جنگ احد در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

جنگ احد در تاریخ اسلامی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۳ ژوئیهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۰۷:۱۹

۳۴٬۹۷۲ بایت حذف‌شده ، ‏۳ ژوئیهٔ ۲۰۲۲

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Bahmani

مدیران

۱۱۳٬۱۶۱

ویرایش

@@ خط ۱۳۹: / خط ۱۳۹: @@
 مؤرخان، شمار شهدای این جنگ را شصت و پنج<ref>خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفه، ص۳۱؛ علی بن حسین مسعودی، التنبیه و الاشراف، ص۲۱۱؛ ابن قتیبه، المعارف، ص۱۶۰.</ref>، شصت و هشت<ref>احمد بن ابی یعقوب یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۴۸.</ref>، هفتاد<ref>خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفه، ص۳۱؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۲، ص۵۰۸؛ علی بن حسین مسعودی، التنبیه و الاشراف، ص۲۱۱؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۱۲۲-۱۲۷؛ احمد بن یحیی بلاذری، الانساب الاشراف، ج۱، ص۳۲۸.</ref>، هفتاد و سه<ref>احمد بن یحیی بلاذری، الانساب الاشراف، ج۱، ص۳۲۸-۳۳۴.</ref> و هفتاد و چهار<ref>محمد بن عمر واقدی، المغازی، ج۱، ص۳۰۰.</ref> تن برشمرده‌اند که [[حمزه]] [[سیدالشهداء]]، [[عبدالله بن جحش]]، [[مصعب بن عمیر]]، شماس بن عثمان و دیگران از جمله آنان بودند. همچنین مؤرخان، تلفات [[قریش]] را بیست و دو<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۱۲۹.</ref>، بیست و سه<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۳۳؛ علی بن حسین مسعودی، التنبیه و الاشراف، ص۲۱۱.</ref> یا بیست و هشت نفر<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۵، ص۵۴.</ref> ذکر کرده‌اند<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[غزوه احد (مقاله)|غزوه احد]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۱۳۰-۱۳۱.</ref>.
-==پیش از شروع [[نبرد]]==
-[[جنگ احد]] دومین [[جنگ]] بزرگی است که قریشان علیه [[اسلام]] به پا کردند. این جنگ در [[ماه شوال]] [[سال سوم هجرت]] و بعد از [[گذشت]] شانزده ماه از [[جنگ بدر]] روی داده است.
-===موقعیت جغرافیایی [[احد]]===
-احد در پنج کیلومتری شمال [[شهر مدینه]] قرار دارد. همه راه‌ها برای [[نفوذ بیگانگان]] به شهر مدینه صعب العبور بود. در یک بخش، نخلستان‌های [[شهر]] قرار داشت که عبور و مرور را سخت می‌کرد. بخش‌های بزرگی از بیابان‌های اطراف [[مدینه]] نیز از گدازه‌های [[آتش]] فشان پر بود که به آن «[[حرة]]» می‌گفتند، عبور از آن هم مشکل بود. تنها راه [[سهل]] و ممکن، در کنار [[کوه]] احد قرار داشت که یک منطقه باز و زراعی بود<ref>معجم البلدان، ج۵، ص۸۲؛ ترجمه فتوح البلدان، ص۱۰.</ref>.<ref>[[محمد علی جاودان|جاودان، محمد علی]]، [[جانشین پیامبر (کتاب)|جانشین پیامبر]]، ص ۱۵۱.</ref>
-===[[آمادگی]] و [[لشکرکشی]] [[کفار]]===
-[[قریشیان]] بیشتر از یک سال به [[صور]] مختلف برای این جنگ مقدمات می‌چیدند. به طور مثال مدت‌ها به هیچ کس اجازه ندادند در عزای کشتگان [[بدر]] [[گریه]] کند تا با این [[کار]]، [[حقد]] و [[کینه]] و [[غیظ]] و [[غضب]] بازماندگان بدر را زنده نگه دارند<ref>تفسیر القمی، ج۱، ص۱۱۱؛ السیرة النبویة، ج۱، ص۶۴۷؛ البدایة والنهایة، ج۵، ص۱۹۹؛ الاغانی، ج۴، ص۳۹۹؛ دولة الرسول فی المدینة، ص۲۳۲.</ref>.
