←أمر در قرآن
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
==[[أمر]] در [[قرآن]]== | ==[[أمر]] در [[قرآن]]== | ||
از جمله واژگانی که در [[قرآن]] برای دلالت بر [[حصر حاکمیت]] در [[ذات خدای متعال]] | *از جمله واژگانی که در [[قرآن]] برای دلالت بر [[حصر حاکمیت]] در [[ذات خدای متعال]] به کار رفته، واژه "[[امر]]" است. | ||
واژه "امر" که در [[زبان فارسی]] معادل "[[فرمان]]" است، به معنای طلب الزامی است که از خصوصیات کسی است که [[حق حاکمیت]] و [[فرمانروایی]] دارد. | *واژه "[[امر]]" که در [[زبان فارسی]] معادل "[[فرمان]]" است، به معنای طلب الزامی است که از خصوصیات کسی است که [[حق حاکمیت]] و [[فرمانروایی]] دارد. | ||
در گذشته گفتیم [[امر و نهی]] از ویژگی‌های [[حاکمیت]] است، و تنها [[حاکم]] است که [[حق]] دارد طلب الزامی کند، و طلب الزامی خود را در قالب "امر یا [[نهی]]" بیان کند. | *در گذشته گفتیم [[امر]] و نهی]] از ویژگی‌های [[حاکمیت]] است، و تنها [[حاکم]] است که [[حق]] دارد طلب الزامی کند، و طلب الزامی خود را در قالب "[[امر]] یا [[نهی]]" بیان کند. | ||
بنابراین، [[حصر]] [[حق]] "امر" در [[خدای متعال]] به معنای [[حصر حق حاکمیت]] در ذات [[اقدس]] اوست که در [[آیات]] متعدد [[قرآن کریم]] مورد بیان صریح قرار گرفته است. در ذیل به تعدادی از این [[آیات]] اشاره می‌کنیم: | *بنابراین، [[حصر]] [[حق]] "[[امر]]" در [[خدای متعال]] به معنای [[حصر حق حاکمیت]] در ذات [[اقدس]] اوست که در [[آیات]] متعدد [[قرآن کریم]] مورد بیان صریح قرار گرفته است. در ذیل به تعدادی از این [[آیات]] اشاره می‌کنیم: | ||
*۱. {{متن قرآن|إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ تَبَارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ}}<ref>«همانا پروردگار شما خداوند است که آسمانها و زمین را در شش روز آفرید سپس بر تخت فرمانروایی و تدبیر استوار گردید روز را با شب می‌پوشاند و روز در پی شب به شتاب روانه است، و خورشید و ماه و ستارگان با دستور او به تسخیر درآمده‌اند، همانا آفرینش و فرمان مخصوص اوست بزرگ است پروردگار جهانیان» سوره اعراف، آیه ۵۴.</ref>. | |||
*در این [[آیه]]، پس از بیان [[آفرینش]] [[آسمانها]] و [[زمین]] و سپس [[تدبیر]] آنها با دست توانای [[خداوند]] (جل ذکره) بر انحصار "[[خلق]]" و "[[امر]]" در ذات [[اقدس]] حق تعالی تصریح و تأکید شده است: {{متن قرآن|أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ}}. [[خلق]] به معنای [[آفرینش]] است و [[امر]] به معنای "[[فرمان]]" که کار [[فرمانروایان]] است.[[خدای متعال]] با جمله {{متن قرآن|لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ}} [[حصر]] [[خالقیت]] و نیز [[حاکمیت]] و [[فرمانروایی]] را در ذات [[اقدس]] خویش اعلام کرده است. | |||
