←بسامد و طبقه‌بندی آیات
| خط ۶۱: | خط ۶۱: | ||
بررسی آیات نشان میدهد که قرآن کریم از عناوینی متفاوت برای اشاره به [[تعالیم وحیانی]] نازل شده بر [[حضرت موسی]]{{ع}} و [[کتاب مقدس یهودیان]] استفاده کرده است. این عناوین را می‌‌توان به نوعی بازتابی از [[تکامل]] و [[تحول]] [[تاریخی]] در کتاب یاد شده و عناوین اطلاق شده بر آن دانست؛ همچنین تفاوت تعابیر و عناوین به کار رفته به سبب جهات مختلفی است. این عناوین و تعابیر براساس ترتیب تاریخی عبارت‌اند از: | بررسی آیات نشان میدهد که قرآن کریم از عناوینی متفاوت برای اشاره به [[تعالیم وحیانی]] نازل شده بر [[حضرت موسی]]{{ع}} و [[کتاب مقدس یهودیان]] استفاده کرده است. این عناوین را می‌‌توان به نوعی بازتابی از [[تکامل]] و [[تحول]] [[تاریخی]] در کتاب یاد شده و عناوین اطلاق شده بر آن دانست؛ همچنین تفاوت تعابیر و عناوین به کار رفته به سبب جهات مختلفی است. این عناوین و تعابیر براساس ترتیب تاریخی عبارت‌اند از: | ||
===[[الواح موسی]]{{ع}}=== | ===[[الواح موسی]]{{ع}}=== | ||
نخستین تعبیری که [[قرآن کریم]] برای اشاره به مجموعه مشخصی از تعالیم وحیانی نازل شده بر حضرت موسی{{ع}} به کار برده، عبارت کلی و مبهم | نخستین تعبیری که [[قرآن کریم]] برای اشاره به مجموعه مشخصی از تعالیم وحیانی نازل شده بر حضرت موسی{{ع}} به کار برده، عبارت کلی و مبهم {{متن قرآن|َمَا آتَيْتُكُ}}<ref> سوره اعراف، آیه ۱۴۴.</ref> است. بر اساس این آیه و [[آیات]] پیشین [[خداوند]] در [[میقات]] از [[گزینش]] [[موسی]]{{ع}} به [[رسالت]] و همسخنی خویش سخن گفته و از او می‌‌خواهد، آنچه را که به وی داده است بگیرد. | ||
[[سیاق]] این آیات و آیات بعدی نشان میدهد که مراد از این تعبیر مبهم، همان [[الواح]] | [[سیاق]] این آیات و آیات بعدی نشان میدهد که مراد از این تعبیر مبهم، همان [[الواح]] است؛ توضیح اینکه قرآن کریم در ادامه از الواحی یاد می‌‌کند که در میقات بر حضرت موسی{{ع}} نازل شد. الواح مزبور مجموعه ای از دستورهای کلی و کامل [[الهی]] را دربرداشت و خداوند از موسی{{ع}} خواست که آن را با [[قدرت]] گرفته، به [[قوم]] خویش [[فرمان]] دهد تا بر اساس آن عمل کنند. {{متن قرآن|وَلَمَّا جَاءَ مُوسَى لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْكَ قَالَ لَنْ تَرَانِي وَلَكِنِ انْظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِي فَلَمَّا تَجَلَّى رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَخَرَّ مُوسَى صَعِقًا فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«و چون موسی به وعده‌گاه ما آمد و پروردگارش با وی سخن سر کرد، گفت: پروردگارا! خویش را به من بنمای تا در تو بنگرم، فرمود: مرا هرگز نخواهی دید اما در این کوه بنگر! اگر بر جای خود استوار ماند مرا نیز خواهی دید و همین که پروردگارش بر آن کوه تجلّی کرد آن را با خاک یکسان ساخت و موسی بیهوش افتاد و چون به خویش آمد، گفت: پاکا که تویی! به پیشگاهت توبه آوردم و من نخستین مؤمنم» سوره اعراف، آیه ۱۴۳.</ref>، {{متن قرآن|قَالَ يَا مُوسَى إِنِّي اصْطَفَيْتُكَ عَلَى النَّاسِ بِرِسَالَاتِي وَبِكَلَامِي فَخُذْ مَا آتَيْتُكَ وَكُنْ مِنَ الشَّاكِرِينَ}}<ref>«فرمود: ای موسی! بی‌گمان من با پیام‌هایم و با سخنم تو را بر مردم برگزیده‌ام پس آنچه به تو داده‌ام بگیر و از سپاسگزاران باش!» سوره اعراف، آیه ۱۴۴.</ref>، {{متن قرآن|وَكَتَبْنَا لَهُ فِي الْأَلْوَاحِ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ مَوْعِظَةً وَتَفْصِيلًا لِكُلِّ شَيْءٍ فَخُذْهَا بِقُوَّةٍ وَأْمُرْ قَوْمَكَ يَأْخُذُوا بِأَحْسَنِهَا سَأُرِيكُمْ دَارَ الْفَاسِقِينَ}}<ref>«و برای او در «الواح» (تورات) در هر زمینه پندی و برای هر چیز تفصیلی نوشتیم؛ پس (گفتیم) آن را با توانمندی بستان و به قوم خود فرمان ده تا نیکوترین آن را برگزینند؛ به زودی سرای نافرمانان را به شما نشان خواهم داد» سوره اعراف، آیه ۱۴۵.</ref> بر پایه گزارش [[کتاب مقدس]] نیز خداوند از موسی{{ع}} خواست تا بر فراز [[کوه]] رفته، با فراگرفتن [[قوانین]] و [[دستورات]] نوشته شده بر الواح سنگی، آنها را به [[بنی اسرائیل]] بیاموزد <ref>کتاب مقدس، خروج ۲۰: ۱ - ۲۶، ۳۱ - ۳۴.</ref>. [[مفسران]] درباره این همانی [[تورات]] و الواح، دیدگاه یکسانی ندارند؛ بیشتر آنها، الواح را همان تورات دانسته‌اند.<ref>التبیان، ج ۴، ص۵۳۹؛ مجمع البیان، ج ۴، ص۷۳۳.</ref> به [[اعتقاد]] دسته ای دیگر، الواح بخشی از تورات است که پیش از آن نازل شده است.<ref>الکشاف، ج ۲، ص۶۶۸؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۲، ص۲۵۶.