-[[یهودیان]] هم این جنگ را می‌خواستند. بنابراین برای برپایی آن می‌کوشیدند. از جمله [[کعب بن الاشرف]] که [[دشمنی]] شدیدی با اسلام و [[پیامبر]] داشت، بار دیگر به [[مکه]] رفت و با خود چهل تن یا بیشتر از یهودیان را همراه، برده بود. کعب بن الاشرف هم شاعر بود، و هم بسیار [[ثروتمند]] که از هر دو [[قدرت]] خود، برای [[تخریب اسلام]] و مقابله با پیامبر استفاده می‌کرد<ref>السیرة الحلبیة، ج۲، ص۲۲۳؛ شرح الزرقانی، ج۲، ص۲۶۸.</ref>. این بار هم در رثای کشتگان بدر [[شعر]] سروده بود، در اجتماعات [[قریش]] می‌خواند، آتش نهفته [[کینه‌ها]] را افروخته می‌کرد<ref>المغازی، ج۱، ص۱۸۵.</ref>. کعب و یهودیانی که وی را در این [[سفر]] [[همراهی]] کرده بودند، با مردان [[قریش]] در [[مکه]] بر [[ضد]] [[پیامبر]] هم‌پیمان شدند<ref>تاریخ الخمیس، ج۱، ص۴۶۰؛ روح المعانی (آلوسی)، ج۲۸، ص۳۸؛ تفسیر الخازن، ج۴، ص۲۶۶؛ تفسیر الثعلبی، ج۹، ص۲۶۷.</ref>.
-[[ابوعامر]] مشهور به [[راهب]] که بعدها [[لقب]] [[فاسق]] گرفت نیز با پنجاه نفر از [[قبیله]] خویش به قریش پیوسته بودند، آنها را برای این [[جنگ]] [[تشویق]] می‌کردند و [[وعده]] می‌داد که در برخورد با [[سپاه اسلام]]، قبیله او [[خزرج]] به کمکش خواهند آمد<ref>إمتاع الأسماع، ج۱، ص۱۳۲.</ref>. در پنجم [[شوال]]، [[مشرکان]] به «عُریض» ناحیه‌ای در نزدیکی [[احد]] رسیدند و چارپایانشان را در مزارع آنجا برای چرا رها کردند<ref>المغازی، ج۱، ص۲۰۶.</ref>. پیامبر نیز با [[لشکر]] هزار نفری [[مسلمانان]]، از [[مدینه]] بیرون آمد.<ref>[[محمد علی جاودان|جاودان، محمد علی]]، [[جانشین پیامبر (کتاب)|جانشین پیامبر]]، ص ۱۵۱.</ref>
-==وضعیت [[سپاه]] [[کفر]] و [[اسلام]]==
-[[قریش]] به طور کامل و جدی برای این [[جنگ]] آماده شده بود. از جمله همه سودی که از [[سفر تجاری]] قبل از [[جنگ بدر]] برده بود تا بیست و پنج هزار دینار طلا به پیشنهاد [[ابوسفیان]]، برای [[خرج]] جنگ [[ذخیره]] کرده بود<ref>در سوره انفال از این بذل و بخش سخن گفته شده و آن را مایه حسرت بذل کنندگان این مال می‌داند: {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ لِيَصُدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ فَسَيُنْفِقُونَهَا ثُمَّ تَكُونُ عَلَيْهِمْ حَسْرَةً ثُمَّ يُغْلَبُونَ وَالَّذِينَ كَفَرُوا إِلَى جَهَنَّمَ يُحْشَرُونَ}} «بی‌گمان کافران دارایی‌های خود را برای بازداشتن (مردم) از راه خدا می‌بخشند؛ به زودی (همه) آن را خواهند بخشید آنگاه برای آنان مایه دریغ خواهد بود سپس مغلوب می‌گردند و کافران به سوی دوزخ گرد آورده می‌شوند» سوره انفال، آیه ۳۶.</ref>.
-در آن [[روز]] سه هزار سرباز از [[قریشیان]] و [[قبایل]] [[بدوی]] هم [[پیمان]] آنها برای شرکت در این جنگ به میدان آمده بودند که هفت صد تن از آنها [[زره]] به تن داشتند. دویست اسب و سه هزار شتر و ساز و برگ نظامی کامل و زنانی برای ساز و آواز و [[سرگرمی]] و [[تشویق]] و [[تحریض]] [[سربازان]] در جنگ به همراه داشتند<ref>المغازی، ج۱، ص۲۰۰ و ۲۰۳؛ الطبقات الکبری، ج۲، ص۳۷.</ref>، حتی ابوسفیان [[زن]] خود [[هند]] را - که در همین جنگ آکلة الأکباد (جگرخواره) نام گرفت - به همراه [[زنان]] دیگر به میدان رزم آورده بود<ref>تاریخ الطبری، ج۲، ص۵۱۲؛ تفسیر القمی، ج۱، ص۱۱۱؛ بحارالانوار، ج۲۰، ص۴۸.</ref>. [[عتبة بن ربیعه]] ([[پدر]] هند)، [[شیبه]] (عموی هند) و ولید ([[برادر]] هند) و پسر هند که او هم مثل پدر بزرگش [[عتبه]] نام داشت در جنگ بدر کشته شده بودند<ref>انساب الاشراف، ج۱، ص۲۹۷.</ref>. او در اثناء جنگ با خواندن اشعاری در [[انتقام]] گرفتن از [[اقوام]] کشته شده‌اش، می‌کوشید تا با شعله‌ورتر ساختن [[آتش]] [[کینه]] و [[حس]] [[انتقام‌جویی]]، جنگ را به [[پیروزی]] برساند<ref>السیرة النبویة، ج۲، ص۹۱؛ اسد الغابه، ج۶، ص۲۸۸؛ البدء و التاریخ، ج۴، ص۲۰۴.</ref>.
