استعانت در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

استعانت در قرآن (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۴ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۰۸

۱۶٬۶۶۹ بایت اضافه‌شده ، ۱۴ مارس

←‏منابع

دیداریویکی‌متن

Jaafari

مدیران

۷۳٬۶۹۳

ویرایش

@@ خط ۲۸: / خط ۲۸: @@
 واژه [[نصرت]]<ref>{{متن قرآن|فَلَمَّآ أَحَسَّ عِيسَىٰ مِنْهُمُ ٱلْكُفْرَ قَالَ مَنْ أَنصَارِىٓ إِلَى ٱللَّهِ قَالَ ٱلْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنصَارُ ٱللَّهِ ءَامَنَّا بِٱللَّهِ وَٱشْهَدْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ}} «و چون عیسی در آنان (آثار) کفر را دریافت گفت: یاران من به سوی خداوند کیانند؟» سوره آل عمران، آیه ۵۲.</ref> نیز با اندک اختلافی مفهوم [[عون]] را می‌رساند. از مضمون برخی [[آیات]] نیز که در آن وسیله جویی<ref>{{متن قرآن|وَيَقُولُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓا۟ أَهَـٰٓؤُلَآءِ ٱلَّذِينَ أَقْسَمُوا۟ بِٱللَّهِ جَهْدَ أَيْمَـٰنِهِمْ إِنَّهُمْ لَمَعَكُمْ حَبِطَتْ أَعْمَـٰلُهُمْ فَأَصْبَحُوا۟ خَـٰسِرِينَ}} «و مؤمنان می‌گویند: آیا اینانند که سخت‌ترین سوگندهایشان را به خداوند خورده‌اند که با شمایند؟! کردارهاشان تباه گردید و زیانکار شدند» سوره مائده، آیه ۵۳.</ref> و درخواست [[موسی]]{{ع}} برای [[همکاری]] [[هارون]] از [[خداوند]]<ref>{{متن قرآن|وَٱجْعَل لِّى وَزِيرًۭا مِّنْ أَهْلِى}} «و از خانواده‌ام دستیاری برایم بگمار» سوره طه، آیه ۲۹.</ref> و کمک خواستن [[لوط]]{{ع}} از [[قوم]] خویش<ref>{{متن قرآن|وَجَآءَهُۥ قَوْمُهُۥ يُهْرَعُونَ إِلَيْهِ وَمِن قَبْلُ كَانُوا۟ يَعْمَلُونَ ٱلسَّيِّـَٔاتِ قَالَ يَـٰقَوْمِ هَـٰٓؤُلَآءِ بَنَاتِى هُنَّ أَطْهَرُ لَكُمْ فَٱتَّقُوا۟ ٱللَّهَ وَلَا تُخْزُونِ فِى ضَيْفِىٓ أَلَيْسَ مِنكُمْ رَجُلٌۭ رَّشِيدٌۭ}} «و قوم او شتابان به سویش رو آوردند و (آنان) پیش از آن، کارهای زشت انجام می‌دادند؛ (لوط) گفت: ای قوم من! اینان دختران منند، آنان برای شما پاکیزه‌ترند، از خداوند پروا کنید و مرا در (کار) مهمانانم خوار نگردانید، آیا در میان شما مرد کاردانی نیست؟» سوره هود، آیه ۷۸.</ref> مطرح شده، مفهوم [[استعانت]] نیز استفاده می‌شود.<ref>[[محمد حسن ناصحی|ناصحی، محمد حسن]]، [[استعانت - ناصحی (مقاله)|مقاله «استعانت»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۳، ص ۱۲۵.</ref>.
+==[[انحصار]] [[استعانت از خدا]]==
