فرق بین علایم ظهور با اشراط الساعة چیست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

::::::«[[نزول حضرت عیسی]]{{ع}} و [[ظهور دجال]] - که به عنوان نشانه [[ظهور]] [[مهدی]]{{ع}} شهرت دارند - در غالب منابع [[اهل سنت]]، [[نشانه قیامت]] معرفی می‌شوند<ref>ر.ک: مسند ابن حنبل، ج ۴، ص ۶، الفتن، ص ۳۵۶.</ref>. [[شیخ مفید]]، [[طلوع خورشید از مغرب]]، فرو رفتن زمینی در [[مشرق]] و [[مغرب]] را ذیل [[نشانه‌های ظهور]] آورده<ref>الإرشاد، ج ۲، ص ۳۶۸.</ref>؛ ولی این سه، در [[احادیث]] [[اهل سنت]]، از [[نشانه‌های قیامت]] به شمار می‌روند<ref>مسند ابن حنبل، ج ۴، ص ۶.</ref>. همچنین در موضوع [[نشانه‌های ظهور]]، از ترکان و [[رومیان]] سخن به‌ میان آمده که در منابع [[اهل سنت]]، به عنوان [[نشانه‌های قیامت]] یاد می‌شود<ref>ر.ک: الارشاد، ج ۲، ص ۳۶۸. مقایسه کنید با: الفتن، ص ۴۶۱.</ref>. [[مطالعه]] [[احادیث]] [[علائم ظهور]] و در کنار آن، [[احادیث]] [[اشراط الساعه]]، به خوبی نشانگر شباهت آن دو دسته [[اخبار]] به یکدیگر است. علت این امر را در چند مطلب می‌توان جستجو کرد: یکی این که در برخی [[احادیث]]، کلمه "الساعه" به [[ظهور]] [[مهدی]]{{ع}} [[تأویل]] شده‌<ref>معجم أحادیث المهدی، ج ۵، ص ۳۹۵ و ۴۰۵ و ۴۱۱.</ref> و راه استفاده [[احادیث]]، [[اشراط الساعه]] برای [[نشانه‌های ظهور]]، باز شده است. یکی از نویسندگان معاصر، [[احادیث]] [[اشراط الساعه]] را در باب [[علائم ظهور]] آورده و سپس می‌نویسد: "از آن جا که در برخی از [[روایات]]، الساعه به [[ظهور]] [[حضرت]] [[تأویل]] شده، [[روایات]] [[اشراط الساعه]] را به [[نشانه‌های ظهور]] [[تفسیر]] کردیم"<ref>چشم اندازی به حکومت مهدی، ص ۲۹. نیز، ر.ک: ص ۱۵.</ref>.

::::::«"اشراط" جمع "شرط" به معنای علامت و "الساعه" یکی از نام‌های [[قیامت]] است. این ترکیب تنها یک‌بار در [[قرآن]] به کار رفته‌<ref>{{متن قرآن|فَهَلْ يَنظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَن تَأْتِيَهُم بَغْتَةً فَقَدْ جَاءَ أَشْرَاطُهَا فَأَنَّى لَهُمْ إِذَا جَاءَتْهُمْ ذِكْرَاهُمْ}}؛ پس آیا جز چشم به راه رستخیزند که ناگهان بر آنان فرا می‌رسد؟ و به راستی نشانه‌های آن در رسیده است و چون به سراغشان بیاید یادکردشان، آنان را چگونه سود خواهد داشت؟؛ سوره محمد، آیه: ۱۸.</ref> و مقصود از آن [[نشانه‌های قیامت]] است. یکی از مطالبی که با موضوع [[علائم ظهور]] ارتباط نزدیک دارد، روایاتی است که درباره [[نشانه‌های قیامت]] سخن می‌گوید. در بسیاری از [[منابع روایی]] [[اهل سنت]] و برخی [[جوامع حدیثی]] [[شیعه]]، [[نشانه‌های ظهور]] [[امام مهدی|مهدی]] {{ع}} با علامت‌های نزدیک شدن و [[برپایی قیامت]] آمیخته و برخی نشانه‌هایی که به [[علائم ظهور]] مشهورند [[نشانه قیامت]] دانسته شده است. حتی گاهی از اصل [[ظهور]] [[امام مهدی|مهدی]] به عنوان علامت [[قیامت]] یاد می‌شود. به‌طور کلی صاحبان [[جوامع حدیثی]] [[اهل سنت]] بابی با عنوان "[[اشراط الساعه]]" گشوده‌اند و در دوره‌های متأخر کتاب‌های مستقلی با همین عنوان عرضه شده‌اند<ref>نام تعدادی از این کتاب‌‌ها در گفتار اول از فصل اول گذشت.