-اما وضعیت [[سپاه اسلام]] به شکل دیگری بود. بر مبنای تحقیقات انجام شده<ref>غزوه احد در پرتو قرآن، تألیف: علامه شیخ محمد رضا جعفری، بنیاد فرهنگ جعفری.</ref>، [[لشکر اسلام]] در [[جنگ احد]]، خود به چند دسته تقسیم می‌شد که [[قرآن]] به همه آنها تصریح می‌کند: دسته اول افراد [[ضعیف الایمان]] و منافقانی بودند که با [[عبدالله بن اُبی]]<ref>او از بزرگان خزرج بود که تا بعد از جنگ بدر اسلام نیاورد و بعد از پیروزی جنگ بدر به ظاهر مسلمان شد و هر روز جمعه قبل از شروع خطبه‌ها در تأیید پیامبر سخن می‌گفت، در جنگ احد او و قبیله‌اش از میدان گریختند، این نشان آشکار نفاق او و یارانش شد، و بعد از آن مردم نمی‌گذاشتند قبل از خطبه نماز جمعه چیزی بگوید. (المغازی، ج۱، ص۳۱۸).</ref> از [[همراهی]] [[پیامبر]] سر باز زدند و صحنه را در همان وسط راه یا [[صبح]] [[روز]] [[جنگ]]<ref>المغازی، ج۱، ص۲۱۹.</ref> ترک کردند<ref>در قرآن در مورد این دسته گفته شده: {{متن قرآن|...تَعَالَوْا قَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَوِ ادْفَعُوا قَالُوا لَوْ نَعْلَمُ قِتَالًا لَاتَّبَعْنَاكُمْ هُمْ لِلْكُفْرِ يَوْمَئِذٍ أَقْرَبُ مِنْهُمْ لِلْإِيمَانِ يَقُولُونَ بِأَفْوَاهِهِمْ مَا لَيْسَ فِي قُلُوبِهِمْ وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا يَكْتُمُونَ}} «...بیایید در راه خداوند پیکار یا دفاع کنید گفتند: اگر می‌دانستیم پیکاری در کار است از شما پیروی می‌کردیم! اینان (در) همین روز به کفر نزدیک‌تر بودند تا به ایمان؛ چیزی به زبان می‌آورند» سوره آل عمران، آیه ۱۶۷؛ این آیه به اتفاق مفسران درباره این دسته از منافقانی است که از انصار بودند. (تفسیر الطبری، ج۷، ص۳۷۸؛ تفسیر ابن کثیر، ج۲، ص۱۶۰؛ المغازی، ج۱، ص۳۲۵).</ref>.
-دسته دوم مؤمنانی بودند که قرآن آنها را به این شکل توصیف می‌کند: {{متن قرآن|وَمِنْكُمْ مَنْ يُرِيدُ الْآخِرَةَ}}<ref>«و به راستی خداوند به وعده خود وفا کرد که (در جنگ احد) به اذن وی آنان را از میان برداشتید؛ تا اینکه سست شدید و در کار (خود) به کشمکش افتادید و پس از آنکه آنچه را دوست می‌داشتید به شما نمایاند سرکشی کردید؛ برخی از شما این جهان را و برخی جهان واپسین را می‌خواستید؛ سپس شما را از (دنبال کردن) آنان روگردان کرد تا بیازمایدتان؛ و از شما در گذشت و خداوند به مؤمنان بخشش دارد» سوره آل عمران، آیه ۱۵۲.</ref> اینها کسانی بودند که در صفوف [[منظم]] برای [[جنگ]] آماده شده بودند<ref>{{متن قرآن|تُبَوِّئُ الْمُؤْمِنِينَ مَقَاعِدَ لِلْقِتَالِ}} «و به یادآور که پگاهان از خانواده‌ات جدا شدی در حالی که مؤمنان را در سنگرها برای پیکار (احد) جای می‌دادی» سوره آل عمران، آیه ۱۲۱.</ref> و [[خدای متعال]] بعد از [[شکست]] عمومی [[مسلمانان]] در مورد آنها [[مرحمت]] ویژه‌ای نازل کرد و [[غم]] و [[اندوه]] شکست را از آنها دور کرده و [[آرامش]] و خوابی راحت بر آنها فرو فرستاده است<ref>{{متن قرآن|وَلَقَدْ صَدَقَكُمُ اللَّهُ وَعْدَهُ إِذْ تَحُسُّونَهُمْ بِإِذْنِهِ حَتَّى إِذَا فَشِلْتُمْ وَتَنَازَعْتُمْ فِي الْأَمْرِ وَعَصَيْتُمْ مِنْ بَعْدِ مَا أَرَاكُمْ مَا تُحِبُّونَ مِنْكُمْ مَنْ يُرِيدُ الدُّنْيَا وَمِنْكُمْ مَنْ يُرِيدُ الْآخِرَةَ ثُمَّ صَرَفَكُمْ عَنْهُمْ لِيَبْتَلِيَكُمْ وَلَقَدْ عَفَا عَنْكُمْ وَاللَّهُ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ * إِذْ تُصْعِدُونَ وَلَا تَلْوُونَ عَلَى أَحَدٍ وَالرَّسُولُ يَدْعُوكُمْ فِي أُخْرَاكُمْ فَأَثَابَكُمْ غَمًّا بِغَمٍّ لِكَيْلَا تَحْزَنُوا عَلَى مَا فَاتَكُمْ وَلَا مَا أَصَابَكُمْ وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ}} «و