+اکثر قریب به اتفاق‌مفسران، انحصار استعانت از خدای متعالی را از [[آیه]] ۵ [[سوره حمد]] استفاده کرده‌اند: {{متن قرآن|إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ}}؛ زیرا تقدیم ضمیر مفعولی «إیّاکَ» بر فعل، بیان‌کننده انحصار استعانت از [[خدای سبحان]] است<ref>تفسیر المنار، ج ۱، ص۶۲؛ المیزان، ج ۱، ص۲۵؛ من وحی القرآن، ج ۱، ص۵۴.</ref>. عده‌ای تقدیم ضمیر را برای اهتمام و [[احترام]] به یاد و [[نام خداوند]] دانسته‌اند<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱، ص۱۰۲؛ البحرالمحیط، ج ۱، ص۴۲؛ تفسیر صدرالمتألهین، ج ۱، ص۹۱ ـ ۹۲.</ref>. برخی معتقدند از آیه {{متن قرآن|وَٱللَّهُ ٱلْمُسْتَعَانُ عَلَىٰ مَا تَصِفُونَ}}<ref>«و بر آنچه وصف می‌کنید از خداوند باید یاری جست» سوره یوسف، آیه ۱۸.</ref> نیز انحصار [[یاری]] جویی از [[خداوند]] استفاده می‌شود<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱۸، ص۱۰۵؛ المیزان، ج ۱۱، ص۱۰۶؛ تسنیم، ج ۱، ص۴۴۴.</ref>. البته بعضی [[مفسران]] نیز اصل انحصار استعانت را پذیرفته‌اند؛ امّا آن را «ادّعایی» می‌دانند؛ نه «[[حقیقی]]»؛ بدین معنا که [[انسان]] فقط در امور مهم از [[خدا]] کمک می‌جوید و [[مددجویی]] وی در امور عادی [[زندگی]] نادیده گرفته می‌شود و از روی ادعّا و [[مبالغه]]، استعانت را به خدا منحصر می‌داند<ref>تفسیر المنار، ج ۱، ص۵۹؛ تفسیر مراغی، ج ۱، ص۳۴؛ التحریر والتنویر، ج ۱، ص۱۸۵ ـ ۱۸۶.</ref>. [[راز]] انحصار حقیقی استعانت از خدا، به صورتهای گوناگونی قابل ذکر است:
+#کسی که از [[توحید افعالی]] [[آگاه]] است و [[نظام]] وجود را صورت فاعلیت [[خدا]] می‌بیند و [[انحصار]] تأثیرگذاری [[حقیقی]] را در خدا، با [[برهان]] یا به‌صورت [[مشاهده]] می‌یابد، [[حصر]] [[استعانت]] را نیز حصر حقیقی و کمک دیگر موجودات را [[مظهر]] [[یاری رساندن]] خدا می‌داند<ref>تفسیر سوره حمد، ص۵۹ ـ ۶۵.</ref>.
+# [[اسمای حسنای الهی]] یعنی {{متن قرآن|اللَّهِ}} {{متن قرآن|رَبِّ الْعَالَمِينَ}} «{{متن قرآن|الرَّحْمَنِ}} {{متن قرآن|الرَّحِيمِ}} و {{متن قرآن|مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ}} که قبل از [[آیه]] {{متن قرآن|إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ}} آمده، هر یک [[حد وسط]] برهان حصر استعانت از او نیز خواهد بود؛ مثلاً با استفاده از اسم «اللّه» این گونه [[استدلال]] می‌شود که [[ذات اقدس خداوند]]، در بردارنده انحصاری همه [[کمالات وجودی]] و یگانه [[مستعان]] سراسر [[عالم هستی]] است، بنابراین، فقط از وی باید مدد جست<ref>تسنیم، ج ۱، ص۴۱۷ ـ ۴۱۸.</ref>.
+#حدوث و استمرار [[قدرت]] [[انسان]] بر هر کاری، از جانب خداست، ازاین‌رو هر کاری که از انسان صادر می‌شود به خدا نسبت دارد، در عین اینکه به انسان منسوب است و معنای حصر حقیقی [[استعانت از خدا]]، همین است<ref>من وحی القرآن، ج ۱، ص۶۹.</ref>.
+#بر اساس [[دلایل عقلی]] و [[نقلی]]، [[اطاعت]] و [[ترک گناه]]، فقط با خواست و [[قدرت الهی]] امکان‌پذیر است، و [[اراده]] و [[کوشش]] [[بندگان]]، به [[تنهایی]] آن را فراهم نمی‌سازد، پس تنها باید از خدا یاری‌طلبید<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱، ص۲۵۳.</ref>.