*دلالت "[[امر]]" بر [[حاکمیت]] و [[فرمانروایی]] معلوم است، دلالت [[آیه]] بر "[[حصر]]" این "[[امر]]" که به معنای [[حاکمیت]] و [[فرمانروایی]] است، در ذات [[اقدس]] حق تعالی نیز با تقدیم جار و مجرور روشن است؛ زیرا تقدیم جار و مجرور بر متعلق، مفید [[حصر]] است. | |||
*۲. {{متن قرآن|وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ * أَمْرًا مِّنْ عِندِنَا إِنَّا کنَّا مُرْسِلِینَ}}<ref>«سوگند به کتاب روشنگر * همانا ما آن را در شب مبارکی فروفرستادیم، ما هشدار دهنده بودیم * در آن شب هر فرمان حکیمانه جدا کننده حق از باطل صادر می‌شود * فرمانی از ما که فرستنده رسولانیم» سوره دخان، آیه ۲-۵.</ref>. | |||
*و نظیر این [[آیات]] در [[سوره قدر]] نیز آمده است: {{متن قرآن|إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ * وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ * لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ * تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ * سَلَامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ}}<ref>«ما قرآن را در شب قدر فروفرستادیم * چه می‌دانی شب قدر چیست؟ * شب قدر بهتر از هزار ماه است * در آن شب فرشتگان و روح فروفرستاده می‌شوند به اذن پروردگارشان با هر فرمان و دستور * آن شب همواره سلام است تا دمیدن سپیده صبح» سوره قدر، آیه ۱-۵.</ref>. | |||
*در این مجموعه از [[آیات]] به [[او[[امر]] [[حکومتی]] [[خداوند]] اشاره شده است که برای [[تدبیر [[امر]] [[خلق]] بر [[نبی اکرم]]{{صل}} و [[امامان]] [[هدی]]{{عم}} پس از او نازل می‌شود، و از این طریق [[نظام]] [[امر]] الهی]] در [[جامعه بشر]] و در [[جهان آفرینش]] به [[اجرا]] در می‌آید. | |||
*[[علی بن ابراهیم قمی]] در تفسیرش به [[سند صحیح]] از [[امام باقر]] و [[امام صادق]] و [[امام کاظم]]{{عم}} در [[تفسیر آیات]] فوق [[روایت]] می‌کند: "در [[تفسیر]]: {{متن قرآن|فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ}} فرمود: یعنی در [[شب قدر]] [[خداوند]] مقدر می‌فرماید هر [[حق]] و باطلی را و آنچه در آن سال رخ خواهد داد و هر [[تغییر]] و مشیّـتی که [[خدا]] [[اراده]] کرده است، آنچه را بخواهد از اجل‌ها و [[ارزاق]] و [[بلاها]] و عوارض و [[بیماری‌ها]] را مقدم می‌دارد، و آنچه را بخواهد می‌افزاید و آنچه را بخواهد می‌کاهد، [[رسول خدا]] نیز آنچه را [[خدا]] به او [[وحی]] کرده است به [[امیرالمؤمنین]] منتقل می‌کند، و [[امیرالمؤمنین]] نیز آن را به [[امامان]] یکی پس از دیگری منتقل می‌کند تا به دست صاحب‌الزمان{{ع}} برسد" | |||
<ref>{{متن حدیث|{{متن قرآن|فِيهَا يُفْرَقُ}} يعني في ليلة القدر {{متن قرآن|كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ}} اي يقدّر اللَّه عزّ و جلّ كل [[امر]] من الحق و الباطل و ما يكون في تلك السنة، و له فيه البداء و المشية، يقدم ما يشاء و يؤخر ما يشاء من الآجال و الأرزاق و البلايا و الاعراض و الأمراض، و يزيد فيه ما يشاء و ينقص ما يشاء، و يلقيه [[رسول الله]]{{صل}} إلى أمير المؤمنين{{ع}}، و يلقيه أمير المؤمنين إلى الائمة{{عم}}، حتى ينتهى ذلك إلى [[صاحب الزمان]]{{ع}}}}؛العروسی، تفسیر نورالثقلین، ج۶، ص۴۵۴.</ref> | |||