به راستی خداوند به وعده خود وفا کرد که (در جنگ احد) به اذن وی آنان را از میان برداشتید؛ تا اینکه سست شدید و در کار (خود) به کشمکش افتادید و پس از آنکه آنچه را دوست می‌داشتید به شما نمایاند سرکشی کردید؛ برخی از شما این جهان را و برخی جهان واپسین را می‌خواستید؛ سپس شما را از (دنبال کردن) آنان روگردان کرد تا بیازمایدتان؛ و از شما در گذشت و خداوند به مؤمنان بخشش دارد * یاد کنید هنگامی را که (در احد) به بالا می‌گریختید و به کسی (جز خود) توجهی نمی‌کردید و پیامبر شما را از پی فرا می‌خواند آنگاه (خداوند) شما را با اندوهی از پی اندوهی کیفر داد تا بر آنچه از دست دادید یا بر سرتان آمد اندوه مخورید و خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره آل عمران، آیه ۱۵۲-۱۵۳.</ref>. حتی از [[گناه]] فرار آنها [[وعده]] [[مغفرت]] فرمود<ref>{{متن قرآن|لَقَدْ عَفَا عَنْكُمْ وَاللَّهُ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ}} «و از شما در گذشت و خداوند به مؤمنان بخشش دارد» سوره آل عمران، آیه ۱۵۲.</ref>.
-دسته سوم نیز کسانی بودند که [[خدای متعال]] می‌فرماید: {{متن قرآن|مِنْكُمْ مَنْ يُرِيدُ الدُّنْيَا}}<ref>«برخی از شما این جهان را می‌خواستید» سوره آل عمران، آیه ۱۵۲.</ref> و بعد از اینکه (در [[احد]]) [[پیروز]] شدند و آنچه مطلوبشان بود را [[مشاهده]] کردند، [[سستی]] ورزیدند<ref>{{متن قرآن|متن}} سوره آل عمران /۱۵۴.</ref>. از همین‌ها بودند کسانی که خدای متعال می‌فرماید: «گروه دیگری (در شب [[جنگ]]) در [[فکر]] [[جان]] خویش بودند؛ (و [[خواب]] به چشمانشان نرفت) آنها گمان‌های نادرستی - همچون گمان‌های [[دوران جاهلیت]] - درباره [[خدا]] داشتند!»<ref>{{متن قرآن|وَطَائِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ يَظُنُّونَ بِاللَّهِ غَيْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجَاهِلِيَّةِ}} «و گروهی (دیگر) که در اندیشه جان خود بودند با پنداری جاهلی به خداوند گمان نادرست بردند» سوره آل عمران، آیه ۱۵۴.</ref> که به اتفاق همه [[مفسران]]، برای بیان حال [[منافقین]] و افراد [[ضعیف الایمان]] داخل در میان [[سربازان]] [[اسلام]]، در [[جنگ احد]] نازل شده است که غیر از [[حفظ منافع]] [[دنیایی]] خود هیچ هم و هدفی نداشته‌اند، حتی آن وقت که به [[دین خدا]] گرویده بودند در فکر و [[خیال]] همین [[منافع]] بودند، در نتیجه مادامی که از [[دین]] بهره‌ای داشتند دین داشتند، از آن دم می‌زدند، همین که منافعی برایشان نداشت، بلکه به منافع دنیایی‌شان لطمه می‌زد ممکن بود از آن روی برگرداندند<ref>معانی القران و اعرابه (زجاج)، ج۱، ص۴۱۸؛ تفسیر الطبری، ج۷، ص۳۲۰؛ الکشاف (زمخشری)، ج۱، ص۳۳۱؛ تفسیر البحر المحیط، ج۳، ص۹۴؛ تفسیر ابن کثیر، ج۱، ص۴۱۸؛ تفسیر النسفی، ج۱، ص۳۰۲؛ تفسیر الجلالین، ص۹۳؛ تفسیر القرآن الکریم و اعرابه و بیانه (الدره)، ج۲، ص۲۴۵؛ مجمع البیان، ج۲، ص۸۶۳؛ تفسیر جوامع الجامع، ج۱، ص۳۴۰؛ المیزان، ج۴، ص۴۷.</ref>. البته اینها کسانی هستند که در [[تاریخ]] چندان شناخته نشده و پنهان مانده‌اند.<ref>[[محمد علی جاودان|جاودان، محمد علی]]، [[جانشین پیامبر (کتاب)|جانشین پیامبر]]، ص ۱۵۴.</ref>
-==[[روز]] [[نبرد]] و آغاز درگیری==
-===پرچمداران دو [[سپاه]]===
-[[مسلمانان]] [[صبح]] [[روز جمعه]] به [[همراهی]] [[پیامبر]] به سمت [[احد]] حرکت کردند. [[قریش]] نیز از قبل در پای [[کوه]] احد اردو زده بود. دو سپاه در دامنه و صحرای مقابل کوه احد مستقر شدند و اول صبح [[شنبه]] در مقابل یکدیگر [[صف‌آرایی]] کردند. در پانزدهم [[شوال]] [[سال سوم هجرت]] صبحگاهان [[جنگ احد]] در گرفت.