</ref> نکته شایان توجهی که می‌‌تواند به نوعی مؤید دیدگاه دوم نیز باشد، این است که [[آیات]] مربوط به [[نزول]] [[الواح]] در ضمن گزارش بخشی از تاریخِ [[بنی اسرائیل]] و ماجرای رفتن [[حضرت موسی]]{{ع}} به [[میقات]] آمده است. این دوره، مربوط به ماه‌های نخست پس از خروج از [[مصر]] است، بر این اساس به احتمال زیاد، الواح، فقط بخشی کوچک و در عین حال اصول آموزه‌های نازل شده بر حضرت موسی{{ع}} را دربرداشت. مفسرانی چون [[زمخشری]] محتوای الواح را ۱۰ [[آیه]] ۱۰ [[فرمان]] دانسته‌اند که در [[تورات]] وجود دارند،<ref>الکشاف، ج ۲، ص۶۶۸.</ref> بنابراین نام نبردن [[قرآن]] از تورات در این دوره [[تاریخی]]، می‌‌تواند به این معنا باشد که این نام در دوره‌های بعدی بر [[آموزه‌های وحیانی]] نازل شده بر حضرت موسی{{ع}} اطلاق شد و مجموعه ای که تورات شامل آن می‌‌شود به مراتب کامل‌تر و گسترده‌تر از آموزه‌های الواح است. | ||
===[[کتاب موسی]]{{ع}}=== | ===[[کتاب موسی]]{{ع}}=== | ||
در شماری از آیات، از کتاب حضرت موسی{{ع}} با همین عنوانِ «کِتاب [[موسی]]» و «الکِتاب» یاد شده است. [[مفسران]] مراد از «کتاب» یاد شده در این آیات را تورات دانسته‌اند.<ref>ر.ک: جامع البیان، ج ۱، ص۵۶۷؛ مجمع البیان، ج ۱، ص۳۰۷؛ تفسیر ثعلبی، ج ۱، ص۲۳۲.</ref> [[وحیانی]]، [[نعمت]]، روشنگر و [[رحمت]] بودن کتاب موسی{{ع}} و فرود آوردن آن برای [[هدایت]] بنی اسرائیل و [[فرعونیان]] به سوی [[مبدأ و معاد]]، مضامین این آیات‌اند. ( | در شماری از آیات، از کتاب حضرت موسی{{ع}} با همین عنوانِ «کِتاب [[موسی]]» و «الکِتاب» یاد شده است. [[مفسران]] مراد از «کتاب» یاد شده در این آیات را تورات دانسته‌اند.<ref>ر.ک: جامع البیان، ج ۱، ص۵۶۷؛ مجمع البیان، ج ۱، ص۳۰۷؛ تفسیر ثعلبی، ج ۱، ص۲۳۲.</ref> [[وحیانی]]، [[نعمت]]، روشنگر و [[رحمت]] بودن کتاب موسی{{ع}} و فرود آوردن آن برای [[هدایت]] بنی اسرائیل و [[فرعونیان]] به سوی [[مبدأ و معاد]]، مضامین این آیات‌اند. {{متن قرآن|وَإِذْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَالْفُرْقَانَ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ}}<ref>«و (یاد کنید) آنگاه را که به موسی کتاب و فرقان دادیم، باشد که به راه آیید» سوره بقره، آیه ۵۳.</ref>، {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لَا تَهْوَى أَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقًا كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ}}<ref>«و بی‌گمان به موسی کتاب بخشیدیم و پس از وی پیامبران (دیگر) را در پی آوردیم و به عیسی پسر مریم برهان‌ها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس نیرومند کردیم؛ پس چرا هرگاه پیامبری، پیامی نادلخواه شما نزدتان آورد سرکشی ورزیدید، گروهی را دروغگو شمردید و گروهی را می‌کشتید؟» سوره بقره، آیه ۸۷.</ref>، {{متن قرآن|ثُمَّ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ تَمَامًا عَلَى الَّذِي أَحْسَنَ وَتَفْصِيلًا لِكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً لَعَلَّهُمْ بِلِقَاءِ رَبِّهِمْ يُؤْمِنُونَ}}<ref>«سپس به موسی کتاب دادیم تا (نعمت را) بر آنکه نیکی کرده است تمام کنیم و برای روشن داشتن هر چیز و برای رهنمون و بخشایش باشد که آنان به لقای پروردگارشان ایمان آورند» سوره انعام، آیه ۱۵۴.</ref>، {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ}}<ref>«و بی‌گمان به موسی کتاب داده‌ایم، باشد که راهیاب شوند» سوره مؤمنون، آیه ۴۹.</ref>، {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ مِنْ بَعْدِ مَا أَهْلَكْنَا الْقُرُونَ الْأُولَى بَصَائِرَ لِلنَّاسِ وَهُدًى وَرَحْمَةً لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ}}<ref>«و بی‌گمان پس از آنکه نسل‌های نخستین را از میان برداشتیم به موسی کتاب دادیم که روشنگری‌ها و رهنمود و بخشایشی برای مردم بود باشد که پند گیرند» سوره قصص، آیه ۴۳.</ref> [[راهنما]] و رحمت بودن کتاب موسی پیش از قرآن، پیدایش [[اختلاف]] درباره آن {{متن قرآن|إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ كَبِيرٌ}}<ref>«جز آن کسان که شکیبایی ورزیده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند؛ آنانند که آمرزش و پاداشی بزرگ خواهند داشت» سوره هود، آیه ۱۱.</ref>، {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ فَاخْتُلِفَ فِيهِ وَلَوْلَا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّكَ لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ وَإِنَّهُمْ لَفِي شَكٍّ مِنْهُ مُرِيبٍ}}<ref>«و ما به موسی کتاب دادیم آنگاه در آن اختلاف درافتاد و اگر سخنی از پروردگارت پیشی نگرفته بود میان آنان داوری میشد و به راستی آنان از آن در تردیدی گمان‌انگیزند» سوره هود، آیه ۱۱۰.