سنگ‌دلی: تفاوت میان نسخه‌ها

*در اصطلاح اخلاقیان، "سنگدل" به کسی گفته می‌شود که از قلبی سخت و غیر [[رؤوف]] برخوردار است. این [[قلب]] را از آنجا که همچون سنگ بوده [[رحمت]] را در آن راهی نیست، به این صفت خوانده‌اند: {{متن قرآن| وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ}}<ref>« اگر درشتخویی سنگدل می‌بودی از دورت می‌پراکندند» سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.</ref>.

*همچنین برای قلبی که پذیرای [[حق]] نبوده از آن استنکاف می‌نماید نیز، همین اصطلاح به‌ کار رفته است. این صفت از توابع صفت تنگی سینه بوده، [[آدمی]] را به [[مخالفت]] با [[حقیقت]] وامی‌دارد. سنگ‌دلان اگر گاه گاهی نیز [[حقیقت]] را بپذیرند، تنها با [[سختی]] بسیار موفّق به آن خواهند شد. [[تنگ‌نظری]]، سرسختی و تندخوئی، در شمار دیگر زمینه‌ها و نتائج این صفت [[رذیلت]] است<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۲ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۲، ص ۲۱۲.</ref>.

*از این روست که سخت‌دلان را [[مرگ]] بهتر از [[زندگی]] است؛ چه [[زندگی]] برای آنان جز از گناهِ پس از [[گناه]] و سرکشیِ پس از سرکشی، چیزی به ‌همراه نخواهد داشت: {{متن قرآن|ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُمْ مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ فَهِيَ كَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً وَإِنَّ مِنَ الْحِجَارَةِ لَمَا يَتَفَجَّرُ مِنْهُ الْأَنْهَارُ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ الْمَاءُ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ}}<ref>«باز از پس آن، دل‌هایتان به سختی گرایید چونان سنگ‌ها بلکه سخت‌تر زیرا بی‌گمان از برخی سنگ‌ها جویبارها فرا می‌جوشد و برخی می‌شکافد و از آن آب بیرون می‌زند و برخی از بیم خداوند فرو می‌غلتد» سوره بقره، آیه ۷۴.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۲ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۲، ص ۲۱۳.</ref>.

#[[صاحب]] این ملکه، ترک [[واجبات]] و انجام محرّمات را سبک شمرده اندک اندک به [[انکار]] [[شریعت]] و [[کفر]] گراید: {{متن قرآن|ثُمَّ كَانَ عَاقِبَةَ الَّذِينَ أَسَاءُوا السُّوأَى أَنْ كَذَّبُوا بِآيَاتِ اللَّهِ}}<ref>«سپس سرانجام آنان که بدی کردند بدی بود، برای آنکه آیات خداوند را دروغ شمردند» سوره روم، آیه ۱۰.</ref>. در این حالت، [[انذار]] او از [[قیامت]] و [[عذاب الهی]] هیچ اثری بر [[دل]] سنگین او نخواهد داشت: {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا سَوَاءٌ عَلَيْهِمْ أَأَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ خَتَمَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَعَلَى سَمْعِهِمْ وَعَلَى أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ}}<ref>«بی‌گمان بر کافران برابر است، چه بیمشان دهی یا بیمشان ندهی، ایمان نمی‌آورند خداوند بر دل‌ها و بر شنوایی آنان مهر نهاده و بر بینایی‌های آنها پرده‌ای است و عذابی سترگ خواهند داشت» سوره بقره، آیه ۶-۷.</ref>. این حالت [[قلب]]، با چندین اسم خوانده می‌شود، ختم، طبع، رین، زیغ و [[قساوت]]، در این شمار است؛ که به صورت‌های گوناگون در [[قرآن کریم]] به کار رفته است<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۲ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۲، ص ۲۱۳-۲۱۴.</ref>.