-در این [[جنگ]] در جانب [[اسلام]] سه [[پرچم]] (لواء) بر پا بود؛ [[مهاجران]] یک پرچم داشتند با پرچمداری [[مصعب بن عمیر]]، [[انصار]] پرچمی مجزا داشتند و پرچم سوم یا [[لواء اعظم]] که پرچم اصلی [[سپاه اسلام]] بود مثل همیشه در دست [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} قرار داشت<ref>المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۲۰، ش۴۵۸۲؛ تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۷۲؛ الاستیعاب، ج۳، ص۱۰۹۰؛ شرح نهج البلاغة (ابن ابی الحدید)، ج۱، ص۱۰۵۹؛ الارشاد، ج۱، ص۷۹؛ المناقب (خوارزمی)، ج۱، ص۵۸؛ کشف الغمة، ج۱، ص۱۹۶؛ بحارالانوار، ج۳۸، ص۲۴۰.</ref>. در جانب [[مشرکان]] تیره عبدالدار [[پرچمدار]] قریش بودند. آنها خاندانی هستند که [[پرچم‌داری]] جنگ‌های قریش را به عهده داشته‌اند و بزرگ آنان از [[شجاعان]] نامدار قریش بود. [[ابوسفیان]] برای اینکه آنها را بر سر [[غیرت]] بیاورد گفت: ما در [[جنگ بدر]] به خاطر کشته شدن [[پرچم‌دار]] و بر [[زمین]] خوردن پرچم، [[شکست]] خوردیم. اگر نمی‌توانید پرچم را آن طور که باید نگه دارید، آن را به دست دیگران بسپاریم! گفتند: خواهی دید که ما چگونه پرچم‌داری کنیم<ref>المغازی، ج۱، ص۲۲۱؛ شرح نهج البلاغة (ابن ابی الحدید)، ج۱۴، ص۲۳۱.</ref>.<ref>[[محمد علی جاودان|جاودان، محمد علی]]، [[جانشین پیامبر (کتاب)|جانشین پیامبر]]، ص ۱۵۸.</ref>
-===نقش [[جانشین پیامبر]] در میدان احد===
-اولین پرچم‌دار [[طلحه بن ابی طلحه]] بود که از بزرگان و شجاعان قریش محسوب می‌شد. او را «کبش الکتیبه»<ref>اصطلاحی نظامی است که در جنگ‌ها به کار می‌رفته است و به رزمنده‌ای اطلاق می‌شده است که تمام صفات شجاعت و نام‌آوری در او جمع شده باشد و در پیشانی لشکر به جنگ با دشمن می‌پرداخته است.</ref> می‌گفتند<ref>السیرة الحلبیة، ج۲، ص۳۰۵؛ عیون الاثر، ج۲، ص۱۸؛ المنتظم، ج۳، ص۱۶۴؛ الارشاد، ج۱، ص۸۰؛ بحارالانوار، ج۲۰، ص۸۱.</ref>. [[طلحه]] بعد از اینکه [[پرچم]] را به دست گرفت فریاد زد: ای [[یاران محمد]]! شما [[گمان]] می‌کنید که ما را به شمشیرهای خودتان به [[جهنم]] می‌فرستید، ما با شمشیرهای خودمان شما را به [[بهشت]]. آیا کسی هست که با شمشیرش مرا به جهنم روانه کند یا من او را به بهشت؟! روشن است که در برابر [[پرچمدار]] [[سپاه]] [[دشمن]]، باید پرچمدار [[سپاه اسلام]] به مقابله برود. علی{{ع}} در جواب طلحه فریاد بر آورد: قسم به آن کس که جانم در دست اوست، من دست از تو برنمی‌دارم تا تو را با شمشیرم به جهنم بفرستم یا تو مرا به بهشت بفرستی!