</ref>، {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ فَاخْتُلِفَ فِيهِ وَلَوْلَا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّكَ لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ وَإِنَّهُمْ لَفِي شَكٍّ مِنْهُ مُرِيبٍ}}<ref>«و ما به موسی کتاب دادیم آنگاه در آن اختلاف درافتاد و اگر سخنی از پروردگارت پیشی نگرفته بود میان آنان داوری میشد و به راستی آنان از آن در تردیدی گمان‌انگیزند» سوره هود، آیه ۱۱۰.</ref> و پنهان کردن بخشی و آشکار ساختن بخشی دیگر از آن توسط [[یهود]]، محتوای شمار دیگری از این دسته آیات است. {{متن قرآن|وَمَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِذْ قَالُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَى بَشَرٍ مِنْ شَيْءٍ قُلْ مَنْ أَنْزَلَ الْكِتَابَ الَّذِي جَاءَ بِهِ مُوسَى نُورًا وَهُدًى لِلنَّاسِ تَجْعَلُونَهُ قَرَاطِيسَ تُبْدُونَهَا وَتُخْفُونَ كَثِيرًا وَعُلِّمْتُمْ مَا لَمْ تَعْلَمُوا أَنْتُمْ وَلَا آبَاؤُكُمْ قُلِ اللَّهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ فِي خَوْضِهِمْ يَلْعَبُونَ}}<ref>«و خداوند را سزاوار ارجمندی وی ارج ننهادند که گفتند: خداوند بر هیچ بشری چیزی فرو نفرستاده است؛ بگو: کتابی را که موسی آورد چه کسی فرو فرستاد؟ که فروغی و رهنمودی برای مردم بود، آن را بر کاغذهایی می‌نگارید، (برخی از) آن را آشکار می‌دارید و بسیاری (دیگر) را پنهان می‌کنید؛ و آنچه شما و پدرانتان نمی‌دانستید به شما آموخته شد. بگو: خداوند (این قرآن را فرستاده است)؛ سپس آنان رها کن در بیهودگی‌شان به بازی پردازند» سوره انعام، آیه ۹۱.</ref>، {{متن قرآن|أَفَمَنْ كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ وَمِنْ قَبْلِهِ كِتَابُ مُوسَى إِمَامًا وَرَحْمَةً أُولَئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَمَنْ يَكْفُرْ بِهِ مِنَ الْأَحْزَابِ فَالنَّارُ مَوْعِدُهُ فَلَا تَكُ فِي مِرْيَةٍ مِنْهُ إِنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يُؤْمِنُونَ}}<ref>«پس آیا کسی که از سوی پروردگارش برهانی دارد و گواهی از (خویشان) وی پیرو اوست؛ و کتاب موسی به پیشوایی و بخشایش پیش از او بوده است، (مانند کسی است که چنین نیست)؟ آنان (که اهل بینش‌اند) به آن ایمان دارند و از دسته‌ها (ی مشرکان) هر کس بدان کفر ورزد آتش (دوزخ) وعده‌گاه اوست پس نسبت به آن در تردید مباش که آن (کتاب) از سوی پروردگار تو راستین است اما بیشتر (این) مردم ایمان نمی‌آورند» سوره هود، آیه ۱۷.</ref>، {{متن قرآن|وَمِنْ قَبْلِهِ كِتَابُ مُوسَى إِمَامًا وَرَحْمَةً وَهَذَا كِتَابٌ مُصَدِّقٌ لِسَانًا عَرَبِيًّا لِيُنْذِرَ الَّذِينَ ظَلَمُوا وَبُشْرَى لِلْمُحْسِنِينَ}}<ref>«و پیش از آن، کتاب موسی پیشوا و رحمت بود و این کتابی است راست‌شمارنده (ی کتاب موسی) به زبان عربی ، تا به ستمگران بیم دهد و نیکوکاران را نوید است» سوره احقاف، آیه ۱۲.</ref> این آیات از نظر تاریخی اغلب در ارتباط با گزارش حوادث و اشاره به موضوعاتی‌اند که معاصر حضرت موسی{{ع}} یا نزدیک به آن روی داده‌اند. به نظر می‌‌رسد عنوان [[کتاب موسی]]{{ع}} نیز همانند [[تورات]]، اشاره به مجموعه ای کامل‌تر و گسترده‌تر از [[الواح]] باشد. | ||
===[[صحف موسی]]{{ع}}=== | ===[[صحف موسی]]{{ع}}=== | ||
[[صُحُف]]، جمع [[صحیفه]] و صحیفه به معنای قطعه ای [[مسطح]] از [[گِل]] خشک شده، سنگ، مس، چوب، پوست دباغی شده، کاغذ و مانند آن است که در دوره‌های مختلف [[تاریخی]]، گونه ای از آن برای [[نوشتن]] به کار می‌‌رفته است.<ref>مجمع البحرین، ج ۲، ص۵۸۷ - ۵۸۸؛ التحقیق، ج ۶، ص۱۹۶ - ۱۹۹، «صحف».</ref> [[قرآن کریم]] دو بار از صحف موسی{{ع}} یاد می‌‌کند. | [[صُحُف]]، جمع [[صحیفه]] و صحیفه به معنای قطعه ای [[مسطح]] از [[گِل]] خشک شده، سنگ، مس، چوب، پوست دباغی شده، کاغذ و مانند آن است که در دوره‌های مختلف [[تاریخی]]، گونه ای از آن برای [[نوشتن]] به کار می‌‌رفته است.<ref>مجمع البحرین، ج ۲، ص۵۸۷ - ۵۸۸؛ التحقیق، ج ۶، ص۱۹۶ - ۱۹۹، «صحف».</ref> [[قرآن کریم]] دو بار از صحف موسی{{ع}} یاد می‌‌کند. {{متن قرآن|أَمْ لَمْ يُنَبَّأْ بِمَا فِي صُحُفِ مُوسَى}}<ref>«یا او را از آنچه در صحیفه‌های موسی است آگاه نکرده‌اند؟» سوره نجم، آیه ۳۶.</ref>، {{متن قرآن|صُحُفِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى}}<ref>«صحیفه‌های ابراهیم و موسی» سوره اعلی، آیه ۱۹.</ref> [[مفسران]] درباره مراد از آن به اختلاف‌گراییده و بیشتر مفسران آن را همان تورات دانسته‌اند.<ref>تفسیر مقاتل، ج ۴، ص۱۶۵، ۶۷۰؛ التبیان، ج ۱۰، ص۳۳۳؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۲۷۲.</ref> کتاب موسی{{ع}}، <ref>جامع البیان، ج ۳۰، ص۱۹۸؛ تفسیر واحدی، ج ۲، ص۱۱۹۵؛ تفسیر بغوی، ج ۴، ص۴۴۶.</ref> [[الواح موسی]]{{ع}} <ref>التفسیر الکبیر، ج ۲۹، ص۱۳.</ref> و [[اسفار تورات]] <ref>جوامع الجامع، ج ۲، ص۵۴۱؛ تفسیر واحدی، ج ۲، ص۱۰۴۲؛ تفسیر بغوی، ج ۴، ص۲۳۱.</ref> نیز گفته‌اند. برخی نیز آن را نوشته‌هایی غیر از تورات دانسته‌اند که پیش از آن نازل شده است.