علم‌الکتاب در حدیث: تفاوت میان نسخه‌ها

برخی از روایات، [[اهل بیت]]{{ع}} را مصداق کامل و اتمِّ کسی دانسته‌اند که دارای [[علم الکتاب]] هستند، هر چند عده ایی مصادیق دیگری نیز بیان کرده‌اند. در کتاب [[شریف]] بصائرالدرجات بابی وجود دارد با عنوان: {{عربی|باب ممّا عند الائمه{{ع}} من [[اسم الله]] الاعظم و علم الکتاب}}<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ج ۱، ص۲۱۲.</ref> و در آن روایاتی در این زمینه بیان شده است<ref>ر.ک: بخارایی زاده، سیدحبیب، علم غیب امامان از نگاه عقل، کتاب و سنت، ص۱۲۳</ref>.  

#در روایتی [[سدیر]] صیرفی می‌‌گوید: من و [[ابوبصیر]] و یحیای بزّاز و [[داود بن کثیر]] در مجلس "بیرونی" [[امام صادق]]{{ع}} بودیم، آن [[حضرت]] با حالت [[غضب]] وارد شدند و پس از نشستن فرمودند: "[[تعجب]] است از مردمی که [[گمان]] می‌کنند ما [[علم غیب]] داریم! در صورتی که جز [[خدای متعال]] کسی علم غیب ندارد و من خواستم کنیزم را [[تنبیه]] کنم، او فرار کرد و ندانستم در کدام اطاق رفته است". سدیر گوید: هنگامی که حضرت برخاستند به منزلشان "اندرونی" بروند من و ابوبصیر و میسر، همراه آن حضرت رفتیم و عرض کردیم، فدایت شویم، ما سخنانی که درباره [[کنیز]] گفتید شنیدیم، و معتقدیم شما [[علوم]] فراوانی دارید، [[ولی]] ادّعای علم غیب درباره شما نمی‌کنیم. حضرت فرمود: "ای سدیر، مگر [[قرآن]] نخوانده‌ای؟ عرض کردم چرا. فرمود: این [[آیه]] را خوانده‌ای: {{متن قرآن|قَالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ}}‏؟ گفتم: فدایت شوم، خوانده‌ام. فرمود: می‌دانی این شخص چه اندازه از علم الکتاب داشت؟ عرض کردم: شما بفرمایید. فرمود: به اندازۀ قطره‌ای از دریای پهناور! سپس فرمود: آیا این آیه: را خوانده‌ای: {{متن قرآن|قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}}؟ گفتم: آری. فرمود: آن کسی که [[علم]] همه کتاب را دارد داناتر است یا کسی که بهره اندکی از علم الکتاب دارد؟ عرض کردم: آن کسی که [[علم]] همه کتاب را دارد. سپس با اشاره به سینه مبارکش فرمود: به [[خدا]] قسم، علم همه کتاب نزد ماست، به خدا قسم علم همه کتاب نزد ماست"<ref>{{متن حدیث|عَنْ سَدِیرٍ قَالَ: کُنْتُ أَنَا وَ أَبُو بَصِیرٍ وَ یَحْیَی الْبَزَّازُ وَ دَاوُدُ بْنُ کَثِیرٍ فِی مَجْلِسِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ{{ع}}إِذْ خَرَجَ إِلَیْنَا وَ هُوَ مُغْضَبٌ فَلَمَّا أَخَذَ مَجْلِسَهُ قَالَ یَا عَجَباً لِأَقْوَامٍ یَزْعُمُونَ أَنَّا نَعْلَمُ الْغَیْبَ مَا یَعْلَمُ الْغَیْبَ إِلَّا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَقَدْ هَمَمْتُ بِضَرْبِ جَارِیَتِی فُلَانَةَ فَهَرَبَتْ مِنِّی فَمَا عَلِمْتُ فِی أَیِّ بُیُوتِ الدَّارِ هِیَ قَالَ سَدِیرٌ فَلَمَّا أَنْ قَامَ مِنْ مَجْلِسِهِ وَ صَارَ فِی مَنْزِلِهِ دَخَلْتُ أَنَا وَ أَبُو بَصِیرٍ وَ مُیَسِّرٌ وَ قُلْنَا لَهُ جُعِلْنَا فِدَاکَ سَمِعْنَاکَ وَ أَنْتَ تَقُولُ کَذَا وَ کَذَا فِی أَمْرِ جَارِیَتِکَ وَ نَحْنُ نَعْلَمُ أَنَّکَ تَعْلَمُ عِلْماً کَثِیراً وَ لَا نَنْسُبُکَ إِلَی عِلْمِ الْغَیْبِ قَالَ فَقَالَ یَا سَدِیرُ أَ لَمْ تَقْرَأِ الْقُرْآنَ قُلْتُ بَلَی قَالَ فَهَلْ وَجَدْتَ فِیمَا قَرَأْتَ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- قالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَنْ یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ، قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ قَرَأْتُهُ قَالَ فَهَلْ عَرَفْتَ الرَّجُلَ وَ هَلْ عَلِمْتَ مَا کَانَ عِنْدَهُ مِنْ عِلْمِ الْکِتَابِ قَالَ قُلْتُ أَخْبِرْنِی بِهِ قَالَ قَدْرُ قَطْرَةٍ مِنَ الْمَاءِ فِی الْبَحْرِ الْأَخْضَرِ فَمَا یَکُونُ ذَلِکَ مِنْ عِلْمِ الْکِتَابِ- قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا أَقَلَّ هَذَا فَقَالَ یَا سَدِیرُ مَا أَکْثَرَ هَذَا أَنْ یَنْسُبَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی الْعِلْمِ الَّذِی أُخْبِرُکَ بِهِ یَا سَدِیرُ فَهَلْ وَجَدْتَ فِیمَا قَرَأْتَ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَیْضاً- قُلْ کَفی‏ بِاللَّهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ قَالَ قُلْتُ قَدْ قَرَأْتُهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ أَ فَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتَابِ کُلُّهُ أَفْهَمُ أَمْ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتَابِ بَعْضُهُ قُلْتُ لَا بَلْ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتَابِ کُلُّهُ قَالَ فَأَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی صَدْرِهِ وَ قَالَ عِلْمُ الْکِتَابِ وَ اللَّهِ کُلُّهُ عِنْدَنَا عِلْمُ الْکِتَابِ وَ اللَّهِ کُلُّهُ عِنْدَنَا}}؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۵۷.</ref>. از این [[حدیث]] معلوم می‌شود، [[فهم قرآن]] نقش مهمی در دانستن مسائل [[غیبی]] و [[قدرت]] امور خارق‌العاده‌ دارد؛ زیرا طبق بعضی از [[روایات]] و شواهد دیگر مقصود از کتاب در [[آیه مبارکه]] همان [[قرآن کریم]] است. همچنین باید دانسته شود [[قرآن]] در مراحل [[اعلی]] مشتمل بر تمام [[امور غیبی]] است و کسی که [[عالم]] به [[علم قرآن]] با تمام مراحل آن است تمام امور غیبی را می‌تواند استفاده کند<ref>ر.ک: مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید، ص۳۲۱ـ ۳۲۴؛ مطهری، احمد، کاردان، غلامرضا، علم پیامبر و امام در قرآن، ص۲۲۴ ـ ۲۲۷؛ بخارایی زاده، سید حبیب، علم غیب امامان از نگاه عقل، کتاب و سنت، ص۱۲۳.</ref>.