</ref>. در این‌جا به مقایسه مواردی از این علامت‌ها در منابع دو [[فرقه]] می‌پردازیم: [[نزول حضرت عیسی]] {{ع}} و [[ظهور]] [[دجال]] که به نشانه [[ظهور]] [[امام مهدی|مهدی]] {{ع}} شهرت دارند، در غالب منابع [[اهل سنت]] [[نشانه قیامت]] معرفی می‌شوند<ref>ر.ک: مسند احمد، ج ۴، ص ۶؛ صحیح مسلم، ج ۲، ص ۶۶۴ و ۶۶۶ و ابن حماد، الفتن، ص ۳۵۶. این روایات به شماره‌‌های ۸۱ و ۸۲ در گفتار چهارم فصل دوم آمده است.</ref>. [[شیخ مفید]] [[طلوع خورشید از مغرب]]، فرو رفتن زمینی در [[مشرق]] و [[مغرب]] را ذیل [[نشانه‌های ظهور]] آورده است<ref>الارشاد، ج ۲، ص ۳۶۸.</ref>، ولی این سه در [[احادیث]] [[اهل سنت]] از [[نشانه‌های قیامت]] به شمار می‌روند<ref>مسند احمد، ج ۴، ص ۶ و صحیح مسلم، ج ۲، ص ۶۶۷.</ref>. هم‌چنین در موضوع [[نشانه‌های ظهور]] از ترکان و [[رومیان]] سخن به میان آمده است که در منابع [[اهل سنت]] به عنوان [[نشانه‌های قیامت]] یاد می‌شود<ref>ر.ک: شیخ مفید، همان و مقایسه کنید با ابن حماد، الفتن، ص ۴۶۱.</ref>. [[مطالعه]] [[روایات]] [[علائم ظهور]] و در کنار آن [[احادیث]] [[اشراط الساعه]] به خوبی نشان‌دهنده شباهت آن دو دسته [[اخبار]] به یک‌دیگر است. علت این امر را در چند مطلب می‌توان جست‌وجو کرد: یکی این‌که در برخی [[روایات]] کلمه "الساعه" به [[ظهور]] [[امام مهدی|مهدی]] {{ع}} [[تأویل]] شده‌<ref>معجم احادیث المهدی، ج ۵، ص ۳۹۵، ۴۰۵ و ۴۱۱.</ref> و راه استفاده [[روایات]] [[اشراط الساعه]] برای [[نشانه‌های ظهور]] باز شده است. یکی از نویسندگان معاصر [[احادیث]] [[اشراط الساعه]] را در باب [[علائم ظهور]] آورده، می‌نویسد: "از آن‌جا که در برخی از [[روایات]]، الساعه به [[ظهور]] [[حضرت]] [[تأویل]] شده [[روایات]] [[اشراط الساعه]] را به [[نشانه‌های ظهور]] [[تفسیر]] کردیم"<ref>نجم الدین طبسی، چشم‌‌اندازی به حکومت مهدی، ص ۲۹ و ر.ک: ص ۱۵.</ref>. دوم، تعبیرهای برخی [[روایات]] این تصور را ایجاد کرده که زمان [[ظهور]] [[امام مهدی|مهدی]] نزدیک زمان [[برپایی قیامت]] است. به نظر می‌رسد احادیثی با این مضمون که: "اگر یک روز از [[دنیا]] هم باقی مانده باشد [[امام مهدی|مهدی]] خواهد آمد" یا "[[قیامت]] برپا نمی‌شود مگر این‌که مردی از [[اهل بیت]] من [[قیام]] می‌کند"<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ص ۱۸۰- ۱۸۲؛ ابن طاووس، التشریف بالمنن، ص ۴۰۰؛ معجم احادیث المهدی، ج ۱، ص ۵۷۵ و لطف اللّه صافی گلپایگانی، [[منتخب الاثر (کتاب)|منتخب الاثر]]، ص ۱۹۱ و ۱۹۲.