توسل در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

==وسایط الهی==

*شیعه معتقد است بعضی از انسان‌ها برحسب مقام و منزلتی که نزد خداوند دارند می توانند واسطه فیض الهی شده و دیگران برای رسیدن به خواسته های مادی و معنویشان به آنها متوسل شوند. در نگاه شیعه، پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت مطهرشان از مصادیق اصلی وسایط الهی هستند<ref>ر.ک: دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۲۲۲. </ref>.

*واسطه های دیگری که شیعه برای اجابت نیازهایش به آنها متوسل می شود عبارتند از: توسل به اسماء و صفات خدا، توسل به قرآن کریم، توسل به اعمال صالح، توسل به علما و شهدا و مؤمنان و فرشتگان<ref>بحارالأنوار، ج۸، ص۵۸. </ref>.

*همچنین امیرالمؤمنین (علیه السلام) در سخنانی مصادیق توسل را اینچنین معرفی می کند: «بی‌شک برترین وسیله ای که پرهیزکاران برای نزدیک شدن به خداوند باید به آن متوسل شوند عبارت است از: ایمان به خداوند و پیامبر؛ جهاد در راه خداوند؛ اقرار به یکتاپرستی خداوند؛ برپا داشتن نماز که آیینه دین و نمودار مکتب است؛ پرداخت زکات که واجب دینی است؛ روزه ماه مبارک رمضان که سپر از عذاب الهی است؛ حجّ خانه خدا و عمره که فقر را از بین می برد و گناهان را می‌ریزد؛ ارتباط خویشاوندان که مال را افزایش می دهد و سبب طولانی شدن عمر می شود؛ صدقه پنهانی که لغزش‌ها را جبران می کند؛ صدقه آشکار که از مرگ‌های بد جلوگیری می کند و کارهای نیکو که انسان را از سقوط در بدبختی‌ها نگه می دارد»<ref>{{متن حدیث|إِنَّ أَفْضَلَ مَا تَوَسَّلَ بِهِ الْمُتَوَسِّلُونَ إِلَى اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى: الْإِيمَانُ بِهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ الْجِهَادُ فِي سَبِيلِهِ فَإِنَّهُ ذِرْوَةُ الْإِسْلَامِ وَ كَلِمَةُ الْإِخْلَاصِ فَإِنَّهَا الْفِطْرَةُ وَ إِقَامُ الصَّلَاةِ فَإِنَّهَا الْمِلَّةُ وَ إِيتَاءُ الزَّكَاةِ فَإِنَّهَا فَرِيضَةٌ وَاجِبَةٌ وَ صَوْمُ شَهْرِ رَمَضَانَ فَإِنَّهُ جُنَّةٌ مِنَ الْعِقَابِ وَ حَجُّ الْبَيْتِ وَ اعْتِمَارُهُ فَإِنَّهُمَا يَنْفِيَانِ الْفَقْرَ وَ يَرْحَضَانِ الذَّنْبَ وَ صِلَةُ الرَّحِمِ فَإِنَّهَا مَثْرَاةٌ فِي الْمَالِ وَ مَنْسَأَةٌ فِي الْأَجَلِ وَ صَدَقَةُ السِّرِّ فَإِنَّهَا تُكَفِّرُ الْخَطِيئَةَ وَ صَدَقَةُ الْعَلَانِيَةِ فَإِنَّهَا تَدْفَعُ مِيتَةَ السُّوءِ وَ صَنَائِعُ الْمَعْرُوفِ فَإِنَّهَا تَقِي مَصَارِعَ الْهَوَانِ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۰۹ </ref>.<ref>ر.ک: دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۲۲۲. </ref>  

*البته نظریه توسل مختص به شیعه نیست و می توان مدعی شد تمام مذاهب اسلامی توسل را با شرایطی پذیرفته‌اند اما در مصادیق آن اختلاف نظر دارند<ref>ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۲۰۹. </ref>.

 

==شبهه شرک و توسل==

برخی از فرقه‌ها از جمله وهابیت، توسل به واسطه های الهی، از جمله ائمۀ اطهار (علیهم السلام) را حرام دانسته و معتقدند چنین توسلی مصداق اصلی شرک به خداوند است، چراکه توسل از نگاه آنان به این معناست که واسطه‌ها در جایگاه خداوند قرار گرفته و مستقلا می توانند امور بندگان را اداره کنند<ref>توسل یا استمداد از ارواح مقدسه‌، ۸۳- ۸۴. </ref>.

چنین فکر و بدعتی از سوی ابن‌تیمیه در قرن هشتم هجری پایه‌گذاری شد و سپس محمد بن عبدالوهاب آنرا گسترش داد، این عده معتقدند هرگونه توسل و کمک گرفتن از غیر خداوند گناهی نابخشودنی است و مرتکبین این عمل باید از آن توبه کنند، در غیر این صورت خونشان حلال و مالشان مباح شمرده می شود<ref>سبحانی، آیین وهابیت؛ حسینی قزوینی، وهابیت از منظر عقل و شرع، بحث توسل </ref>.<ref>ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۹۰. </ref>  

این شبهه با توجه به ادله عقلی و نقلی قابل پذیرش نیست.  