+#به ثمر رسیدن کار انسان در گرو فراهم شدن اسباب و رفع موانع مناسب با آن است که [[خداوند]] ما را به آن توان بخشیده؛ ولی از آنجا که بعضی از این اسباب و موانع در محدوده [[آگاهی]] [[بشر]] نیست، بلکه فقط در [[اختیار]] خداست و فقط او از آن آگاه است، فرموده که فقط از او کمک بجوییم<ref>تفسیر المنار، ج ۱، ص۵۸ ـ ۵۹؛ تفسیر مراغی، ج ۱، ص۳۳ ـ ۳۴.</ref>.<ref>[[محمد حسن ناصحی|ناصحی، محمد حسن]]، [[استعانت - ناصحی (مقاله)|مقاله «استعانت»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۳، ص ۱۲۵.</ref>.
+==استعانت از وسایل==
+ظاهر، بلکه صریح [[آیات قرآن]]، بر روا بودن [[یاری]] جستن از غیر خدا دلالت دارد، بلکه در بعضی [[آیات]]، به کمک گرفتن از غیر [[خدا]] امر شده: {{متن قرآن|وَٱبْتَغُوٓا۟ إِلَيْهِ ٱلْوَسِيلَةَ}}<ref> سوره مائده، آیه ۳۵.</ref> و به [[مؤمنان]] می‌فرماید: از [[شکیبایی]] و [[نماز]] [[یاری]] جویید: {{متن قرآن|يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ ٱسْتَعِينُوا۟ بِٱلصَّبْرِ وَٱلصَّلَوٰةِ إِنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلصَّـٰبِرِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! از شکیبایی و نماز یاری بجویید که خداوند با شکیبایان است» سوره بقره، آیه ۱۵۳.</ref> و در برخی دیگر، این کار به [[پیامبران]] و غیر ایشان نسبت داده شده است، چنان‌که [[موسی]] [[همکاری]] [[برادر]] خویش [[هارون]] را از [[خداوند]] درخواست می‌کند: {{متن قرآن|وَٱجْعَل لِّى وَزِيرًۭا مِّنْ أَهْلِى}}<ref>«و از خانواده‌ام دستیاری برایم بگمار» سوره طه، آیه ۲۹.</ref> و خداوند نیز به [[اجابت]] آن، [[وعده]] می‌دهد: {{متن قرآن|قَالَ سَنَشُدُّ عَضُدَكَ بِأَخِيكَ}}<ref>«فرمود: به زودی بازوی تو را با (فرستادن) برادرت توانمند می‌گردانیم» سوره قصص، آیه ۳۵.</ref> هنگامی‌که [[عیسی]]{{ع}} [[کفر]] [[بنی‌اسرائیل]] را دریافت [و فهمید که قصد کشتن او را دارند] گفت: [[یاران]] من در [[راه خدا]] چه کسانی‌اند: {{متن قرآن|فَلَمَّآ أَحَسَّ عِيسَىٰ مِنْهُمُ ٱلْكُفْرَ قَالَ مَنْ أَنصَارِىٓ إِلَى ٱللَّهِ قَالَ ٱلْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنصَارُ ٱللَّهِ ءَامَنَّا بِٱللَّهِ وَٱشْهَدْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ}}<ref>«و چون عیسی در آنان (آثار) کفر را دریافت گفت: یاران من به سوی خداوند کیانند؟» سوره آل‌عمران، آیه 52.</ref> [[حضرت لوط]] نیز از [[قوم]] خود کمک خواست: {{متن قرآن|أَلَيْسَ مِنكُمْ رَجُلٌۭ رَّشِيدٌۭ}}<ref>«آیا در میان شما مرد کاردانی نیست؟» سوره هود، آیه ۷۸.</ref>[[ذوالقرنین]] نیز گفت: مرا با نیرویی یاری کنید تا میان شما و آنها سدّی [[استوار]] قرار دهم: {{متن قرآن|قَالَ مَا مَكَّنِّى فِيهِ رَبِّى خَيْرٌۭ فَأَعِينُونِى بِقُوَّةٍ أَجْعَلْ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ رَدْمًا}}<ref>«گفت: آنچه پروردگارم در آن مرا توانمند کرده بهتر است، بنابراین مرا با نیرویی (انسانی) یاری دهید تا میان شما و آنان دیواری بنا نهم» سوره کهف، آیه ۹۵.