<ref>تفسیر سمرقندی، ج ۳، ص۲۹۴؛ روح المعانی، ج ۳۰، ص۱۹۸.</ref> بر اساس این دیدگاه که در برخی [[احادیث اسلامی]] نیز آمده، صحف موسی{{ع}} متشکل از ۱۰ صحیفه و آموزه‌های آن متفاوت از تورات و فقط شامل [[پند]]، [[حکمت]] و [[موعظه]] بوده است.<ref>الدر المنثور، ج ۸، ص۴۸۹؛ نور الثقلین، ج ۵، ص۵۶۱؛ تفسیر قرطبی، ج ۲۰، ص۲۵.</ref> مفسران همچنین {{متن قرآن| الصُّحُفِ الْأُولَى}}<ref>«صحیفه‌های (آسمانی) » سوره اعلی، آیه ۱۸.</ref> را اشاره به [[کتب آسمانی]] پیش از [[قرآن]] از جمله تورات و [[انجیل]] دانسته‌اند.<ref>تفسیر سمرقندی، ج ۲، ص۳۹۵؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص۲۶۴؛ تفسیر بیضاوی، ج ۲، ص۱۰۲.</ref> | ||
===تورات=== | ===تورات=== | ||
واژه تورات، ۱۸ بار در ۱۶ [[آیه]] از ۷ [[سوره]] قرآن به مناسبت‌های گوناگون و به صراحت یاد شده است. برخی [[آیات]] ضمن تصریح به [[وحیانی]] بودن تورات و [[هدایتگری]] آن پیش از [[قرآن]]، ماهیت [[الهی]] و [[هدف]] [[نزول]] آن را بیان کرده‌اند. ( | واژه تورات، ۱۸ بار در ۱۶ [[آیه]] از ۷ [[سوره]] قرآن به مناسبت‌های گوناگون و به صراحت یاد شده است. برخی [[آیات]] ضمن تصریح به [[وحیانی]] بودن تورات و [[هدایتگری]] آن پیش از [[قرآن]]، ماهیت [[الهی]] و [[هدف]] [[نزول]] آن را بیان کرده‌اند. {{متن قرآن|نَزَّلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَأَنْزَلَ التَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ}}<ref>«(این) کتاب را که کتاب‌های آسمانی پیش از خود را راست می‌شمارد، به حق بر تو (به تدریج) فرو فرستاد و تورات و انجیل را (یکجا) فرو فرستاد» سوره آل عمران، آیه ۳.</ref> شماری دیگر از [[آیات]] به ارتباط [[تورات]] با [[حضرت مسیح]]{{ع}} و [[کتاب آسمانی]] وی پرداخته‌اند؛ [[تصدیق]] تورات از سوی [[انجیل]] و [[حضرت عیسی]]{{ع}} {{متن قرآن|وَمُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَلِأُحِلَّ لَكُمْ بَعْضَ الَّذِي حُرِّمَ عَلَيْكُمْ وَجِئْتُكُمْ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ}}<ref>«و تورات پیش از خود را راست می‌شمارم، و (آمده‌ام) تا برخی از چیزهایی را که بر شما حرام شده است حلال گردانم و نشانه‌ای از پروردگارتان برای شما آورده‌ام پس، از خداوند پروا و از من فرمانبرداری کنید!» سوره آل عمران، آیه ۵۰.</ref>، {{متن قرآن|وَقَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِمْ بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَآتَيْنَاهُ الْإِنْجِيلَ فِيهِ هُدًى وَنُورٌ وَمُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِينَ}}<ref>«و از پی آنان عیسی بن مریم را فرستادیم در حالی که تورات پیش از خود را راست می‌شمرد و به او انجیل دادیم که در آن رهنمود و روشنایی بود و تورات پیش از خود را راست می‌شمرد و رهنمود و پند برای پرهیزگاران بود» سوره مائده، آیه ۴۶.</ref>، {{متن قرآن|وَإِذْ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَمُبَشِّرًا بِرَسُولٍ يَأْتِي مِنْ بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ فَلَمَّا جَاءَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ قَالُوا هَذَا سِحْرٌ مُبِينٌ}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که عیسی پسر مریم گفت: ای بنی اسرائیل! من فرستاده خداوند به سوی شمایم، توراتی را که پیش از من بوده است راست می‌شمارم و نویددهنده به پیامبری هستم که پس از من خواهد آمد، نام او احمد است؛ امّا چون برای آنان برهان‌ها (ی روشن) آورد، گفتند: این جادویی آشکار است» سوره صف، آیه ۶.</ref> و [[تعلیم]] آن به حضرت عیسی{{ع}} {{متن قرآن|وَيُعَلِّمُهُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ}}<ref>«و به او کتاب و حکمت و تورات و انجیل می‌آموزد» سوره آل عمران، آیه ۴۸.</ref>،{{متن قرآن|إِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِي عَلَيْكَ وَعَلَى وَالِدَتِكَ إِذْ أَيَّدْتُكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلًا وَإِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنْفُخُ فِيهَا فَتَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِي وَتُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَالْأَبْرَصَ بِإِذْنِي وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتَى بِإِذْنِي وَإِذْ كَفَفْتُ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَنْكَ إِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُبِينٌ}}<ref>«یاد کن که خداوند فرمود: ای عیسی پسر مریم! نعمت مرا بر خود و بر مادرت به یاد آور هنگامی که تو را با روح القدس پشتیبانی کردم که در گهواره و در میانسالی با مردم سخن می‌گفتی و هنگامی که به تو کتاب و حکمت و تورات و انجیل آموختم و هنگامی که با اذن من از گل، همگون پرنده می‌ساختی و در آن می‌دمیدی و به اذن من پرنده میشد و نابینای مادرزاد و پیس را با اذن من شفا می‌دادی و هنگامی که با اذن من مرده را (از گور) برمی‌خیزاندی و هنگامی که بنی اسرائیل را از (آزار) تو باز داشتم آنگاه که برای آنان برهان‌ها (ی روشن) آوردی و کافران از ایشان گفتند: این (کارها) جز جادویی آشکار نیست» سوره مائده، آیه ۱۱۰.</ref> از این قبیل‌اند. این آیات به نوعی در پی آن‌اند که پیوند [[آیین]] [[مسیح]]{{ع}} با [[دین]] و کتاب آسمانی پیش از آن را بیان کنند. | ||
