندارد. و در [[حقیقت]] نوعی [[تعریض]] و [[ارشاد]] نسبت به خود ولید نیز محسوب می‌‌شود. قوت و [[استحکام]] این [[منطق]] و [[استدلال]]، آنچنان [[ذهن]] و [[اندیشه]] ولید را تحت تأثیر خود گرفت که پس از اینکه آن حضرت از مجلس او بیرون رفت، [[مروان حکم]] رو به او کرد و گفت: «[[رأی]] مرا کنار گذاشتی و او را رها کردی، نه! به [[خدا]] [[سوگند]] دوباره به او دست نخواهی یافت». و او در پاسخ گفت: «وای بر تو ای [[مروان]]! تو به من پیشنهاد کاری دادی که هلاک [[دین]] من در آن است. به خدا سوگند [[دوست]] ندارم که آنچه [[خورشید]] بر آن از [[مال]] و [[ثروت دنیا]] می‌‌تابد از من باشد و در قبال آن من حسین را بکشم! سبحان اللَّه من بدین جهت که او می‌‌گوید بیعت نمی‌کنم، دست خود را به [[خون]] او بیالایم؟! به خدا قسم من بر این اندیشه ام که هر کس به [[جرم]] ریختن خون او به پای حساب آید [[روز قیامت]] نزد [[خداوند]] [[میزان]] عملش سبک و بی‌مقدار خواهد بود».  

===[[اقدام]] برای [[برپایی حکومت اسلامی]]===

در جمله «ما الامام» [[نفی]] [[حقیقت امامت]] شده است، یعنی کسی که چنین نباشد [[حق]] زمامداری ندارد و به غلط و غاصبانه این نام را بر خود نهاده است. مقصود از جمله «الّا الحاکم بالکتاب» ممکن است این باشد که [[امام]] برحق، کسی است که بر اساس [[موازین]] و معیارهای شناخته شده در [[قرآن]] به [[حکومت]] برسد و کتاب [[مجید]] او را به این سمت بشناسد، نه حاکمی که از نظر قرآن [[طاغوت]] به حساب آید و بر خلاف موازین آن به [[قدرت]] دست یافته باشد. و احتمال دارد مقصود از آن این باشد که او کسی است که [[قانون]] و اساسنامه [[حکمرانی]] خود را آموزه‌ها و مقررات [[قرآن مجید]] قرار داده و بدان ملتزم و پایبند باشد. در مورد جمله «[[القائم]] بالقسط» هم دو احتمال می‌‌رود، نخست آنکه [[امام]] به کسی گفته می‌‌شود که قوام [[حکومت]] او و مایه بقای آن، [[عدالت گستری]] او باشد نه [[ستم]] پیشگی و [[استبداد]]. دیگر آنکه شخصی این عنوان را دارد که [[قسط]] پرور و برپادارنده [[عدالت]] در [[جامعه]] باشد. جمله «الدائن بدین [[الحق]]» را نیز می‌‌توان دو گونه [[تفسیر]] کرد. اول آنکه [[زمامدار]] فردی است که باتقوا و [[متدین]] باشد و دیگر آنکه او کسی است که خود را ملتزم به اجرای [[دستورات]] [[دین]] در سطح [[اجتماع]] و [[مردم]] بداند و بر [[ترویج]] آن اهتمام وزرد. جمله اخیر نیز دو احتمال دارد. نخست آنکه از [[اوصاف امام]] این است که نفس خود را در ذات و رضای [[خداوند]] [[حبس]] کند و به هواها و [[شهوات نفسانی]] خویش [[اجازه]] [[جولان]] ندهد، دیگر آنکه او کسی است که تمام وقت و نیرو و [[استعداد]] خود را [[وقف]] [[خدمت]] به [[دین و جامعه]] کند و جز در حد [[ضرورت]] به امور شخصی خود نپردازد. و در [[حقیقت]] این نخستین موضع‌گیری صریح [[امام حسین]]{{ع}} نسبت به مرحله جدید در [[نهضت]] [[مقدس]] او است.  

===[[زیباترین]] [[انتخاب]]===