شهادت در راه خدا در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

مهم‌ترین ویژگی‌های [[شهیدان]] بر اساس [[آیات قرآن]] بدین قرارند: [[قرآن]] تنها کشته‌شدگان و درگذشتگانی را برخوردار از [[مغفرت]] و [[رحمت الهی]] دانسته که در [[راه خدا]] کشته شوند یا در این راه به مرگ طبیعی بمیرند: «وَ لَئِنْ قُتِلْتُمْ فی سَبیلِ اللَّهِ أَوْ مُتُّمْ لَمَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَحْمَةٌ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُون» ([[آل‌عمران]] / ۳، ۱۵۷)؛ همچنین بسیاری از آیاتی که از جهاد و [[شهادت]] [[سخن]] گفته‌اند آن را به «فی سَبیلِ اللَّهِ» [[مقید]] کرده‌اند. (برای نمونه نک: بقره / ۲، ۱۵۴، ۱۹۰ و ۲۱۸؛ آل‌عمران / ۳، ۱۵۷) براین اساس، همه کشته‌شدگان در [[نبرد با کافران]]، [[شهید]] نیستند، بلکه تنها کشته‌شدگانی شهیدند که برای گسترش [[دین]] یا [[دفاع]] از آن به شهادت برسند.(۱) برخی در [[تفسیر آیات]] ۱۱۱ - ۱۱۲ [[سوره توبه]] / ۹ ویژگی‌هایی را برای شهیدان برشمرده‌اند.(۲) [[شأن]] نزولی که برای این آیات گفته شده نیز مؤید این معناست. پس از [[نزول آیات]] پیش‌گفته، برخی [[اصحاب]] از [[پیامبر]]{{صل}}پرسیدند که هرکس در راه خدا کشته شود به [[بهشت]] خواهد رفت، هر چند [[زنا]] یا [[دزدی]] کرده باشد، که این [[آیات شریفه]] نازل شد و ویژگی‌های شهیدان را بیان کرد.(۳) براین اساس، کشته شدن در راه خدا علت تامه [[بهشتی]] شدن کشته شدگان نیست، بلکه افزون بر اینکه باید کشته شدن آنان در [[راه خدا]] باشد، باید پیش از کشته شدن ۱۰ ویژگی را در خود ایجاد کرده باشند: «إِنَّ اللَّهَ اشْتَری مِنَ الْمُو ٔ مِنین أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا فِی التَّوْراةِ وَ الاْءِنْجِیلِ وَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ أَوْفی بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَیْعِکُمُ الَّذِی بایَعْتُمْ بِهِ وَ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیم * التَّائِبُونَ الْعابِدُونَ الْحامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاکِعُونَ السَّاجِدُونَ الاْمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّاهُونَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ الْحافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَ بَشِّرِ الْمُو ٔ مِنینَ». ([[توبه]] / ۹، ۱۱۱) ۱. چنان‌که از جمله «بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُون» بر می‌آید حضور [[مؤمن]] در میدان [[نبرد با کافران]]، [[مشرکان]] و [[منافقان]] باید «فی سَبیلِ اللَّهِ» باشد؛ به این معنا که اگر کسی برای تحصیل [[غنایم]] یا هر [[هدف]] دیگر جز [[رضای خدا]] وارد [[نبرد]] با [[دشمن]] شده و کشته شود [[شهید]] [[واقعی]] نخواهد بود؛ زیرا در این [[آیه]] خریدار، [[خدا]] معرفی شده و خدا بهای کالایی را می‌پردازد که فروشنده به او فروخته باشد.(۴) این معنا در آیه ۲۰۷ [[سوره بقره]] / ۲ نیز با عبارتی دیگر آمده و برخی از [[مردم]] را کسانی شناسانده که [[جان]] خود را برای [[خشنودی خدا]] [[فدا]] می‌کنند: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْری نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَو ٔ وفٌ بِالْعِباد». به گفته برخی، آیه در [[شأن]] [[مهاجران]] و [[انصاری]] نازل شده که در برخی [[نبردها]] با [[هدایت]] برخی [[اصحاب پیامبر]]{{صل}}حضور یافته و در [[جهاد]] به [[شهادت]] رسیدند.(۵) به گفته بسیاری از [[مفسران]]، [[آیه در شأن علی]]{{ع}} و هنگامی نازل شد که وی در بستر [[پیامبر]]{{صل}}خوابید تا [[دشمنان]] نبودِ آن‌حضرت را [[احساس]] نکنند تا بتواند از [[شهر]] دور شود.(۶) بر این اساس، [[علی]]{{ع}}در عین آنکه احتمال شهادتش در این اقدام بسیار بالا بود، برای رضای خدا: «ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ» از جان خود گذشت تا پیامبر{{صل}}زنده بماند.(۷) ۲. از [[گناهان]] خویش [[توبه]] کرده باشد. برخی «التائبون» در [[آیه]] یادشده را توبه کنندگان از [[شرک]] و [[نفاق]] دانسته‌اند؛(۸) اما همان‌گونه که برخی تصریح کرده‌اند مراد از آن، [[توبه]] و [[رجوع]] به [[خدا]] از هر گناهی است که در گذشته مرتکب شده است.(۹) بنابراین [[شهید]] [[واقعی]] کسی است که با توبه، خود را از همه گناهان [[پاک]] کرده باشد، چنان‌که بر اساس [[شأن]] نزولی، آیه در پاسخ [[پرسش]] از [[زنا]] و [[سرقت]] احتمالی برخی کشته‌شدگان در [[جنگ]] نازل شده که به [[کفر]] ربطی ندارند.(۱۰) ۳. [[شهیدان]] واقعی کسانی هستند که جز خدا را نمی‌پرستند و هیچ به او شرک نمی‌ورزند: «الْعابِدُونَ». آنان چون خود را در برابر خدا [[خوار]] می‌بینند، همواره در برابر او [[خاشع]] و [[متواضع]] بوده و در [[خدمت]] به او می‌کوشند.(۱۱) ۴. شهیدان در هر حالی؛ چه در [[تنگدستی]] و چه در [[بی‌نیازی]]، ستایشگران خدای متعالی‌اند: «الْحَامِدُون» و کسانی هستند که مخلصانه [[شکر نعمت‌های الهی]] را به جای می‌آورند.(۱۲) ۵. در آیه پیش‌گفته، [[شهداء]] با وصف [[سیاحت]] کننده یاد شده‌اند: «السَّائِحُونَ». در باره معنای واژه یادشده دیدگاه‌هایی متفاوت وجود دارد. در روایتی، سیاحت به معنای [[روزه]] دانسته شده است؛(۱۳) ولی برخی آن را به معنای سیاحت و [[سیر در زمین]] دانسته‌اند.(۱۴) برخی نیز مراد از «السَّائِحُونَ» را طلاب [[علوم دینی]] دانسته‌اند که به [[هدف]] [[دانش‌افزایی]] و [[پژوهش]] در [[احکام دینی]] از جایی به جای دیگر و از شهری به [[شهر]] دیگر [[سفر]] می‌کردند.(۱۵) [[علامه طباطبایی]]، سیاحت در آیه را به معنای [[سیر]] و حرکت گرفته و با توجه به [[سیاق آیه]] مراد از آن را رفت و آمد به [[مساجد]] و مکان‌های [[عبادی]] دانسته است.(۱۶) ۶ - ۷. [[شهدا]] از [[رکوع]] کنندگان و [[سجده]] کنندگان به شمار رفته‌اند: «الرَّاکِعُونَ السَّاجِدُونَ». به گفته برخی، مراد از آن کسانی است که نمازهای پنج‌گانه را برپا می‌دارند و نسبت به رکوع و سجده آنها و نیز [[خشوع]] در آنها و انجام آنها در وقت خودش مواظب‌اند.(۱۷) ۸ - ۹. [[شهدا]] [[آمران به معروف]] و ناهیان از منکرند. [[مفسران]]، گام اول را در تبیین «الاْمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّاهُونَ عَنِ الْمُنْکَرِ» [[شناخت]] [[معروف‌ها]] و [[منکرها]] دانسته و [[باور]] دارند شهدایی که [[خدا]] بر سر [[جان]] آنان [[معامله]] کرده و خریدار جان آنان شده کسانی هستند که هم معروف‌ها و منکرها را به خوبی می‌شناسند و هم دیگران را به معروف فراخوانده و از منکر بازمی‌دارند.(۱۸) به گفته برخی، بر اساس همین ویژگی، [[مؤمنان]] با [[کافران]] و [[مخالفان دین]] می‌جنگند که به طور طبیعی [[شهادت]] در همین راه حاصل خواهد شد.(۱۹) ۱۰. نگهدارندگان [[حدود الهی]] باشند: «الْحافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ». به گفته برخی، «حدود» در این [[آیه]] گستره وسیعی دارد و همه [[احکام]] [[جوارحی]] و [[اعمال]] [[قلبی]] را در برمی‌گیرد. بنابراین، [[شهید]] کسی است که هم خود را از توجه قلبی به [[گناهان]] نگه می‌دارد، هم با اعضا و جوارحش مرتکب آنها نمی‌شود و هم به [[حفظ حدود]] از سوی دیگران اهتمام دارد.(۲۰)