بخش دیگری از آیات به جایگاه تورات در میان [[یهودیان]] و چگونگی تعامل گروهی از آنها و عالمانشان با آن در دوره [[تاریخی]] پس از مسیح{{ع}} تا [[زمان پیامبر اکرم]]{{صل}} پرداخته‌اند. این آیات نشان میدهند که تورات تا [[زمان]] [[اسلام]] مبنای [[داوری]] [[پیامبران بنی اسرائیل]]، ربّانیان و [[احبار]] بوده است؛ همچنین گروهی از یهودیان به آن [[ایمان]] نداشته، برخلاف آن داوری کرده‌اند. [[تشبیه]] [[عالمان]] غیر عامل به تورات، به الاغ‌هایی که بار کتاب دارند، برخوردار شدن [[یهود]] از [[برکات]] [[زمین]] و [[آسمان]] در صورت عمل کردن به آموزه‌های تورات و بی‌ارزش بودن آنها در غیر این صورت، مضامین برخی دیگر از این آیات‌اند. ( | بخش دیگری از آیات به جایگاه تورات در میان [[یهودیان]] و چگونگی تعامل گروهی از آنها و عالمانشان با آن در دوره [[تاریخی]] پس از مسیح{{ع}} تا [[زمان پیامبر اکرم]]{{صل}} پرداخته‌اند. این آیات نشان میدهند که تورات تا [[زمان]] [[اسلام]] مبنای [[داوری]] [[پیامبران بنی اسرائیل]]، ربّانیان و [[احبار]] بوده است؛ همچنین گروهی از یهودیان به آن [[ایمان]] نداشته، برخلاف آن داوری کرده‌اند. [[تشبیه]] [[عالمان]] غیر عامل به تورات، به الاغ‌هایی که بار کتاب دارند، برخوردار شدن [[یهود]] از [[برکات]] [[زمین]] و [[آسمان]] در صورت عمل کردن به آموزه‌های تورات و بی‌ارزش بودن آنها در غیر این صورت، مضامین برخی دیگر از این آیات‌اند. {{متن قرآن|وَكَيْفَ يُحَكِّمُونَكَ وَعِنْدَهُمُ التَّوْرَاةُ فِيهَا حُكْمُ اللَّهِ ثُمَّ يَتَوَلَّوْنَ مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ وَمَا أُولَئِكَ بِالْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«چگونه تو را به داوری می‌گیرند در حالی که تورات نزد آنهاست که در آن حکم خداوند (آمده) است! سپس، بعد از آن، روی می‌گردانند و آنان مؤمن نیستند» سوره مائده، آیه ۴۳.</ref>، {{متن قرآن|إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْرَاةَ فِيهَا هُدًى وَنُورٌ يَحْكُمُ بِهَا النَّبِيُّونَ الَّذِينَ أَسْلَمُوا لِلَّذِينَ هَادُوا وَالرَّبَّانِيُّونَ وَالْأَحْبَارُ بِمَا اسْتُحْفِظُوا مِنْ كِتَابِ اللَّهِ وَكَانُوا عَلَيْهِ شُهَدَاءَ فَلَا تَخْشَوُا النَّاسَ وَاخْشَوْنِ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَنًا قَلِيلًا وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ}}<ref>«ما تورات را که در آن رهنمود و روشنایی بود، فرو فرستادیم؛ پیامبران که تسلیم (خداوند) بودند و (نیز) دانشوران ربّانی و دانشمندان (تورات‌شناس) بنابر آنچه از کتاب خداوند به آنان سپرده شده بود و بر آن گواه بودند برای یهودیان داوری می‌کردند؛ پس، از مردم نهراسید و از من بهراسید و آیات مرا ارزان مفروشید؛ و آن کسان که بنابر آنچه خداوند فرو فرستاده است داوری نکنند کافرند» سوره مائده، آیه ۴۴.</ref>، {{متن قرآن|وَلَوْ أَنَّهُمْ أَقَامُوا التَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ لَأَكَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَمِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ مِنْهُمْ أُمَّةٌ مُقْتَصِدَةٌ وَكَثِيرٌ مِنْهُمْ سَاءَ مَا يَعْمَلُونَ}}<ref>«و اگر آنان تورات و انجیل و آنچه را از پروردگارشان به سوی آنها فرو فرستاده شده است، بر پا می‌داشتند از نعمت‌های آسمانی و زمینی برخوردار میشدند ؛ برخی از ایشان امتی میانه‌رو هستند و بسیاری از آنان آنچه انجام میدهند زشت است» سوره مائده، آیه ۶۶.</ref>، {{متن قرآن|قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَسْتُمْ عَلَى شَيْءٍ حَتَّى تُقِيمُوا التَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ وَلَيَزِيدَنَّ كَثِيرًا مِنْهُمْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ طُغْيَانًا وَكُفْرًا فَلَا تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ}}<ref>«بگو: ای اهل کتاب! تا تورات و انجیل و آنچه را از پروردگارتان به سوی شما فرو فرستاده شده است بر پا ندارید بر حق نیستید ؛ و بی‌گمان آنچه از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است بر سرکشی و کفر بسیاری از آنان می‌افزاید پس بر گروه کافران اندوه مخور» سوره مائده، آیه ۶۸.