*و در [[اصول کافی]] به [[سند صحیح]] از [[حمران بن اعین]] [[روایت]] کرده است: "از [[امام باقر]]{{ع}} پرسید درباره قول [[خدا]]: {{متن قرآن|إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ}} [[امام باقر]]{{ع}} فرمود: آری [[شب قدر]] در هر سال در دهه آخر [[ماه رمضان]] است و [[قرآن]] جز در [[شب قدر]] نازل نگردید. [[خدا]] فرمود: در آن [[شب]] هر [[فرمان]] حکیمانه جداکننده [[حق]] از [[باطل]] صادر می‌شود یعنی درآن [[شب]] همه مقدرات سال معیّن می‌شود تا سال [[آینده]] هر [[خیر و شر]] و [[طاعت]] و معصیتی و هر مولود و أجل و رزقی<ref>{{متن حدیث|أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا جَعْفَرٍ{{ع}} عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ {{متن قرآن|إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ}} قَالَ نَعَمْ لَيْلَةُ الْقَدْرِ وَ هِيَ فِي كُلِ سَنَةٍ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ فَلَمْ يُنْزَلِ الْقُرْآنُ إِلَّا فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ. قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: {{متن قرآن|فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ}} قَالَ: يُقَدَّرُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ كُلُّ شَيْءٍ يَكُونُ فِي تِلْكَ السَّنَةِ إِلَى مِثْلِهَا مِنْ قَابِلٍ خَيْرٍ وَ شَرٍّ وَ طَاعَةٍ وَ مَعْصِيَةٍ وَ مَوْلُودٍ وَ أَجَلٍ أَوْ رِزْقٍ...}}؛ اصول کافی، ج۴، ص۱۵۷.</ref>. | |||
*حاصل آنکه: [[آیات]] مربوط به {{متن قرآن|لَيْلَةِ الْقَدْرِ}} [[برنامه حکومت]] بالفعل [[الهی]] بر [[جهان]] و [[انسان]]، و طراحی سالانه آن را در [[شب قدر]] بازگو می‌کنند. | |||
*۳. {{متن قرآن|وَلَوْ أَنَّ قُرْآنًا سُيِّرَتْ بِهِ الْجِبَالُ أَوْ قُطِّعَتْ بِهِ الْأَرْضُ أَوْ كُلِّمَ بِهِ الْمَوْتَى بَلْ لِلَّهِ الْأَمْرُ جَمِيعًا أَفَلَمْ يَيْأَسِ الَّذِينَ آمَنُوا أَنْ لَوْ يَشَاءُ اللَّهُ لَهَدَى النَّاسَ جَمِيعًا وَلَا يَزَالُ الَّذِينَ كَفَرُوا تُصِيبُهُمْ بِمَا صَنَعُوا قَارِعَةٌ أَوْ تَحُلُّ قَرِيبًا مِنْ دَارِهِمْ حَتَّى يَأْتِيَ وَعْدُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لَا يُخْلِفُ الْمِيعَادَ}}<ref>«اگر بنا بود قرآنی کوهها را به حرکت درآورد یا زمین را پاره پاره کند یا با مردگان سخن گوید می‌توانست همین قرآن باشد، لکن فرمان - همه فرمان - به دست خداست، آیا هنوز مؤمنان امید دارند خداوند به وسیله اجبار، مردم را هدایت کند (خداوند می‌تواند چنین کند لکن هرگز چنین نخواهد کرد) کافران همچنان سزای رفتارشان را می‌بینند گاهی حادثه‌ای برای آنها رخ می‌دهد یا نزدیک دیارشان اتفاق می‌افتد، تا آنگاه که وعده خدا فرا رسد و خداوند خلف وعده نمی‌کند» سوره رعد، آیه ۳۱.</ref>. | |||