۱. <ref>نک: الدر المنثور، ج۲، ص۹۶ و ۹۸.</ref>

۲. <ref>الدر المنثور، ج ۳، ص۲۸۱؛ نیز نک: جامع البیان، ج ۱۱، ۲۶ - ۲۷؛ التبیان، ج ۵، ص۳۰۷.</ref>

۳. <ref>زاد المسیر، ج۲، ص۳۰۳؛ الصافی، ج۲، ص۳۸۱؛ تفسیر البیان فی الموافقه بین الحدیث و القرآن، ج۵، ص۱۸۶.</ref>

۶. <ref>تفسیر ثعلبی، ج۲، ص۱۲۵ - ۱۲۶؛ مجمع البیان، ج۲، ص۵۳۵؛ روض الجنان، ج۳، ص۱۵۸ - ۱۵۹.</ref>

۸. <ref>تفسیر ثعلبی، ج۵، ص۹۸؛ نیز نک: جامع البیان، ج۱۱، ص۲۷.</ref>

۹. <ref>التبیان، ج ۵، ص۳۰۷؛ مجمع البیان، ج ۵، ص۱۱۴؛ التفسیر الکبیر، ج ۱۶، ص۱۵۳.</ref>

۱۰. <ref>زاد المسیر، ج۲، ص۳۰۳؛ تفسیر العز بن عبد السلام، ج۱، ص۲۶۶؛ البحر المحیط، ج۵، ص۵۱۰</ref>

۱۱. <ref>جامع البیان، ج۱۱، ص۲۷؛ مجمع البیان، ج۵، ص۱۱۴.</ref>

۲۰.<ref> التفسیر الکبیر، ج۱۶، ص۱۵۶.</ref>