</ref>، {{متن قرآن|مَثَلُ الَّذِينَ حُمِّلُوا التَّوْرَاةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوهَا كَمَثَلِ الْحِمَارِ يَحْمِلُ أَسْفَارًا بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ}}<ref>«داستان آنان که (عمل به) تورات بر دوش آنها نهاده شد اما زیر بار آن نرفتند همچون داستان درازگوشی است بر او کتابی چند؛ داستان آن گروه که آیات خداوند را دروغ شمردند بد (داستانی) است و خداوند گروه ستمگران را راهنمایی نمی‌کند» سوره جمعه، آیه ۵.</ref> شمار دیگری از آیات که ناظر به دوره [[بعد از ظهور]] اسلام‌اند، به ارتباط تورات با [[قرآن کریم]] و [[پیامبر اکرم]] پرداخته‌اند. بر اساس این آیات، از یک سو تورات درباره [[بعثت]] و ویژگی‌های پیامبر اکرم{{صل}}، [[پیروان]] و فراگیر شدن [[دعوت]] او [[بشارت]] داده است و از سوی دیگر قرآن کریم[[تورات]] را تصدیق می‌‌کند. {{متن قرآن|الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}<ref>«همان کسان که از فرستاده پیام‌آور درس ناخوانده پیروی می‌کنند، همان که (نام) او را نزد خویش در تورات و انجیل نوشته می‌یابند؛ آنان را به نیکی فرمان میدهد و از بدی باز می‌دارد و چیزهای پاکیزه را بر آنان حلال و چیزهای ناپاک را بر آنان حرام می‌گرداند و بار (تکلیف) های گران و بندهایی را که بر آنها (بسته) بود از آنان برمی‌دارد، پس کسانی که به او ایمان آورده و او را بزرگ داشته و بدو یاری رسانده‌اند و از نوری که همراه وی فرو فرستاده شده است پیروی کرده‌اند رستگارند» سوره اعراف، آیه ۱۵۷.</ref>، {{متن قرآن|مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا}}<ref>«محمد، پیامبر خداوند است و آنان که با وی‌اند، بر کافران سختگیر، میان خویش مهربانند؛ آنان را در حال رکوع و سجود می‌بینی که بخشش و خشنودی‌یی از خداوند را خواستارند؛ نشان (ایمان) آنان در چهره‌هایشان از اثر سجود، نمایان است، داستان آنان در تورات همین است و داستان آنان در انجیل مانند کشته‌ای است که جوانه‌اش را برآورد و آن را نیرومند گرداند و ستبر شود و بر ساقه‌هایش راست ایستد، به گونه‌ای که دهقانان را به شگفتی آورد تا کافران را با آنها به خشم انگیزد، خداوند به کسانی از آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند نوید آمرزش و پاداشی سترگ داده است» سوره فتح، آیه ۲۹.</ref> این آیات که در واقع از [[تأیید]] متقابل [[دین حضرت موسی]]{{ع}} و پیامبر اکرم{{صل}} [[سخن]] می‌‌گویند، پاسخ به [[پرسش‌ها]] و مسائلی هستند که با [[پیدایش اسلام]] درباره اصل ارتباط دو [[دین]] یاد شده با یکدیگر پدید آمدند. | ||
با گسترش روزافزون [[اسلام]] و طرح [[آموزه‌های وحیانی]] جدید که گاه در [[تعارض]] با [[تعالیم]] رایج [[یهودیت]] بودند، چالش‌هایی گوناگون در این باره پدید آمدند. شماری از [[آیات]] مربوط در چنین فضایی و در پاسخ به این چالش‌ها و نقد برخی از [[عقاید]] رایج یهودیت، با استناد به خود [[تورات]] نازل شدند. [[نفی]] [[یهودی]] بودن [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} ( | با گسترش روزافزون [[اسلام]] و طرح [[آموزه‌های وحیانی]] جدید که گاه در [[تعارض]] با [[تعالیم]] رایج [[یهودیت]] بودند، چالش‌هایی گوناگون در این باره پدید آمدند. شماری از [[آیات]] مربوط در چنین فضایی و در پاسخ به این چالش‌ها و نقد برخی از [[عقاید]] رایج یهودیت، با استناد به خود [[تورات]] نازل شدند. [[نفی]] [[یهودی]] بودن [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} {{متن قرآن|يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تُحَاجُّونَ فِي إِبْرَاهِيمَ وَمَا أُنْزِلَتِ التَّوْرَاةُ وَالْإِنْجِيلُ إِلَّا مِنْ بَعْدِهِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ}}<ref>«ای اهل کتاب! چرا درباره ابراهیم چون و چرا می‌کنید؟ با آنکه تورات و انجیل جز پس از وی فرو فرستاده نشده است؛ آیا خرد نمی‌ورزید؟» سوره آل عمران، آیه ۶۵.</ref>، {{متن قرآن|هَا أَنْتُمْ هَؤُلَاءِ حَاجَجْتُمْ فِيمَا لَكُمْ بِهِ عِلْمٌ فَلِمَ تُحَاجُّونَ فِيمَا لَيْسَ لَكُمْ بِهِ عِلْمٌ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ}}<ref>«هان! شما همان کسانید که در آنچه بدان دانشی داشتید چون و چرا کردید؛ (دیگر) چرا در آنچه بدان دانشی ندارید چون و چرا می‌کنید؟ و خداوند می‌داند و شما نمی‌دانید» سوره آل عمران، آیه ۶۶.</ref>، {{متن قرآن|مَا كَانَ إِبْرَاهِيمُ يَهُودِيًّا وَلَا نَصْرَانِيًّا وَلَكِنْ كَانَ حَنِيفًا مُسْلِمًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ}}<ref>«ابراهیم نه یهودی بود و نه مسیحی ولی درست‌آیینی فرمانبردار بود و از مشرکان نبود» سوره آل عمران، آیه ۶۷.