</ref> زمینه‌ای برای آمیختن [[نشانه‌های ظهور]] با [[اشراط الساعه]] شده باشد. در صورتی که مراد از این [[احادیث]] تأکید بر [[قیام]] [[امام مهدی|مهدی]] و قطعی بودن آن است نه این‌که این حرکت نزدیک به [[قیامت]] یا آخرین روزهای [[جهان]] رخ می‌دهد. سوم، ارتباط [[امام مهدی|مهدی]] با [[پایان تاریخ]] است. همه [[انسان‌ها]] با هر [[دین]] و آیینی معتقدند پایان درخشان [[تاریخ]] با [[ظهور]] [[منجی]] [[عدالت]]‌گستر همراه است و پایان [[قیام]] هم با [[قیامت]] است. به نظر می‌رسد این ذهنیت‌ها باعث شده است برخی [[راویان]] یا [[محدثان]] نیز در [[نقل]] معنا تسامح کرده و به خاطر مرادف دانستن [[اشراط الساعه]] با [[علائم ظهور]] آن دو را به جای یک‌دیگر به کار برند. چهارم، نزدیکی الفاظ و معانی [[قیام]] و [[قیامت]] و [[قائم]] نیز می‌تواند دلیلی دیگر بر خلط [[علائم ظهور]] با [[نشانه‌های قیامت]] باشد. چنان‌که در ابتدای حدیثی از کتاب [[الغیبة ۱ (کتاب)|الغیبة]] می‌خوانیم: {{متن حدیث|لَا تَقُومُ‏ الْقِيَامَةُ حَتَّى}} یعنی [[قیامت]] به پا نمی‌شود مگر نشانه‌هایی محقق شود. در نسخه‌ای از این کتاب به جای "القیامه" واژه "القائم" وجود دارد<ref>نعمانی، الغیبة، ص ۱۴۹.</ref>»<ref>[[مصطفی صادقی|صادقی، مصطفی]]؛ [[تحلیل تاریخی نشانه‌های ظهور (کتاب)|تحلیل تاریخی نشانه‌های ظهور]]، ص ۹۱- ۹۳.</ref>.

::::::«بر پایه مستندات [[اسلام]]ی، در روند تسلسل تاریخی حوادث عظیم جهانی، نخست [[انقلاب]] [[مصلح کل]] [[حضرت]] [[امام مهدی|اباصالح المهدی]] {{ع}} رخ می‌دهد و در پی آن [[دولت کریمه مهدوی]] شکل می‌گیرد و آنگاه پس از سپری شدن عصر طلایی [[ظهور]]، فرجام [[تاریخ]] فرا می‌رسد و بساط [[دنیا]] درهم ریخته و [[قیامت]] برپا می‌گردد و پیش از حادث شدن [[قیامت]]، نشانه‌هایی ظاهر می‌شود که از بروز [[قیامت]] خبر می‌دهد، این [[نشانه‌ها]] در [[فرهنگ]] [[اسلام]]ی ما "[[اشراط الساعه]]" نامیده شده‌اند (اشراط جمع "شَرَط" به معنای "علامت" است).

::::::«"أشراط" جمع"شَرَط" به معنای نشانه<ref>فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۲، ص۹۴۲.</ref> یا سرآغاز یک چیز است و "الساعه" به بخشی از بخش‌های شبانه روز گفته می‌شود و مقصود از آن در این جا [[قیامت]] است؛ به جهت اینکه وقوع آن ناگهانی است و یا اینکه طول آن نزد [[خداوند]] مانند ساعتی از ساعات [[بندگان]] است<ref>فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۲، ص ۹۰۷.</ref>. پس مراد از "[[اشراط الساعه]]"، نشانه‌هایی است که پیش از [[قیامت]] یا در آستانه آن، پدید می‌آید. واژه "اشراط" در [[قرآن]]، فقط یک بار و به صورت اضافه به ضمیر"الساعه" به کار رفته است<ref>سوره محمد، آیه ۱۸.</ref>.  