-دو پرچمدار در مقابل هم قرار گرفتند. طلحه ضربه‌ای زد که اثری نکرد؛ اما [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} با یک ضربه فرق او را شکافت و [[شمشیر]] از کلاه‌خود [[نفوذ]] کرده تا گردن پیش رفت. طلحه بر [[زمین]] افتاده و کشته شد<ref>المغازی، ج۱، ص۲۲۶؛ تاریخ الطبری، ج۲، ص۵۰۹؛ سیرة النبویة، ج۲، ص۱۲۷؛ الطبقات الکبری، ج۲، ص۳۱؛ الارشاد، ج۱، ص۸۱؛ سیرة الحلبیة، ج۲، ص۳۰۳.</ref>. و این یک لطمه بزرگ برای دشمن محسوب می‌شد. [[پیامبر]] با کشته شدن طلحه [[تکبیر]] گفت، همه [[مسلمانان]] به [[پیروی]] از ایشان تکبیر گفتند<ref>المغازی، ج۱، ص۲۲۶؛ الطبقات الکبری، ج۲، ص۳۱؛.</ref>.
-پس از طلحه، یک به یک پرچمداران [[بنوعبدالدار]] به میدان [[مبارزه]] با علی{{ع}} آمدند. پرچم [[جنگ]] به دست [[برادر]] طلحه یعنی [[عثمان بن ابی طلحه]] افتاد. با آمدن او به میدان، پیامبر امیرالمؤمنین{{ع}} را برای [[نبرد]] با وی فرستاد. علی{{ع}} او را برای مبارزه‌طلبید و در این مقابله ضربه‌ای را به او وارد ساخت که از پا درآمد و او هم به دست امیرالمؤمنین{{ع}} کشته شد<ref>سیرة النبویة، ج۳، ص۵۹۳؛ البدایة و النهایة، ج۴، ص۲۰؛ وفاء الوفاء، ج۱، ص۲۲۶؛ الروض الانف، ج۵، ص۳۱۸؛ الارشاد، ج۱، ص۸۸؛ بحار الانوار، ج۲۰، ص۸۷.</ref>.
-سپس [[مسافع بن طلحه]] که [[پدر]] و دو عمویش به دست علی{{ع}} کشته شده بودند، پرچم را بلند کرد و پس از او برادرش [[جلاس بن طلحه]] [[علم]] [[کفر]] را برداشت و بعد از وی [[برادر]] دیگرش [[کلاب بن طلحه]] [[پرچمدار]] میدان شد که همگی به دست علی{{ع}} کشته شدند. پس از آنها [[حارث بن طلحه]] [[علمدار]] میدان شد تا [[انتقام]] خویشانش را بگیرد که وی نیز در پی [[پدر]] و دو عمو و برادرانش کشته و راهی [[دوزخ]] شد.
-بعد از [[خانواده]] ابی طلحه، نوبت به [[أرطاة بن عبد شرحبیل]] رسید. وی نیز که از همین [[طائفه]] بود که به دست علی{{ع}} به [[هلاکت]] رسید. بعد از او دو جنگ‌جوی دیگر از همین [[قبیله]] به نوبت پرچمدار میدان شدند که پشت سر هم به دست [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} کشته شدند.
-بالاخره نوبت به آخرین علمدار [[لشکر]] [[دشمن]] رسید که غلامی [[حبشی]] با نام صواب بود. او نیز توسط [[علی بن ابی طالب]] از پای درآمد و کشته شد<ref>تاریخ الطبری، ج۲، ص۱۹۷؛ الکامل، ج۲، ص۱۵۴؛ المعجم الکبیر، ج۱، ص۳۱۸؛ ذخائر العقبی، ص۶۸؛ کنز العمال، ج۱۳، ص۱۴۳؛ الارشاد، ج۱، ص۱۸ و اعلام الوری، ج۱، ص؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟.</ref>. اینجا بود که [[سپاه مشرکان]]، فرار را بر قرار ترجیح داده و روی به هزیمت نهادند و [[جنگ]] به دست امیرالمؤمنین{{ع}} و به [[پیروزی]] [[اهل]] [[اسلام]] پایان یافت.
-[[قریش]] که [[انتظار]] نداشت در مدت کوتاهی همه پرچمداران [[دلاور]] خود را از دست بدهد، گرفتار [[ترس]] و رعبی زمین‌گیر کننده شده که آنها را از هم پاشید و [[نصرت الهی]] به [[همت]] امیرالمؤمنین{{ع}} بار دیگر برای [[مؤمنین]] تحقق یافت<ref>{{متن قرآن|سَنُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُوا الرُّعْبَ بِمَا أَشْرَكُوا بِاللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَمَأْوَاهُمُ النَّارُ وَبِئْسَ مَثْوَى الظَّالِمِينَ}} «به زودی در دل کافران بیم خواهیم افکند زیرا برای خداوند چیزی را شریک قرار می‌دهند که (خداوند) حجّتی بر آن فرو نفرستاده است و سرای آنان دوزخ است و سرای ستمکاران، بد (جایگاهی) است» سوره آل عمران، آیه ۱۵۱.</ref>.