</ref>، {{متن قرآن|إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْرَاهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ وَهَذَا النَّبِيُّ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَاللَّهُ وَلِيُّ الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«بی‌گمان نزدیک‌ترین مردم به ابراهیم همانانند که از وی پیروی کردند و نیز این پیامبر و مؤمنان؛ و خداوند سرپرست مؤمنان است» سوره آل عمران، آیه ۶۸.</ref> و [[اثبات]] [[حلال]] بودن همه [[خوردنی‌ها]] پیش از [[نزول]] تورات و [[حرمت]] برخی از آنها بر [[یهود]] به سبب [[نافرمانی]] آنها با استناد به خود تورات {{متن قرآن|كُلُّ الطَّعَامِ كَانَ حِلًّا لِبَنِي إِسْرَائِيلَ إِلَّا مَا حَرَّمَ إِسْرَائِيلُ عَلَى نَفْسِهِ مِنْ قَبْلِ أَنْ تُنَزَّلَ التَّوْرَاةُ قُلْ فَأْتُوا بِالتَّوْرَاةِ فَاتْلُوهَا إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ}}<ref>«همه خوردنی‌ها برای بنی اسرائیل حلال بود جز آنچه اسرائیل (- یعقوب) پیش از آنکه تورات فرو فرستاده شود، بر خویش حرام کرده بود، بگو: اگر راست می‌گویید تورات را بیاورید و آن را بخوانید» سوره آل عمران، آیه ۹۳.</ref> محتوای این دسته از آیات‌اند. در [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَيُقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ وَالْقُرْآنِ وَمَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُمْ بِهِ وَذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ}}<ref>«همانا خداوند از مؤمنان، خودشان و دارایی‌هاشان را خریده است در برابر اینکه بهشت از آن آنها باشد؛ در راه خداوند کارزار می‌کنند، می‌کشند و کشته میشوند بنا به وعده‌ای راستین که بر عهده او در تورات و انجیل و قرآن است و وفادارتر از خداوند به پیمان خویش کیست؟ پس به داد و ستدی که کرده‌اید شاد باشید و آن است که رستگاری سترگ است» سوره توبه، آیه ۱۱۱.</ref>[[وعده]] حتمی [[بهشت]] به مؤمنانی که در [[راه خدا]]، [[دشمنان]] را کشته یا خود کشته میشوند، از آموزه‌های تورات خوانده شده است. | ||
===تعابیر کلی=== | ===تعابیر کلی=== | ||
[[قرآن کریم]] افزون بر موارد یاد شده، در قالب برخی تعابیر کلی نیز به [[کتاب آسمانی]] [[حضرت موسی]]{{ع}} و آموزه‌های وحیانی نازل شده بر وی اشاره کرده است. تعبیر | [[قرآن کریم]] افزون بر موارد یاد شده، در قالب برخی تعابیر کلی نیز به [[کتاب آسمانی]] [[حضرت موسی]]{{ع}} و آموزه‌های وحیانی نازل شده بر وی اشاره کرده است. تعبیر {{متن قرآن|مَا أُوتِيَ مُوسَى}}<ref> سوره بقره، آیه ۱۳۶.</ref>.<ref>تفسیر مقاتل، ج ۱، ص۱۴۱؛ جامع البیان، ج ۱، ص۷۸۸؛ مجمع البیان، ج ۱، ص۴۰۵.</ref> از این قبیل است. آیات دربردارنده این تعبیر در نقد دیدگاه [[اهل کتاب]] که از [[ایمان]] به آموزه‌های وحیانی [[پیامبران]] خویش و [[انکار]] انبیای دیگر و آموزه‌های آنان سخن می‌‌گفتند، نازل شده است. بر اساس این آیات آموزه‌های وحیانی حضرت موسی{{ع}} بخشی از آموزه‌های وحیانی پیش از قرآن‌اند و [[مسلمانان]] باید به آنها نیز ایمان داشته باشند؛ همچنین با تعابیری مانند {{متن قرآن|الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ}}<ref> سوره انعام، آیه ۹۲.</ref> و {{متن قرآن|لِمَا بَيْنَ يَدَيْهَ}}<ref> سوره بقره، آیه ۶۶.</ref> به [[کتاب‌های آسمانی]] پیشین از جمله تورات و [[تصدیق]] آنها از سوی [[قرآن]] اشاره شده است.<ref>جامع البیان، ج ۲۶، ص۴۴ - ۴۵؛ التبیان، ج ۹، ص۲۸۴؛ مجمع البیان، ج ۹، ص۱۳۹.</ref> تعابیری مانند {{متن قرآن|لِمَا مَعَهُمْ}}<ref> سوره بقره، آیه ۸۹.</ref>.<ref>جامع البیان، ج ۱، ص۵۷۷؛ مجمع البیان، ج ۱، ص۳۱۱؛ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص۱۸۰.</ref> و {{متن قرآن|لِمَا مَعَكُمْ}}<ref> سوره بقره، آیه ۴۱.</ref> تعابیر کلی دیگری‌اند که [[قرآن کریم]] برای اشاره به [[کتب آسمانی]] [[اهل کتاب]] مانند [[تورات]]، [[انجیل]] و جز آنها استفاده کرده است.<ref>جامع البیان، ج ۵، ص۱۷۳ - ۱۷۴؛ التبیان، ج ۳، ص۲۱۵؛ مجمع البیان، ج ۳، ص۸۶.</ref> برخی [[مفسران]] این تعابیر را اشاره به مجموع [[عهدین]] دانسته‌اند.<ref>ر. ک: الاصفی، ج ۱، ص۵۲؛ تفسیر ابن عبدالسلام، ج ۱، ص۱۲۱، ۱۴۴؛ روح المعانی، ج ۱، ص۲۴۴.</ref> مخاطب و مشارالیه این [[آیات]] نیز [[اهل]] کتابِ عصر نزول‌اند. | ||