*در این [[آیه کریمه]]، ضمن تصریح به اینکه تمام[[امر]] و [[فرمان]] از آن خداست، {{متن قرآن|بَلْ لِلَّهِ الْأَمْرُ جَمِيعًا}} که به معنای [[حصر]] [[حقّ]] [[امر]] در ذات [[اقدس]] حقتعالی است، بر این معنا تأکید شده است که اگر [[خداوند]] [[اراده]] می‌کرد می‌توانست همه را بالاجبار وادار به [[اطاعت]] خویش و گردن نهادن به [[فرمان]] خویش کند، لکن حکمتش اقتضا کرده که [[مردم]] با [[اختیار]] و رضای خود به اطاعتش بگروند و [[فرمان]] و [[امر]] او را گردن نهند. لهذا به این نکته اشاره کرده است که اگر [[خدا]] می‌خواست، می‌توانست این [[قرآن]] را که [[کتاب]] [[تشریع]] و [[دستور]] و [[فرمان]] اوست، چنان کند که کوهها به فرمانش به جنبش درآیند و [[زمین]] به فرمانش درهم بشکافد و [[مردگان]] به فرمانش سر از [[گور]] برآورند، لکن چنین نکرد تا [[مردم]] به دلخواه خود [[فرمان]] او را بپذیرند و به [[حکومت]] و سلطنتش تن دهند و به [[فرمان]] او گردن نهند. | |||
*سرانجام، در ذیل [[آیه]] به نتایج [[نافرمانی]] [[مردم]] از [[دستور خدا]] اشاره شده است که در نتیجه [[تمرّد]] از [[او[[امر]] الهی]]، مشکل و مصیبتی گریبانگیر آنان شده یا برای [[بیداری]] آنان مصیبتی در نزدیکیشان رخ می‌دهد تا روزگاری که [[وعده الهی]] به [[حاکمیت]] فرمانش بر سراسر [[زمین]] فرا رسد و کران تا کران [[زمین]] [[فرمانبردار]] [[حکم خدا]] شوند و [[حکومت الهی]] جهانگیر گردد. | |||
*۴. {{متن قرآن|ثُمَّ جَعَلْنَاكَ عَلَى شَرِيعَةٍ مِنَ الْأَمْرِ فَاتَّبِعْهَا وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ * إِنَّهُمْ لَنْ يُغْنُوا عَنْكَ مِنَ اللَّهِ شَيْئًا وَإِنَّ الظَّالِمِينَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ وَاللَّهُ وَلِيُّ الْمُتَّقِينَ}}<ref>«سپس تو را بر آیینی از فرمان قرار دادیم، پس از آن پیروی کن، و از هوای نفس جاهلان پیروی مکن * آنان دردی برای تو درمان نمی‌کنند و تو را از خداوند بی‌نیاز نمی‌سازند و همانا ستمکاران برخی پیوسته به برخی دیگرند و خداوند فرمانروای پرهیزگاران است» سوره جاثیه، آیه ۱۸-۱۹.</ref>. | |||
*[[خداوند]] در [[آیه]] نخست، خطاب به [[رسول خدا]]{{صل}} به [[شریعت]] [[امر]]ی که به او [[وحی]] کرده اشاره می‌فرماید و به او [[دستور]] [[تبعیت]] از این [[شریعت]] [[امر]] داده و [[نهی]] از [[تبعیت]] از [[هوای نفس]] [[جاهلان]] نموده است. در [[آیات]] قبل از این دو [[آیه]] نیز آمده است: {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى الْعَالَمِينَ * وَآتَيْنَاهُمْ بَيِّنَاتٍ مِنَ الْأَمْرِ}}<ref>«همانا کتاب را بر بنی‌اسرائیل فروفرستادیم و حکم و نبوت را نصیب آنان کردیم و از خوبی‌ها رزق و روزی به آنها دادیم و آنان را بر جهانیان برتری بخشیدیم * و به آنان دلایل روشنی از فرمان عطا نمودیم» سوره جاثیه، آیه ۱۶-۱۷.</ref>. | |||