-امیرالمؤمنین{{ع}} در احتجاج‌های خود در شورای شش نفری که جهت [[تعیین خلیفه]] تشکیل گردیده بود، فرمود: شما را به [[خدا]] [[سوگند]] می‌دهم آیا در میان شما کسی جز من هست که نه نفر از پرچمداران [[بنی عبدالدار]] را در ([[جنگ احد]]) از میان برداشته است؟ سپس [[امام]] افزود: و [[غلام]] آنان به نام «صؤاب) که هیکلی بس درشت داشت، به میدان آمد و در حالی که دهانش کف کرده و چشمانش سرخ گشته بود، می‌گفت: به [[انتقام]] اربابانم، جز «محمد» را نمی‌کشم! شما با دیدن او جاخورده و خود را کنار کشیدید؛ ولی من به [[جنگ]] او رفتم. ضرباتی بین من و او رد و بدل شد، سرانجام با آخرین ضربتی که بر او وارد کردم، از کمر دو نیم شد. اعضای [[شورا]]، همگی سخنان [[حضرت علی]]{{ع}} را شنیده و [[تصدیق]] کردند<ref>الخصال، ج۲، ص۵۶۰؛ بحارالانوار، ج۲۰، ص۶۹.</ref>.
-کشته‌های [[دشمن]] را تا بیست و دو یا سه تن گفته‌اند<ref>السیرة النبویة، ج۲، ص۱۲۹؛ المغازی، ج۱، ص۳۰۷-۳۰۹؛ الطبقات الکبری، ج۲، ص۳۳.</ref>، که نیمی از آنها را چنان که آوردیم به نام [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} ثبت کرده‌اند<ref>الارشاد، ج۱، ص۹۱.</ref>.<ref>[[محمد علی جاودان|جاودان، محمد علی]]، [[جانشین پیامبر (کتاب)|جانشین پیامبر]]، ص ۱۵۸.</ref>
-===فرار دشمن و [[غفلت]] [[مسلمانان]]===
-با کشته شدن پرچم‌داران [[قریش]]، [[لشکر]] دشمن [[شکست]] خورده و پا به فرار گذاشتند<ref>المغازی، ج۱، ص۲۲۹؛ الطبقات الکبری، ج۲، ص۳۱؛ إمتاع الأسماع، ج۱، ص۱۴۴؛ سبل الهدی، ج۴، ص۱۹۵؛ نهایه الارب، ج۱۷، ص۹۲؛ وفاء الوفاء، ج۱، ص۲۲۳؛ تاریخ الخمیس، ج۱، ص۴۲۸؛ شرح نهج البلاغة (ابن ابی الحدید)، ج۱۴، ص۲۳۹.</ref>. بنابراین هنگامی که مسلمانان فرار دشمن را از معرکه جنگ دیدند، طبق رسم [[عرب جاهلی]] و برخلاف فرمایش [[پیامبر]]، تنگه [[احد]] را ترک کرده و به [[طمع]] کسب [[غنائم]] بیشتر بر یکدیگر [[سبقت]] گرفتند و از [[خیال]] جنگ فارغ شده و [[انسجام]] نظامی خود را از دست دادند.
-دشمن از این غفلت [[سپاه اسلام]] استفاده کرد. یک دسته دویست نفری سواره [[نظام]]، به [[ریاست]] [[عکرمة بن ابی جهل]] [[کوه]] احد را دور زدند و از پشت سر به مسلمانانی که [[نظم]] صفوف خود را به‌هم ریخته به جمع غنائم مشغول بودند حمله‌ور شدند.
-از این لحظه، وضع [[جنگ]] به کلی عوض شد. [[سربازان]] [[مسلمان]] فرار را بر قرار ترجیح دادند، [[ارتباط]] [[پیامبر]] با افراد [[سپاه]] قطع گردید و [[مسلمانان]] بعد از [[پیروزی]] [[سهل]] و آسان خویش، شکستی سخت خوردند. اکثراً زخمی و یا [[کشتار]] شدند و حدود هفتاد نفر از [[مجاهدان]] [[اسلام]]، از جمله [[حمزه بن عبدالمطلب]] - [[عموی پیامبر]] - و [[مصعب بن عمیر]] - [[معلم قرآن]] و [[پرچمدار]] [[مهاجران]] - به [[شهادت]] رسیدند.<ref>[[محمد علی جاودان|جاودان، محمد علی]]، [[جانشین پیامبر (کتاب)|جانشین پیامبر]]، ص ۱۶۱.</ref>
-===فراریان [[سپاه اسلام]]===
-در این میان منافقی فریاد برآورد که {{متن حدیث|أَلَا إِنَّ مُحَمَّداً قَدْ قُتِلَ‌}}: [[آگاه]] باشید که پیامبر کشته شد! [[سیره]] نویسان می‌گویند: [[شیطان]] این فریاد را برآورد که این سخن در واقع پوششی برای وجود منافقانی است که در [[لشکر اسلام]] حضور داشتند. [[لشکر]] مسلمانان به کوه‌های اطراف بالا رفته یا به دوردست‌ها گریختند<ref>تفسیر الطبری، ج۷، ص۲۵۷؛ السیرة النبویة، ج۲، ص۷۸؛ تاریخ الطبری، ج۳، ص۵۱۳؛ فتح الباری، ج۷، ص۳۵۰؛ البدایة و النهایة، ج۵، ص۳۹۹؛ سیره ابن اسحاق، ج۱، ص۳۲۷.</ref>.
