علم امام از دیدگاه کلام امامیه (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

بحث و بررسی كلامی دیدگاه‏های مختلف متكلمان شیعه درباره علم امام، منابع این علم و رابطه آن با علم خداوند و موارد علم ائمه معصوم و گستره آن است. نویسنده، ابتدا كلیاتی درباره مفهوم علم، امام و امامیه ارائه نموده، سپس به تفكیك دوره‏های زمانی از قرن اول تا هفتم هجری، به تبیین دیدگاه‏های كلامی متكلمان شیعه امامیه درباره علم امام و محدوده این علم پرداخته است. وی ابتدا روایات مربوط به ماهیت علم امام معصوم و گستره آن را آورده و مباحثی كلی در مورد علم امام، لدنی بودن علم، فوق بشری بودن آن، احاطه به غیب و علوم غیبی، منابع علم امام، آگاهی امام به عوالم ملكوتی و ضمایر انسان‌ها، محدودیت‏های علم امام، علم او به گذشته و آینده تا روز قیامت و... را ارائه كرده است؛ آن‌گاه به بررسی دیدگاه اصحاب ائمه در مورد جایگاه علم امام، آگاهی امام از علوم دینی و غیر دینی مانند علم منایا و بلایا، علم به اسمای شیعیان و آگاهی از كلیه حوادث عالم هستی و منابع این علوم پرداخته و به تفكیك قرن این دیدگاه را تبیین كرده است. در همین زمینه، به مكتب‏های مهم كلامی شیعه امامیه، مانند مكتب بغداد و مكتب قم اشاره نموده و مباحثی مانند موارد علم امام و منابع آن را از منظر متكلمان برجسته این دو مكتب فكری مطرح كرده و ماهیت علم امام و موارد آن را در كتب برجسته از قرون سوم تا ششم هجری مانند اصول كافی و بصائرالدرجات مقایسه كرده است. در فصل بعدی، به دیدگاه‏های كلامی مطرح در قرن هفتم هجری در مورد علم امام اشاره نموده و در این زمینه، نخست به بررسی دیدگاه‏های كلامی ابن‌میثم بحرانی در مورد احاطه امام به علم غیب، آگاهی او از احكام دینی و حكومتی و آگاه بودن از زمان شهادت خود پرداخته، آن‌گاه آرای كلامی سید بن طاووس، عمادالدین طبری و علامه حلی را در مورد علم امام به همه معلومات بشری و فوق‌بشری بیان كرده است. در بین متكلمان شیعی علم امام به همه معلومات؛ اعم از دینی و غیردینی، همیشه دارای طرفداران و مخالفینی بوده؛ به‌طوری كه متكلمان مكتب بغداد، علم امام را منحصر در علومی می‏‏دانند كه از پیامبر اسلام به آن‌ها به ارث رسیده است؛ نویسنده استدلال موافقان و مخالفان را در این زمینه نیز ارائه كرده است. وی در مورد احاطه امام معصوم به علوم غیبی نیز، دیدگاه غالب را دیدگاه متكلمانی می‏‏داند كه می‌گویند در صورت مصلحت، امام معصوم از رخدادهای غیبی مطلع می‌شود و این مسئله نیز با اعلام الهی برای آنان امكان‏پذیر خواهد بود. در مورد كیفیت و ماهیت علم امام كه آیا علم آنان علمی لدنی و موهبتی است و یا از علوم اكتسابی، نویسنده ادله مختلف متكلمان شیعی را مطرح كرده و اختلاف‏نظر آنان را در این زمینه منعكس كرده است. متكلمان شیعی در مورد علم امام(ع) كاملا‌ آزاداندیش بوده‌اند كه نویسنده، این مشی علمای شیعه را پسندیده و آن را موجب شكوفایی و پویایی علوم شیعی؛ به‌ویژه كلام اسلامی دانسته است. وی استدلالی‌كردن مطالب كلامی را امری مهم دانسته و مسئله موردنظر در این كتاب را از عهده استدلال عقلی خارج می‌داند.