# [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} فرمودند: "منم آن کس که [[دارندۀ علم الکتاب]] است"<ref>{{متن حدیث|أَنَا هُوَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتَاب}}؛ ‏طبرسی، احمد، الاحتجاج، ج ۱، ص۳۶۸؛ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص۲۱۶.</ref>.<ref>ر.ک: یوسفیان، حسن، علم غیب امام، ص۳۵۲.</ref>

# [[برید بن معاویه]] از [[امام صادق]]{{ع}} [[نقل]] می‌کند که [[حضرت]] در [[تفسیر]] آیۀ "[[علم الکتاب]]" فرمودند: "مقصود ما [[اهل بیت]] هستیم و [[علی]]{{ع}} [[اول]] ما و [[افضل]] ما و [[بهترین]] فرد بعد از [[رسول خدا]]{{صل}} است"<ref>{{متن حدیث|إِیَّانَا عَنَی وَ عَلِیٌّ أَوَّلُنَا وَ أَفْضَلُنَا وَ خَیْرُنَا بَعْدَ النَّبِیِّ ص}}؛ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص۲۱۶.</ref>.<ref>ر.ک. عظیمی، محمدصادق، سیر تطور گسترۀ علم امام در کلام اسلامی، ص۵۷.</ref>

# [[عبدالله بن]] [[ولید]] می‌گوید: امام صادق{{ع}} فرمودند: "نظر [[اصحاب]] تو درباره امیرالمؤمنین{{ع}}، [[موسی]] و [[عیسی]] چیست؛ کدام یک را داناتر می‌دانند؟" گفتم: "اصحاب من هیچ کس را بر [[انبیاء]] [[اولوالعزم]] مقدم نمی‌دانند". [[امام]] فرمود: "اگر با آنان با [[کتاب خدا]] به بحث بپردازی می‌توانی بر ابطال نظرشان [[حجت]] اقامه کنی؟ گفتم: "در کجای قرآن چنین چیزی آمده؟" فرمود: "[[خداوند]] دربارۀ موسی گفته است: «و برای او در [[الواح]] "[[تورات]]" از هر موضوعی اندرزی نوشتیم» و نگفته "همه [[اندرزها]]" و در مورد عیسی گفته است: «و آمده‌ام تا برخی از آنچه را که در آن [[اختلاف]] دارید برای شما روشن کنم» و نگفته "همه [[اختلافات]]". [[ولی]] دربارۀ [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} گفته است: «[[کافی]] است که [[خداوند]] و کسی که تمام [[علم کتاب]] نزد اوست، میان من و شما [[گواه]] باشند"<ref>{{متن حدیث|مَا یَقُولُ أَصْحَابُکَ فِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ{{ع}}وَ عِیسَی وَ مُوسَی أَنَّهُمْ أَعْلَمُ قَالَ قُلْتُ مَا یُقَدِّمُونَ عَلَی أُولِی الْعَزْمِ أَحَداً قَالَ أَمَا إِنَّکَ لَوْ حَاجَجْتَهُمْ بِکِتَابِ اللَّهِ لَحَجَجْتَهُمْ قَالَ قُلْتُ وَ أَیْنَ هَذَا فِی کِتَابِ اللَّهِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ قَالَ فِی مُوسَی وَ کَتَبْنا لَهُ فِی الْأَلْواحِ مِنْ کُلِّ شَیْ‏ءٍ مَوْعِظَةً وَ لَمْ یَقُلْ کُلَّ شَیْ‏ءٍ وَ قَالَ فِی عِیسَی وَ لِأُبَیِّنَ لَکُمْ بَعْضَ الَّذِی تَخْتَلِفُونَ فِیهِ وَ لَمْ یَقُلْ کُلَّ شَیْ‏ءٍ وَ قَالَ فِی صَاحِبِکُمْ کَفی‏ بِاللَّهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ}}؛ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ج ۱، ص۲۲۹.</ref>.<ref>ر.ک: بنی سعید لنگرودی، سیدمحمد جواد، شرب مدام در تبیین علم امام، ص۵۵ ـ ۶۲.</ref>

# [[امام صادق]]{{ع}} فرمودند: "کسی که نزد او [[علم الکتاب]] وجود دارد، امیرالمؤمنین{{ع}} است و از ایشان [[سؤال]] شد کسی که نزد او [[علمی]] از کتاب بود داناتر است یا کسی که علم الکتاب را دارد؟ فرمودند: [[علم]] کسی که نزد او علمی از کتاب بود در مقابل علم کسی که علم الکتاب را دارد، همانند مقدار آبی است که حشره‌ای با بال خود از [[آب]] دریا بردارد و امیرالمؤمنین{{ع}} فرمود: [[آگاه]] باشید آن علمی که [[آدم]] با آن علم از [[آسمان]] به [[زمین]] [[هبوط]] کرد و همه آن علومی که از آن پس به [[انبیا]] داده شده، تا برسیم به [[خاتم النبیین]]{{صل}}، همه در [[عترت]] خاتم النبیین جمع است"<ref>{{متن حدیث|الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ هُوَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ{{ع}}وَ سُئِلَ عَنِ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ أَعْلَمُ- أَمِ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ فَقَالَ مَا کَانَ عِلْمُ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ عِنْدَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ إِلَّا بِقَدْرِ مَا تَأْخُذُ الْبَعُوضَةُ بِجَنَاحِهَا مِنْ مَاءِ الْبَحْرِ، فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ{{ع}}أَلَا إِنَّ الْعِلْمَ الَّذِی هَبَطَ بِهِ آدَمُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ وَ جَمِیعَ مَا فُضِّلَتْ بِهِ النَّبِیُّونَ- إِلَی خَاتَمِ النَّبِیِّینَ فِی عِتْرَةِ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ ص‏‏}}؛ تفسیر قمی، ج۱، ص۳۶۷؛ تفسیر نورالثقلین، ج ۲، ص۵۲۳ و بحارالانوار، ج۲۶، ص۱۶۰.</ref>.<ref>ر.ک: نجفی، سیدمحمد، پیشگویی‌های امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب{{ع}}؛ عرفانی، محمدنظیر، بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین، ص۱۶۵؛ بنی سعید لنگرودی، سیدمحمد جواد، شرب مدام در تبیین علم امام، ص۵۵ ـ ۶۲.</ref>.