#[[موعظه]] در [[قلب]] کارگر نیفتد، و از درد دیگران به درد نیاید، و به امور [[مسلمین]] ۔ بلکه هم نوع خود - اهتمام نورزد، و از پرداخت [[حقوق]] [[مالی]] [[واجب]] خود سر باز زند. این مرتبه هرچند همچون مرتبه پیشین نیست، امّا از بسیاری از [[آیات]] و [[روایات]] می‌توان استفاده نمود که بالأخره [[صاحب]] خود را از دائره [[اسلام]] خارج خواهد نمود. به این [[آیه شریفه]] بنگرید: {{متن قرآن|وَوَيْلٌ لِلْمُشْرِكِينَ الَّذِينَ لَا يُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ كَافِرُونَ}}<ref>« و وای بر مشرکان! همان کسانی که زکات نمی‌پردازند و اینانند که منکر جهان واپسین‌اند» سوره فصلت، آیه ۶-۷.</ref>. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} می‌فرمایند: "هر کس که سر لوحه [[زندگی]] او اهتمام به امور [[مسلمانان]] نباشد، [[مسلمان]] نیست؛ و هرکس صدای کسی را بشنود که از [[مسلمانان]] [[یاری]] می‌خواهد امّا به یاریش نشتابد، [[مسلمان]] نیست" <ref>{{متن حدیث| مَنْ أَصْبَحَ لَا يَهْتَمُّ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِينَ فَلَيْسَ مِنْهُمْ وَ مَنْ سَمِعَ رَجُلًا يُنَادِي يَا لَلْمُسْلِمِينَ فَلَمْ يُجِبْهُ فَلَيْسَ بِمُسْلِمٍ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۱۶۴.</ref>؛ [[امام صادق]]{{ع}} نیز فرموده‌اند: "هفت [[حقّ]] است که [[مسلمانان]] به صورت [[واجب]] برگردن یکدیگر دارند ... آسان‌ترین آن [[حقوق]] آن است، که آنچه برای خود می‌پسندی برای دیگری نیز بپسندی، و آنچه برای خود نمی‌پسندی برای دیگری نیز نپسندی" <ref>{{متن حدیث| سَبْعُ حُقُوقٍ وَاجِبَاتٍ ... أَيْسَرُ حَقٍّ مِنْهَا أَنْ تُحِبَّ لَهُ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِكَ وَ تَكْرَهَ لَهُ مَا تَكْرَهُ لِنَفْسِكَ‌}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۱۶۹.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۲ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۲، ص ۲۱۴-۲۱۵.</ref>.

==عوامل پیدایش آن==

*[[گناهان]] [[آدمی]] هرچند بسیار باشد امّا، اگر کسی با رعایت شرائط واقعیِ [[توبه]]، به [[توبه]] از آنان پرداخت، سنگدلیش رفع شده جانش از شراب [[محبّت]] سرشار می‌شود: {{متن قرآن|إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ}}<ref>«جز کسانی که توبه کنند و ایمان آورند و کاری شایسته کنند؛ که خداوند نیکی آنان را جانشین بدی‌هایشان می‌گرداند» سوره فرقان، آیه ۷۰.</ref>.

*پر واضح است که تبدیل [[گناهان]] به [[حسنات]]، تنها با رفع صفت سنگدلی که علّت پیدایش آن [[گناهان]] بوده است ممکن می‌باشد؛ از این رو نخست ظلمتِ سخت‌دلی به [[نور]] [[رحمت]] تبدیل می‌شود، و آنگاه [[گناهان]] حاصل از آن، به [[حسنات]] حاصل از این تبدیل می‌گردد<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۲ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۲، ص ۲۱۷-۲۱۸.</ref>.

*تمامی مراتب ذکر : لفظی، قلبی و عملی، موجب می‌شود که [[آدمی]] از [[ظلمت]] سنگدلی [[بدر]] آمده به سوی بارگاہ ربوبی توجّه یابد: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا وَسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَأَصِيلًا}}<ref>«ای مؤمنان! خداوند را بسیار یاد کنید و او را پگاه و دیرگاه عصر به پاکی بستایید» سوره احزاب، آیه ۴۱-۴۲.</ref>.

*[[امام صادق]]{{ع}} می‌فرمایند:"از مهم‌ترین چیزهائی که [[خداوند]] بر بندگانش [[واجب]] فرموده است، آن است که بسیار به یاد او باشند. منظورم آن نیست که تنها ذکر [[شریف]] {{عربی| سُبْحانَ‌ اللَّهِ‌ وَ الْحَمْدُلِلَّهِ‌ وَ لا الهَ الّااللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ}} را بسیار بگوید، هرچند این زیاد بر زبان آوردن این عبارت [[شریف]] نیز، در شمار ذکر خداست؛ بلکه منظورم آن است که [[خداوند]] را در مواقع برخورد با امور [[حلال]] و یا [[حرام]] به یاد آورَد، در این حال آنچه با آن مواجه شده اگر [[طاعت]] [[الهی]] است به آن بپردازد، و اگر [[گناه]] و [[حرام]] است آن را ترک نماید" <ref>{{متن حدیث| مِنْ أَشَدِّ مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلَى خَلْقِهِ ذِكْرُ اللَّهِ كَثِيراً ثُمَّ قَالَ لَا أَعْنِي سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ وَ إِنْ كَانَ مِنْهُ وَ لَكِنْ ذِكْرَ اللَّهِ عِنْدَ مَا أَحَلَّ وَ حَرَّمَ فَإِنْ كَانَ طَاعَةً عَمِلَ بِهَا وَ إِنْ كَانَ مَعْصِيَةً تَرَكَهَا}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۸۰.</ref>.