ادله عقلی:

#خداوند نظام آفرینش را بر اساس قاعده علت و معلول و به عبارتی قاعدۀ اسباب و مسببات اداره می کند تا تمام نعمت ها از مجرای طبیعی به موجودات برسند<ref>ر.ک: دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۲۲۰-۲۲۱. </ref>، چنانکه در قرآن به این موضوع چنین اشاره شده است: {{متن قرآن|أَنَّا صَبَبْنَا الْمَاءَ صَبًّا ثُمَّ شَقَقْنَا الْأَرْضَ شَقًّا فَأَنْبَتْنَا فِيهَا حَبًّا وَعِنَبًا وَقَضْبًا}}<ref>«ما آب را به فراوانی فرو ریخته‌ایم. سپس زمین را به درستی شکافته‌ایم، و در آن دانه‌ای رویانده‌ایم، و انگور و سبزی» سوره عبس، آیه ۲۵ ـ ۲۸</ref>. همچنین در عرف مردم نیز اگر کسی تشنه باشد ولی برای رفع تشنگی به سراغ وسیلۀ رفع تشنگی یعنی آب نرود تشنگی اش برطرف نخواهد شد<ref>ر.ک: مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۸۷. </ref>. بدین ترتیب می توان مدعی شد تمام نعمت های مادی و معنوی با توجه با قاعدۀ علت و معلول، باید توسط واسطه ها انجام بگیرد و این امر به تصریح قرآن کریم امر تکوینی و جزء سنت های الهی است. با این بیان می توان به این شبهه (شرک در توسل) اینگونه پاسخ داد: حوایج و اداره امور بندگان از قاعده علت و معلول مستثنی نیست و باید برای رسیدن به حوایج مادی و معنوی متمسک و متصل به واسطه های الهی شد<ref>ر.ک: دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۲۲۱-۲۲۲. </ref>.

#شبهه شرک نسبت به موضوع توسل زمانی قابل پذیرش است که معتقد شویم واسطه های الهی مستقلا می توانند حوایج بندگان را برآورده کنند، در حالی که شیعه به هیچ عنوان چنین اعتقادی ندارد، بلکه معتقد است توسل به واسطه های الهی از جمله ائمه اطهار (علیهم السلام) به معنای برآورده شدن حوایج توسط ایشان، به صورت استقلالی نیست؛ بلکه بدین معناست که عده ای به سبب مقام و منزلتشان می توانند واسطۀ بین مخلوق و خالق برای برآورده شدن حاجات مادی و معنویشان باشند<ref>الغدیر ج ۵ ص ۱۴۴، و ج ۳ ص ۲۹۳ </ref>.<ref>ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۵۶ تا ۱۵۹. </ref>

#در بعضی از مواقع توسل و استمداد به اولیای الهی به سبب راهنمایی برای هدایت شدن به هدف خلقت یعنی عبودیت  است و چون واسطه های الهی از جمله اهل بیت (علیهم السلام) به سبب نزدیکی به خداوند چنین مسیری را پیموده اند می توانند در مسیر عبودیت ما را یاری کنند. بنابراین به هیچ وجه توسلی که به معنای راهنمایی کردن اولیای الهی نسبت به بندگان خداوند است نمی تواند به معنی شرک باشد<ref>ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۹۰. </ref>.  

ادله نقلی

#در قرآن کریم موضوع توسل نه تنها امری مذموم و قبیح شمرده نشده، بلکه خداوند توسل به واسطه های الهی از جمله پیامبر را موجب بخشش گناهان دانسته است، چنانکه آیۀ {{متن قرآن|وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِيمًا}}<ref>«و اگر آنان هنگامی که به خویش ستم روا داشتند نزد تو می‌آمدند و از خداوند آمرزش می‌خواستند و پیامبر برای آنان آمرزش می‌خواست خداوند را توبه‌پذیر بخشاینده می‌یافتند» سوره نساء، آیه ۶۴.</ref> بیانگر همین مطلب است<ref>ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۹۱. </ref>.

#آیۀ دیگری که به صراحت توسل به واسطه های الهی را تایید می کند آیۀ {{متن قرآن|وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و به سوی او راه جویید و در راه او جهاد کنید باشد که رستگار گردید» سوره مائده، آیه ۳۵.</ref> است. آیه به مومنین دستور می‌دهد برای نزدیک شدن به قرب الهی متوسل به وسیلۀ تقرّب شوند.