افزون بر آنچه گفته شد، گاهی تورات، از مصادیق حتمی و مورد اشاره | افزون بر آنچه گفته شد، گاهی تورات، از مصادیق حتمی و مورد اشاره {{متن قرآن|الْكِتَابِ}}<ref> سوره بقره، آیه ۱۰۵.</ref> در ترکیب‌هایی چون {{متن قرآن|أَهْلِ الْكِتَابِ}}<ref> سوره بقره، آیه ۱۰۵.</ref> و {{متن قرآن|الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ}}<ref> سوره بقره، آیه ۱۰۱.</ref> و مانند آن است. تأکید بر باورهای مشترک میان [[اهل کتاب]] و [[مسلمانان]]، نقد برخی از باورهای آنان و [[اثبات حقانیت]] برخی از [[آموزه‌های وحیانی قرآن]] با استناد به [[عقاید دینی]] و [[تاریخی]] خود اهل کتاب و نیز بیان شماری از [[احکام]] مربوط به تعامل مسلمانان با آنها مضامین این دسته از آیات‌اند. مخاطبان این آیات در درجه نخست [[یهودیان]] و [[مسیحیان]] [[شبه جزیره عرب]] بودند که با عنوان اهل کتاب شناخته میشدند؛ توضیح اینکه ساکنان شبه جزیره عرب در آستانه [[بعثت پیامبر اکرم]]{{صل}} به دو گروه عمده «اهل کتاب» و «امی‌ها» قسمت میشدند. {{متن قرآن|فَإِنْ حَاجُّوكَ فَقُلْ أَسْلَمْتُ وَجْهِيَ لِلَّهِ وَمَنِ اتَّبَعَنِ وَقُلْ لِلَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ وَالْأُمِّيِّينَ أَأَسْلَمْتُمْ فَإِنْ أَسْلَمُوا فَقَدِ اهْتَدَوْا وَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلَاغُ وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ}}<ref>«پس اگر با تو، به چون و چرا برخاستند بگو: من روی تسلیم به خداوند آورده‌ام و (نیز) هر کس از من پیروی کرده است (چنین است) و به اهل کتاب و درس ناخواندگان (مشرک) بگو: آیا اسلام می‌آورید؟ آنگاه اگر اسلام آوردند که رهیاب شده‌اند و اگر رو گرداندند، بی‌گمان بر تو جز پیام‌رسانی نیست و خداوند به (حال) بندگان بیناست» سوره آل عمران، آیه ۲۰.</ref> گروه نخست که [[اقلیت]] پراکنده یهودیان و مسیحیان را شامل میشد،<ref>جامع البیان، ج ۳، ص۲۹۱.</ref> برخلاف دسته دوم، دارای کتاب و [[تعالیم دینی]]، [[فرهنگ]] مکتوب و نیز عالمانی آشنا به [[خواندن و نوشتن]] بودند، بر این اساس می‌‌توان واژه «کتاب» در ترکیب‌هایی مانند {{متن قرآن|أَهْلِ الْكِتَابِ}} را اشاره به مجموع «[[عهدین]]» موجود در [[عصر نزول]] نیز دانست. | ||
از مجموع عناوین و تعابیر به کار رفته درباره [[آموزه‌های وحیانی]] نازل شده بر [[حضرت موسی]]{{ع}} و [[کتاب مقدس یهودیان]] می‌‌توان نتیجه گرفت که [[الواح]] در همان ماه‌های نخستِ بعد از خروج [[بنی اسرائیل]] از [[مصر]] نازل شد، در حالی که [[نزول آیات]] آغازین [[وحی]] بر حضرت موسی{{ع}} با آغاز [[رسالت]] وی، هنگام بازگشت از [[مدین]]، همزمان بود. | از مجموع عناوین و تعابیر به کار رفته درباره [[آموزه‌های وحیانی]] نازل شده بر [[حضرت موسی]]{{ع}} و [[کتاب مقدس یهودیان]] می‌‌توان نتیجه گرفت که [[الواح]] در همان ماه‌های نخستِ بعد از خروج [[بنی اسرائیل]] از [[مصر]] نازل شد، در حالی که [[نزول آیات]] آغازین [[وحی]] بر حضرت موسی{{ع}} با آغاز [[رسالت]] وی، هنگام بازگشت از [[مدین]]، همزمان بود. <ref>برای نمونه ر. ک: طه / ۲۰، ۱۳ ـ ۲۴.</ref> در [[زمان]] حضور آن حضرت در مصر و رویارویی‌هایی که با [[فرعونیان]] داشت، همچنین پس از خروج از مصر، به ویژه در دوران [[سرگردانی]] ۴۰ ساله بنی اسرائیل در بیابان‌های اطراف [[سرزمین مقدس]] مجموعه وسیعی از [[آیات الهی]] بر حضرت موسی{{ع}} نازل گردید <ref>برای نمونه: ر. ک: بقره / ۲، ۶۷ ـ ۷۳؛ [[مائده]] / ۵، ۲۱ ـ ۲۶؛ [[اعراف]] / ۷، ۱۱۷، ۱۶۰؛ [[یونس]] / ۱۰، ۸۷ ـ ۸۹؛ طه / ۲۰، ۷۷، ۸۳ ـ ۸۵؛ [[شعرا]] / ۲۶، ۱۰ ـ ۱۵، ۶۳.</ref>، بر این اساس می‌‌توان گفت که الواح همان ۱۰ [[فرمان]] است که تنها بخشی از [[تورات]] و اصلی‌ترین و کلی‌ترین آموزه‌های آن را دربردارد و تورات به مجموع [[آیات]] نازل شده بر آن حضرت از [[آغاز بعثت]] تا پایان [[عمر]] وی گفته می‌‌شود. به احتمال زیاد همه آیات نازل شده، در زمان خود حضرت موسی{{ع}} به نوعی مکتوب شده‌اند که [[صحف موسی]] می‌‌تواند اشاره به آن باشد. | ||
نکته شایان توجه دیگر اینکه برخلاف آنچه در [[منابع حدیثی]] و [[تفسیری]] آمده و [[شهرت]] دارد، در هیچ یک از [[آیات قرآن کریم]]، کتاب نازل شده بر حضرت موسی{{ع}} با عنوان تورات یاد نشده است؛ با این توضیح که مضامینی مانند | نکته شایان توجه دیگر اینکه برخلاف آنچه در [[منابع حدیثی]] و [[تفسیری]] آمده و [[شهرت]] دارد، در هیچ یک از [[آیات قرآن کریم]]، کتاب نازل شده بر حضرت موسی{{ع}} با عنوان تورات یاد نشده است؛ با این توضیح که مضامینی مانند {{عربی|"اِنّا اَنزَلنَا التَّورةَ اِلی موسی"}} یا {{عربی|"آتینا موسی التوراة"}} به کار نرفته و آیات نازل شده بر وی اغلب با عنوان «[[الواح]]» و «[[کتاب موسی]]» آمده است. در حالی که [[آیات]] نازل شده بر [[حضرت عیسی]]{{ع}} و [[پیامبر اکرم]]{{صل}} به صراحت با عنوان [[انجیل]] و [[قرآن]] یاد شده‌اند. {{متن قرآن|وَقَفَّيْنَا بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ وَآتَيْنَاهُ الْإِنْجِيلَ}}<ref>«عیسی پسر مریم را و به او انجیل دادیم » سوره حدید، آیه ۲۷.</ref>، بر این اساس می‌‌توان گفت که کتاب نازل شده بر [[حضرت موسی]]{{ع}} نه در [[زمان]] خود آن حضرت بلکه به احتمال بسیار زیاد در دوره‌های بعدی به نام [[تورات]] خوانده شده است. | ||
==[[تاریخ]] تورات== | ==[[تاریخ]] تورات== | ||