-ساعتی بعد کسی از آن [[منافقان]] که به پشت صخره‌های [[کوه]] گریخته و پنهان شده بودند، می‌گفت: ای کاش کسی را می‌داشتیم تا به نزد [[عبدالله بن ابی]] بفرستیم که او از [[ابی سفیان]] برایمان [[امان]] بگیرد! آن‌گاه فریاد زد: هان ای مهاجران در [[انتظار]] چه هستید؟ محمد کشته شده! به سوی [[اقوام]] (مکی) خود (یعنی لشکر ابی سفیان) برگردید؛ وگرنه می‌آیند و شما را می‌کشند!<ref>الکامل، ج۲، ص۱۵۶؛ سبل الهدی، ج۴، ص۱۹۶؛ الکشاف، ج۱، ص۴۲۲؛ الدر المنثور، ج۲، ص۳۳۵؛ تفسیر الثعلبی، ج۳، ص۱۷۶؛ تفسیر الکبیر، ج۹، ۲۰؛ التفسیر المنیر، ج۴، ص۱۱۰؛ المیزان، ج۴، ص۶۷.</ref>.
-از آن میان می‌توان به گریختن [[عثمان]] و بازگشت او بعد از سه [[روز]] اشاره کرد<ref>المغازی، ج۱، ص۲۷۸؛ تاریخ الطبری، ج۲، ص۵۲۲؛ تفسیر الطبری، ج۳، ص۲۰۲۸؛ الفائق (زمخشری)، ج۱، ص۱۵۴؛ تفسیر القرطبی، ج۱۱، ص۲۵۶؛ البدایة و النهایه، ج۱۰، ص۳۳۶؛ ماروته العامه من مناقب اهل البیت (شروانی)، ج۱، ص۳۶۷؛ شرح نهج البلاغة (ابن ابی الحدید)، ج۱۵، ص۲۱؛ بحارالانوار، ج۳۱، ص۲۰۰.</ref>. [[خلیفه دوم]] خود [[اقرار]] به [[فرار از جنگ]] [[احد]] کرده است<ref>تفسیر الطبری، ج۷، ص۳۲۷؛ تفسیر الکبیر، ج۲، ص۳۹۸؛ الدر المنثور، ج۲، ص۳۵۵؛ تفسیر غرائب القرآن، ج۲، ص۲۸۷؛ بحارالانوار، ج۳۱، ص۲۰۰.</ref>. [[خلیفه اول]] به گفته خودش از فرار در [[نبرد]] احد مستثناء نبوده است<ref>فضائل الصحابة، ج۱، ص۲۲۲؛ السیرة النبویة، ۳، ص۵۸؛ البدایة و النهایة، ج۵، ص۳۹۶؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۴۱۳؛ المستدرک علی الصحیحین، ج۲، ص۱۲۵؛ مسند ابی داوود، ج۱، ص۸، ش۶؛ تاریخ دمشق، ج۲۵، ص۷۵؛ بحارالانوار، ج۳۱، ص۲۰۰.</ref>.
-[[انس بن مالک]] نقل می‌کند: عمویم ([[انس بن نضر]])، [[عمر]] و [[طلحة بن عبیدالله]] را دید که با گروهی از [[مهاجرین]] و [[انصار]] در بلندی [[کوه]] در پس صخره‌ای نشسته و دست روی دست گذاشته‌اند. پرسید: چرا نشسته‌اید؟ گفتند: محمد کشته شده است. انس در جواب گفت: پس از [[پیامبر]] با [[زندگی]] چه می‌کنید؟ برخیزید و مانند [[پیامبر خدا]] به مقابل [[دشمن]] بروید و کشته شوید!<ref>السیرة النبویة، ج۲، ص۸۳؛ المغازی، ج۱، ص۲۸۰؛ تاریخ الطبری، ج۲، ص۵۱۷؛ البدایة و النهایة، ج۴، ص۳۴؛ الکامل، ج۲، ص۱۵۶.</ref>.<ref>[[محمد علی جاودان|جاودان، محمد علی]]، [[جانشین پیامبر (کتاب)|جانشین پیامبر]]، ص ۱۶۱.</ref>
 == منابع ==