*در این دو [[آیه]]، اشاره به [[سلطنت]] و [[حکومتی]] شده که از سوی [[خدا]] به انبیای [[بنی‌اسرائیل]] عطا شده و نیز به فرمان‌های رسا و روشن یا [[بینات]] [[امر]]ی اشاره شده است که از سوی [[خدا]] به آنان داده شده است. | |||
*این [[بینات]] [[امر]] و فرمان‌های رسا و روشن همان [[شریعت الهی]] است که از سوی [[خدا]] بر انبیای [[بنی‌اسرائیل]] فرو فرستاده شده و در [[آیه]] [[چهل]] و چهارم [[سوره مائده]] به آن اشاره شده است: {{متن قرآن|إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْرَاةَ فِيهَا هُدًى وَنُورٌ يَحْكُمُ بِهَا النَّبِيُّونَ الَّذِينَ أَسْلَمُوا لِلَّذِينَ هَادُوا وَالرَّبَّانِيُّونَ وَالْأَحْبَارُ}}<ref>«همانا ما تورات را فروفرستادیم که در آن هدایت و نور است که انبیای فرمانبردار و اوصیای انبیاء و عالمان به تورات به آن برای یهودیان حکم کنند» سوره مائده، آیه ۴۴.</ref>. | |||
*سپس به [[شریعت]] امری که بر [[رسول الله]] [[محمد مصطفی]]{{صل}} نازل شده اشاره فرموده است که: {{متن قرآن|ثُمَّ جَعَلْنَاكَ عَلَى شَرِيعَةٍ مِنَ الْأَمْرِ فَاتَّبِعْهَا وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ}}<ref>«سپس تو را بر آیینی از فرمان قرار دادیم، پس از آن پیروی کن، و از هوای نفس جاهلان پیروی مکن» سوره جاثیه، آیه ۱۸.</ref>. | |||
*از [[تقابل]] بین [[امر]] به اتّباع از [[شریعت]] [[امر]] الهی]] با [[نهی]] از اتّباع [[اهواء]] نادانان و [[جاهلان]] چنین استفاده می‌شود که تنها [[شریعت]] [[امر]]ی که جواز اتّباع دارد، [[شریعت]] [[امر]] الهی]] است که بر [[رسول خدا]] نازل شده و هر [[شریعت]] [[امر]] و هر [[حکم]] و [[فرمان]] دیگری [[حکم]] و [[فرمان]] جاهلانی است که با [[حکم]] و [[فرمان]] جاهلانه خویش بر [[مردم]] [[ستم]] روا می‌دارند. {{متن قرآن|إِنَّ الظَّالِمِينَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ وَاللَّهُ وَلِيُّ الْمُتَّقِينَ}}<ref>«و همانا ستمکاران برخی پیوسته به برخی دیگرند و خداوند فرمانروای پرهیزگاران است» سوره جاثیه، آیه ۱۹.</ref>. | |||
*بنابراین، در [[آیات]] فوق الذکر، جواز [[تبعیت]] تنها به [[امر]] و فرمانی اختصاص داده شده است که از سوی [[خدا]] بر [[رسول خدا]] فرو فرستاده شده و با دلالت بر انحصار [[ولایت]] [[متقین]] در ذات [[اقدس]] حق تعالی: {{متن قرآن|وَاللَّهُ وَلِيُّ الْمُتَّقِينَ}} بر این [[حقیقت]] تأکید شده که جز [[خدا]] کسی [[شایستگی]] [[امر]] و نهی]] و [[فرمان]] ندارد و لذا [[متقیان]] و [[پرهیزگاران]] جز از [[ولایت]] [[خداوند]] [[پیروی]] نمی‌کنند و جز به [[فرمان]] او گردن نمی‌نهند<ref>[[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[فقه نظام سیاسی اسلام ج۱ (کتاب)|فقه نظام سیاسی اسلام]]، ج۱، ص:۶۱-۶۲.</ref>. | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||