# [[عبدالرحمان]] بن کثیر، از امام صادق{{ع}} [[نقل]] می‌کند، حضرت آیۀ "علم الکتاب"را [[تلاوت]] فرمود سپس انگشتان دستش را باز کرد و آن را بر سینه‌اش گذاشت و فرمود: "به خدا سوگند تمام علم الکتاب نزد ماست"<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ{{ع}}قَالَ: قالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَنْ یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ قَالَ فَفَرَّجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ{{ع}}بَیْنَ أَصَابِعِهِ فَوَضَعَهَا عَلَی صَدْرِهِ ثُم‏ قَالَ وَ اللَّهِ عِنْدَنَا عِلْمُ الْکِتَابِ کُلُّهُ}}؛ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ج۱، ص۲۱۲ و مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۲۶، ص۱۷۰.</ref>.<ref>ر.ک: تحریری، محمدباقر، جلوه‌های لاهوتی، ج ۱، ص۱۳۷؛ بنی سعید لنگرودی، سیدمحمد جواد، شرب مدام در تبیین علم امام، ص۵۵ ـ ۶۲.</ref>

# [[امام صادق]]{{ع}} می‌‌فرمایند: "به [[خدا]] [[سوگند]]! من [[کتاب خدا]] را از آغاز تا انجامش می‌دانم، چنان که گوئی در دست من است. [[خبر آسمان]] و [[خبر زمین]] در [[قرآن]] است و نیز [[خبر]] گذشته و [[آینده]]. خدای عزّوجلّ می‌فرماید: بیان هر چیز در آن هست"<ref>{{متن حدیث|وَ اللَّهِ إِنِّی لَأَعْلَمُ کِتَابَ اللَّهِ مِنْ أَوَّلِهِ إِلَی آخِرِهِ کَأَنَّهُ فِی کَفِّی فِیهِ خَبَرُ السَّمَاءِ وَ خَبَرُ الْأَرْضِ وَ خَبَرُ مَا کَانَ وَ خَبَرُ مَا هُوَ کَائِنٌ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهِ تِبْیَانُ کُلِّ شَیْ‏ءٍ}}؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۲۲۹.</ref>.<ref>ر.ک: مظفر، محمدحسین، پژوهشی در باب علم امام، ص۷۳ ـ ۷۴؛ اسدی گرمارودی، محمد، علم برگزیدگان در نقل و عقل و عرفان، ص۵۵ ـ ۵۹؛ شیخ زاده، قاسم علی، رابطۀ علم غیب امام حسین{{ع}} و حادثۀ عاشورا، ص۶۲.</ref>

# [[امام حسین]]{{ع}} فرمودند: "ما کسانی هستیم که در نزد ما [[علم کتاب]] و بیان محتوای آن است و این [[علم]] در نزد احدی جز ما نیست چون ما [[اهل]] [[راز]] [[خداوند]] هستیم"<ref>ر.ک: شیخ زاده، قاسم علی، رابطۀ علم غیب امام حسین{{ع}} و حادثۀ عاشورا، ص۶۲.</ref>.

# [[ابوسعید خدری]] از [[تفسیر]] آیۀ: {{متن قرآن|قَالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتَابِ}} از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} [[سؤال]] کرد، حضرت فرمود منظور [[وصی]] برادرم [[سلیمان بن داوود]]، [[آصف بن برخیا]] است. بار دیگر از تفسیر آیۀ: {{متن قرآن|وَمَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}} سؤال کرد و حضرت فرمود مقصود برادرم [[علی بن ابی طالب]] است"<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ صعَنْ قَوْلِ اللَّهِ جَلَّ شَأْنُهُ- قالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتابِ‏ قَالَ ذَاکَ وَصِیُّ أَخِی سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ فَقُلْتُ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قُلْ کَفی‏ بِاللَّهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ قَالَ ذَاکَ أَخِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع}}؛ شیخ صدوق، محمد بن علی، امالی، ص۶۵۹، ح ۳.</ref>.<ref>ر.ک: محمدی ری شهری، محمد، شرح زیارت جامعۀ کبیره، ص۸۲؛ گنجی، حسین، امام‌شناسی، ج ۱، ص۱۴۹؛ نجفی، سیدمحمد، پیشگویی‌های امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب{{ع}}؛ عظیمی، محمدصادق، سیر تطور گسترۀ علم امام در کلام اسلامی، ص۵۷.</ref>