حکم تکلیفی: تفاوت میان نسخه‌ها

==اقسام [[احکام]]==

*[[احکام شرعی]] به دو قسم تقسیم می‌شوند:

# [[حکم تکلیفی]]: حکمی [[شرعی]] که مستقیم به فعل مکلّف تعلّق می‌گیرد و بایدها و نبایدهایی هستند که وظیفۀ [[مکلف]] را در ابعاد مختلف [[زندگی]]، اعم از شخصی، [[عبادی]]، [[خانوادگی]]، [[اقتصادی]] و [[سیاسی]] مشخص می‌سازد، مانند [[وجوب]] [[نماز]] و [[حرمت]] [[غیبت]]<ref>ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی؛ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص۴۹۹؛ فرهنگ‌نامه اصول فقه، ج۱، ص:۱۰۶-۱۰۷.</ref>.

# [[حکم وضعی]]: غیر از [[احکام تکلیفی]] بقیه [[احکام]] را [[احکام وضعی]] می‌نامند مانند: [[طهارت]] و [[نجاست]]، مالکیّت، زوجیت. [[حکم وضعی]] به‌ علت اینکه غالباً موضوع و زمینه برای [[حکم تکلیفی]] است به این اسم نامیده شده است<ref>ر.ک: مشکینی، علی، اصطلاحات اصول.</ref>.

*[[احکام تکلیفی]] را به این جهت تکلیفی می‌گویند که معمولاً دارای کلفت و [[مشقت]] هستند. [[وجوب]] [[حکم تکلیفی]] برای [[انسان]] منوط به تحقق شرایط [[تکلیف]] است؛ از این رو، [[انسان]] غیر بالغ، دیوانه و [[ناتوان]]، مکلّف به عمل به آن نیست. در [[احکام تکلیفی]]، [[حکم]] به عنوان، تعلق گرفته و به افراد و مصادیق خارجی سرایت نمی‌کند؛ اما در [[احکام وضعی]]، موضوع اصلی، وجودات خارجی است و بین [[حکم وضعی]] و تکلیفی از نظر مفهوم هیچ گونه ارتباطی وجود ندارد<ref>ر.ک: دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص۴۹۹؛ فرهنگ‌نامه اصول فقه، ج۱، ص:۱۰۶-۱۰۷؛ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، ج۳، ص ۳۵۶-۳۵۵.</ref>.

==اقسام [[حکم تکلیفی]]==

*هر عملی که شخص [[مکلف]] انجام می‌دهد از نظر [[شرعی]] یکی از عنوان‌های پنج‌گانه ذیل را دارد:

# [[واجب]]: فعلی که [[شارع]] به گونه الزامی آن را از مکلّف خواسته و تخلّف از آن جایز نیست مانند [[نماز]] و [[روزه]].

# [[مستحب]]: فعلی که [[شارع]] آن را از مکلّف خواسته و اجازه ترک آن را نیز داده ولی بهتر است انجام شود، مانند [[نماز شب]].

# [[حرام]]: فعلی که [[شارع]] به گونه الزامی ترک آن را از مکلّف خواسته و انجامش [[عذاب]] دارد مانند [[دروغ]] و [[غیبت]].

# [[مکروه]]: فعلی که [[شارع]] از آن [[نهی]] کرده اما اجازه انجام آن را نیز داده ولی بهتر است ترک شود.

# [[مباح]]: عملی که انجام و ترک آن برابر است مانند [[راه رفتن]] [[قطع]] نظر از [[احکام]] عارضی آن<ref>ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی؛ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص۴۹۹؛ فرهنگ‌نامه اصول فقه، ج۱، ص:۱۰۶-۱۰۷.</ref>.

*هیچ یک از [[اعمال]] ما خارج از اینها نیست. به این پنج [[حکم]]، "[[احکام خمسه]]" می‌‌گویند<ref>ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی.</ref>.

*[[امام علی]]{{ع}} در بیان [[فلسفه]] برخی [[واجبات]] و [[محرمات]] می‌فرماید: «[[خداوند]] [[ایمان]] را برای پالایش از [[شرک]] [[واجب]] کرد، [[نماز]] را برای دوری خود از [[خودبینی]] و [[خودپسندی]]، [[زکات]] را برای [[گشایش]] روزی، [[روزه]] را برای [[آزمایش]] [[خلوص]] [[بندگان]]، [[حجّ]] را برای تقویت [[دین]]، [[جهاد]] را برای [[عزّت]] و شکست‌ناپذیری [[اسلام]].»..<ref>{{متن حدیث|فَرَضَ اللَّهُ الْإِیمَانَ تَطْهِیراً مِنَ الشِّرْکِ، وَ الصَّلَاةَ تَنْزِیهاً عَنِ الْکِبْرِ، وَ الزَّکَاةَ تَسْبِیباً لِلرِّزْقِ، وَ الصِّیَامَ ابْتِلَاءً لِإِخْلَاصِ الْخَلْقِ، وَ الْحَجَّ [تَقْوِیَةً] تَقْرِبَةً لِلدِّینِ، وَ الْجِهَادَ عِزّاً لِلْإِسْلَامِ، وَ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ مَصْلَحَةً لِلْعَوَامِّ، وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ رَدْعاً لِلسُّفَهَاءِ، وَ صِلَةَ الرَّحِمِ مَنْمَاةً لِلْعَدَدِ، وَ الْقِصَاصَ حَقْناً لِلدِّمَاءِ، وَ إِقَامَةَ الْحُدُودِ إِعْظَاماً لِلْمَحَارِمِ، وَ تَرْکَ شُرْبِ الْخَمْرِ تَحْصِیناً لِلْعَقْلِ، وَ مُجَانَبَةَ السَّرِقَةِ إِیجَاباً لِلْعِفَّةِ، وَ تَرْکَ الزِّنَی [الزِّنَا] تَحْصِیناً لِلنَّسَبِ، وَ تَرْکَ اللِّوَاطِ تَکْثِیراً لِلنَّسْلِ، وَ الشَّهَادَاتِ اسْتِظْهَاراً عَلَی الْمُجَاحَدَاتِ، وَ تَرْکَ الْکَذِبِ تَشْرِیفاً لِلصِّدْقِ، وَ السَّلَامَ أَمَاناً مِنَ الْمَخَاوِفِ، وَ الْأَمَانَةَ [الْإِمَامَةِ] نِظَاماً لِلْأُمَّةِ، وَ الطَّاعَةَ تَعْظِیماً لِلْإِمَامَةِ}}؛ نهج البلاغه، حکمت ۲۴۴.</ref>.<ref>ر.ک: دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص۴۹۹.</ref>