</ref> و در آیه‌ای نیز خداوند می‌فرماید: اگر مسلمانانی که موفق به [[هجرت]] نشده‌اند از شما در راه [[دین]] یاری خواستند، آنان را یاری کنید: {{متن قرآن|وَإِنِ ٱسْتَنصَرُوكُمْ فِى ٱلدِّينِ فَعَلَيْكُمُ ٱلنَّصْرُ}}<ref> سوره انفال، آیه ۷۲.</ref> برخی در جواز [[استعانت]] از غیر خدا، به [[آیه]] {{متن قرآن|وَتَعَاوَنُوا۟ عَلَى ٱلْبِرِّ وَٱلتَّقْوَىٰ}}<ref> سوره مائده، آیه ۲.</ref> نیز استناد کرده‌اند<ref>التحریر و التنویر، ج ۱، ص۱۸۶.</ref>، پس [[یاری خواستن]] از وسایل نه تنها جایز بلکه طبق [[آیه]] ۱۵۳ بقره<ref>{{متن قرآن|يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ ٱسْتَعِينُوا۟ بِٱلصَّبْرِ وَٱلصَّلَوٰةِ إِنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلصَّـٰبِرِينَ}} «ای مؤمنان! از شکیبایی و نماز یاری بجویید که خداوند با شکیبایان است» سوره بقره، آیه ۱۵۳.</ref> لازم است، افزون بر این، [[ضرورت]] اقتضا دارد که [[انسان‌ها]] در امور [[زندگی]] از یکدیگر [[یاری]] بجویند و شیوه همیشگی [[مسلمانان]] و غیرمسلمانان نیز همین بوده است<ref>تفسیر سید مصطفی خمینی، ج ۱، ص۴۱۴.</ref>. برخی [[مفسران]]، در ذیل [[آیات]] ۲۸ ـ ۳۰ [[آل‌عمران]]<ref>{{متن قرآن|لَّا يَتَّخِذِ ٱلْمُؤْمِنُونَ ٱلْكَـٰفِرِينَ أَوْلِيَآءَ مِن دُونِ ٱلْمُؤْمِنِينَ وَمَن يَفْعَلْ ذَٰلِكَ فَلَيْسَ مِنَ ٱللَّهِ فِى شَىْءٍ إِلَّآ أَن تَتَّقُوا۟ مِنْهُمْ تُقَىٰةًۭ وَيُحَذِّرُكُمُ ٱللَّهُ نَفْسَهُۥ وَإِلَى ٱللَّهِ ٱلْمَصِيرُ * قُلْ إِن تُخْفُوا۟ مَا فِى صُدُورِكُمْ أَوْ تُبْدُوهُ يَعْلَمْهُ ٱللَّهُ وَيَعْلَمُ مَا فِى ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَمَا فِى ٱلْأَرْضِ وَٱللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍۢ قَدِيرٌۭ * يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍۢ مَّا عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍۢ مُّحْضَرًۭا وَمَا عَمِلَتْ مِن سُوٓءٍۢ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَهَا وَبَيْنَهُۥٓ أَمَدًۢا بَعِيدًۭا وَيُحَذِّرُكُمُ ٱللَّهُ نَفْسَهُۥ وَٱللَّهُ رَءُوفٌۢ بِٱلْعِبَادِ}} «مؤمنان نباید کافران را به جای مؤمنان دوست گیرند و هر که چنین کند با خداوند هیچ رابطه‌ای ندارد مگر آنکه (بخواهید) به گونه‌ای از آنان تقیّه کنید و خداوند، شما را از خویش پروا می‌دهد و بازگشت (هر چیز) به سوی خداوند است * بگو آنچه در دل دارید اگر پنهان کنید یا آشکار گردانید خداوند آن را می‌داند و از آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است آگاهی دارد و خداوند بر هر کاری تواناست * روزی که هر کس هر کار نیکی انجام داده است پیش رو می‌یابد و هر کار زشتی کرده است آرزو دارد کاش میان او و آن (کار زشت) فاصله‌ای دور می‌بود و خداوند شما را از خویش پروا می‌دهد و خداوند به بندگان مهربان است» سوره آل‌عمران، آیه ۲۸-۳۰.