::::::«به‌معناى "نشانه‌هاى برپایى [[قیامت]]" است. در منابع روایى، از برخى نشانه‌هاى [[ظهور]]، به عنوان نشانه‌هاى برپایى [[قیامت]] یاد شده است. مانند: [[خروج]] [[دجّال]]، اشکار شدن [[خورشید]] در [[ناحیه]] [[مغرب]]، [[نزول]] عیسى {{ع}} از [[آسمان]] و... [[پیامبر]] {{صل}} مى‌فرمایند: "ده چیز، پیش از برپایى [[قیامت]]، ناگزیر رخ خواهد داد: [[خروج سفیانى]] و [[دجال]]، [[پیدا شدن دود]] و چهارپا، [[خروج قائم]]، [[طلوع خورشید از مغرب]] و فرود آمدن [[عیسى]] {{ع}} از [[آسمان]]، فرورفتن (در [[زمین]]) در [[ناحیه]] [[مشرق]] و فرورفتن در منطقه [[جزیرة العرب]]، اتشى که از انتهاى عدن برمى‌خیزد و مردمان را به سوى صحراى [[محشر]] مى‌کشاند"<ref>بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۰۹. </ref>. برابر این [[حدیث]]، [[خروج سفیانى]] و [[دجال]]، [[طلوع خورشید از مغرب]] و... از نشانه‌هاى [[قیامت]] است و حال آن‌که در [[روایات]] دیگر، آن‌ها به روشنى از نشانه‌هاى [[ظهور]] معرفى شده‌اند. البته همه این رخدادها که از وقوع آن‌ها خبر داده شده، چه به‌عنوان نشانه‌هاى [[ظهور]] و چه به‌عنوان نشانه‌هاى [[قیامت]]، پیش از برپایى [[قیامت]] -هرچند با فاصله زیاد- واقع خواهند شد. با این حساب، آن‌چه در طول دوره [[غیبت کبرى]] واقع شود، به‌طور طبیعى پیش از برپایى [[قیامت]] واقع شده و در نتیجه از نشانه‌هاى [[قیامت]] است<ref>تاریخ الغیبة الکبرى، ج ۲، ص ۲۴۸. </ref>. بر این اساس، همه نشانه‌هاى [[ظهور]]، به‌گونه‌اى نشانه‌هاى [[قیامت]] هم هستند، ولى همه نشانه‌هاى [[قیامت]]، نشانه‌هاى [[ظهور]] نمى‌توانند باشند، زیرا ممکن است برخى از آن‌ها [[پس از ظهور]] [[حضرت مهدى]] {{ع}} واقع شوند<ref>برترین‌هاى فرهنگ مهدویت در مطبوعات، ص ۱۹۸. </ref>.  

::::::«علایم از واژه عَلَم و به معنای نشانه‌هاست که برای [[ظهور]] [[حضرت مهدی]] {{ع}} است و احادیثی با عنوان همین موضوع در کتاب‌ها آماده است. اما اشراط جمع شرط به معنای نشانه و سرآغاز است. اهل لغت می‌گویند: اولین ستاره بهاری را شَرَط می‌گویند؛ لذا سرآغاز هر چیزی را شَرَط نامیده‌اند و [[اشراط الساعة]] یعنی نشانه‌های آن<ref>العین، ص۴۱۱؛ معجم مقائیس اللغة، ج۳، ص۲۶۰</ref> الساعة به معنای [[قیامت]] و [[رستاخیز]] است. [[اشراط الساعة]] یعنی [[نشانه‌های قیامت]] که کتاب‌هایی با همین عنوان وجود دارد. یکی از مشهورترین آن‌ها کتاب [[اشراط الساعة]]، تألیف بزرنجی، متوفای ۱۱۰۳ است.