#توسل برادران یوسف به حضرت یعقوب به منظور بخشش گناهشان از سوی خدا، نمونه دیگری از توسل پیدا کردن به واسطه های الهی است. قرآن کریم در داستان حضرت یوسف و برادرانش، از زبان برادران یوسف می‌‌فرماید: {{متن قرآن|يَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا}}<ref>«گفتند: ای پدر!  برای ما از گناهانمان آمرزش بخواه» سوره یوسف، آیه ۹۷.</ref>، حضرت یعقوب در پاسخ فرزندانش می‌‌گوید: {{متن قرآن|سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ}}<ref>«گفت: به زودی برایتان از پروردگارم آمرزش می‌خواهم» سوره یوسف، آیه ۹۸.</ref>.<ref>ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۹۱. </ref>

#امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمودند: «خداوند می‌توانست بدون حضور واسطه، فیض خویش را به بندگان برساند، اما ما (اهل‌بیت) را طریق معرفت و شناخت خودش قرار داد تا انسان ها فقط از آن طریق برای معرفت و شناخت خداوند حرکت کنند. کسانی که این طریق را انتخاب کنند، به سمت چشمه‌های زلالی می‌روند که همیشه جاری است و هرگز خشک و نابود نمی‌شود»<ref>{{متن حدیث|جَاءَ ابْنُ الْكَوَّاءِ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ- وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ يَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِيماهُمْ فَقَالَ نَحْنُ عَلَى الْأَعْرَافِ نَعْرِفُ أَنْصَارَنَا بِسِيمَاهُمْ وَ نَحْنُ الْأَعْرَافُ الَّذِي لَا يُعْرَفُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا بِسَبِيلِ مَعْرِفَتِنَا وَ نَحْنُ الْأَعْرَافُ يُعَرِّفُنَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى الصِّرَاطِ فَلَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ عَرَفَنَا وَ عَرَفْنَاهُ وَ لَا يَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَنْكَرَنَا وَ أَنْكَرْنَاهُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَوْ شَاءَ لَعَرَّفَ الْعِبَادَ نَفْسَهُ وَ لَكِنْ جَعَلَنَا أَبْوَابَهُ وَ صِرَاطَهُ وَ سَبِيلَهُ وَ الْوَجْهَ الَّذِي يُؤْتَى مِنْهُ فَمَنْ عَدَلَ عَنْ وَلَايَتِنَا أَوْ فَضَّلَ عَلَيْنَا غَيْرَنَا فَإِنَّهُمْ عَنِ الصِّراطِ لَناكِبُونَ فَلَا سَوَاءٌ مَنِ اعْتَصَمَ النَّاسُ بِهِ وَ لَا سَوَاءٌ حَيْثُ ذَهَبَ النَّاسُ إِلَى عُيُونٍ كَدِرَةٍ يُفْرَغُ بَعْضُهَا فِي بَعْضٍ وَ ذَهَبَ مَنْ ذَهَبَ إِلَيْنَا إِلَى عُيُونٍ صَافِيَةٍ تَجْرِي بِأَمْرِ رَبِّهَا لَا نَفَادَ لَهَا وَ لَا انْقِطَاعَ}}؛ کافی، ج۱، ص۱۸۴.</ref>.<ref>ر.ک: دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۲۲۳. </ref>  

#در منابع اهل سنت نیز نقل های مختلفی مبنی بر آداب زیارت، حضور در کنار مرقد پیامبر و شفیع قرار دادن وی برای آمرزش گناهان وجود دارد که تمام این موارد دلالت بر توسل به آن حضرت می کند<ref>الغدیر، ج ۵ ص ۱۴۳ </ref>.

#بر اساس روایات، پیشینۀ توسل به اهل بیت (ع) به آغاز خلقت حضرت آدم (ع) برمی گردد، چنانکه حضرت جبرئیل برای قبول توبه حضرت آدم به ایشان آموزش داد که متوسل به پنج تن آل عبا شوند. ابن‌عباس از پیامبر اکرم (ص) سؤال کرد: کلماتی که آدم (ع) از پروردگارش دریافت کرد چه بود؟ حضرت فرمودند: «از خداوند به حقّ این پنج تن مقدس، تقاضا کرد توبه او را بپذیرد و خداوند توبه او را پذیرفت<ref>ر.ک: دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۲۲۳-۲۲۴. </ref>.

#یکی از دعاها در جهت اثبات توسل به واسطه های الهی دعای توسّل است، در این دعا علاوه بر تایید توسل به واسطۀ الهی، نقش واسطه را هم در آن مشخص شده است. چنانکه در این دعا چهارده معصوم را در پیشگاه خداوند وسیله ای برای نزدیکی و قرب به خداوند نشان می دهد: {{متن حدیث|وَ تَوَسَّلْنَا بِكَ إِلَى اللَّهِ}}؛ این مطلب به صراحت شبهه شرک به خداوند را از بین می برد زیرا نقش اهل بیت به عنوان واسطه به هیچ وجه به معنای هم رتبه بودن با خداوند نیست، بلکه دلالت بر وسیله بودن آنها برای رسیدن به خداوند دارد<ref>ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۶۱.  </ref>.

==شبهه توسل به اولیای خداوند بعد از مرگ==