</ref> آورده‌اند که بیشتر [[مذاهب چهارگانه اهل سنت]]، [[یاری‌طلبیدن]] از [[کفّار]] را برای [[مبارزه]] با گروه دیگری از [[کافران]]، جایز دانسته‌اند. دلیل آنها، روایاتی است که [[صحیح مسلم]] در زمینه [[یاری]] گرفتن [[پیامبراکرم]]{{صل}} از صفوان بن [[امیّه]] در [[جنگ حُنین]] و کمک [[قبیله]] [[خُزاعه]] به حضرت در [[فتح مکه]] و [[استعانت]] آن [[بزرگوار]] از [[یهود]] «[[بنی قَیْنُقاع]]» و [[همکاری]] مشرکی به نام «قُزمان» در [[جنگ اُحد]]، نقل کرده است<ref>المنیر، ج ۳، ص۲۰۳؛ الکاشف، ج ۲، ص۴۰.</ref>. علاّمه حلی نیز در جواز کمک گرفتن از [[اهل ذمّه]] در [[جنگ]] با کافران [[حربی]]، به بعضی از موارد پیشین [[استشهاد]] کرده است<ref>منتهی المطلب، ج۲، ص۹۰۶، ۹۸۶؛ الکاشف، ج۲، ص۴۰.</ref>، چنان‌که [[صاحب جواهر]] نیز در استعانت از اهل ذمّه در برابر [[شورشیان]] داخلیِ [[حکومت اسلامی]]، چنین نظری دارد<ref>جواهرالکلام، ج ۲۱، ص۳۴۶.</ref>. [[مفسران]] برای جمع میان آیاتی که استعانت را به یاری جستن از [[خدا]] منحصر می‌داند و آیاتی که به استعانت از غیر خدا [[فرمان]] داده یا آن را تجویز کرده است، راههایی را ذکر کرده‌اند:
+#چون [[نظام هستی]]، صورت فاعلیت [[حق تعالی]] است<ref>تفسیر سوره حمد، ص۶۰.</ref> و همه [[جهان]] را [[رب العالمین]] اداره می‌کند، هیچ چیزی در جهان، مؤثّر و مستقل وبی‌نیاز از خدا نیست و همه فاعلها، از [[شئون]] و درجات فاعلیت [[خدای سبحان]] هستند و کارهایشان همه از اوصاف فعلی خداست که از «مقامِ فعل» او انتزاع می‌شود، به همین جهت، کمک دهی سایر موجودات، جلوه و صورت یاری بخشیدن [[پروردگار]] است و هیچ یاری‌کننده‌ای در [[یاری دادن]] خود [[استقلال]] ندارد و استعانت از هر چیزی، استعانت از وجه خدا و [[فیض]] اوست؛ نه غیر آن، بنابراین، [[یاری خواستن]] از غیر [[حق]] با [[حصر]] [[حقیقی]] استعانت در وی منافاتی ندارد<ref>تسنیم، ج ۱، ص۴۴۴ ـ ۴۴۵.</ref>.
+#چون امر به استعانت از غیر خدا، از جانب خدا صادر شده، هیچ منافاتی با حصر [[استعانت از خدا]] ندارد<ref>تفسیر نور، ج ۱، ص۱۲۱.</ref>. با توجه به اینکه [[اشتغال]] به [[مناجات با خدا]] از راه [[نماز]] و پیشه کردن [[صبر]] که خدا بدانها امر کرده، از مصادیق [[استعانت]] از [[خدای سبحان]] است؛ نه [[یاری خواستن]] از غیر [[خدا]]<ref>تفسیر سید مصطفی خمینی، ج ۱، ص۴۱۳.</ref>، افزون بر این، [[قدرت]] [[مستعان]] بر انجام دادن و ادامه هر کاری، از [[قدرت خدا]] ناشی می‌شود، پس ریشه کمک خواستن از غیر خدا و [[یاری]] بخشیدن او به خدا باز می‌گردد<ref>من وحی القرآن، ج ۱، ص۷۱ ـ ۷۲.</ref>.<ref>[[محمد حسن ناصحی|ناصحی، محمد حسن]]، [[استعانت - ناصحی (مقاله)|مقاله «استعانت»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]] ج۳، ص ۱۲۷.</ref>.
 == منابع ==