بنی هاشم در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

[[بنی هاشم]] بر اثر سکونت در مجاورت [[کعبه]] از [[قریش]] بِطاح محسوب می‌‌شدند.<ref>المحبر، ص ۱۶۷؛ مروج الذهب، ج ۲، ص ۶۳؛ معجم‌‌البلدان، ج ۱، ص ۴۴۴.</ref> بنی‌‌هاشم [[فرزندان]] [[عمرو]] [[هاشم بن عبد مناف بن قُصَیّ بن کلاب]] جدّ دوم [[پیامبر]] بودند.<ref> المنمق، ص ۲۱؛ النسب، ص ۱۹۶؛ الطبقات، ابن‌‌خیاط، ص ۳۷.</ref> بنی‌‌ عبد شمس بن عبد مناف ، بنی مطلّب بن عبد مناف و بنی‌‌نوفل بن عبد مناف از تیره‌‌های هم‌‌عرض بنی‌‌هاشم‌‌اند.<ref> مروج الذهب، ج ۲، ص ۲۹۱ ـ ۲۹۲؛ المنمق، ص ۲۱.</ref>.<ref>[[سید علی خیرخواه علوی|خیرخواه علوی، سید علی]]، [[بنی عبدالمطلب (مقاله)|مقاله «بنی عبدالمطلب»]]، [[ دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref>.

[[هاشم]] همچنین در کار بازرگانی توانست اولین کسی باشد که برای [[قریش]] ایلاف و [[پیمان]] [[نامه]] گرفت. او توانست در پی انعقاد پیمان‌های بازرگانی با [[شام]] و نیز بستن پیمانهایی با [[قبایل]] حاضر در مسیر کاروانهای تجاری سفرهای تجاری قریش را به دو [[سفر]] تابستانی به سوی شام و زمستانی به سوی [[یمن]] و [[حبشه]] ارتقا دهد <ref> تاریخ یعقوبی، ج ۱، ص ۲۴۲؛ الطبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۶۲؛ المنمق، ص ۴۲.</ref> و بدین شکل زمینه توسعه [[تجارت]] و [[فزونی ثروت]] در [[مکه]] و نیز گسترش [[ارتباطات]] با کشورهای همجوار را فراهم کند. به دنبال هاشم دیگر [[برادران]] او نیز معاهداتی را با شاهان سایر مناطق منعقد کردند.<ref>تاریخ یعقوبی، ج ۱، ص ۲۴۴؛ المحبر، ص ۱۶۳؛ المنمق، ص ۴۴.</ref> [[خداوند]] در [[سوره قریش]] به این پیمانها با عنوان "ایلاف"<ref>تفسیر قرطبی، ج ۲۰، ص ۱۳۹؛ مبهمات القرآن، ج ۲، ص ۷۴۵؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۸۲۹.</ref> اشاره‌‌ کرده است: {{متن قرآن|لِإِيلافِ قُرَيْشٍ إِيلافِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتَاءِ وَالصَّيْفِ}}<ref>«برای  پیوستگی  قریش، پیوستگی آنان در سفر زمستانی و تابستانی» سوره قریش، آیه ۱-۲.</ref> شاید بر اثر همین ارتباط‌ها بود که هاشم توانست در سال [[قحطی]] مکه که قریش دچار [[گرسنگی]] شده بودند با تهیه آرد و نان از شام <ref>الطبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۶۲.</ref> یا [[فلسطین]] <ref>تاریخ طبری، ج ۲، ص ۲۵۲؛ سبل الهدی، ج ۱، ص ۲۶۸.</ref> و درآمیختن آن با گوشت شتر با تهیه ترید و [[اطعام]] آن به مکیان [[لقب]] "هاشم" (تهیه کننده ترید) را برای خود به جا گذارد.<ref>البدء والتاریخ، ج ۴، ص ۱۱۱؛ الطبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۶۲؛ التاریخ الکبیر، ج ۱، ص ۴.</ref>.<ref>[[سید علی خیرخواه علوی|خیرخواه علوی، سید علی]]، [[بنی عبدالمطلب (مقاله)|مقاله «بنی عبدالمطلب»]]، [[ دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref>.

با [[رحلت]] مطّلب، [[مناصب]] سقایت و رفادت که پس از [[مرگ]] [[هاشم]] به او رسیده بود به عبدالمطلب سپرده شد و او توانست بهتر از هر زمانی آنها را اداره کند <ref>المحبر، ص ۱۶۵ ـ ۱۶۶؛ تاریخ ابن خلدون، ج ۲، ص ۳۳۷.</ref> و به فردی بی‌‌بدیل در قریش تبدیل گردد.<ref> تاریخ طبری، ج ۱، ص ۵۰۳.</ref> البته باید توجه داشت که این [[جایگاه]] عبدالمطلب پس از رحلت هاشم ابتدا مورد خلل واقع شد، زیرا می‌‌بینیم وی در حفر [[چاه زمزم]] به جای آنکه از سوی سران دیگر [[قبایل]] قریش [[یاری]] شود مورد [[تمسخر]] قرار گرفت. برخی از محققان این افول [[شأن]] عبدالمطلب را که در واقع رکن بنی‌‌هاشم بود نشئت گرفته از [[ضعف]] [[مالی]] تدریجی وی و بنی‌‌هاشم آن‌‌هم به علت [[تصدی]] مناصب پرهزینه رفادت و سقایت می‌‌دانند، در حالی‌‌ که در آن سو بنی‌‌امیه با دارا بودن [[منصب]] قیادت و اشتغال کامل به امر [[تجارت]]، موقعیت [[اجتماعی]] خود را ارتقا داده بودند.<ref> تاریخ صدر اسلام، ص ۹۶.</ref> از سوی دیگر در منابع نیز هیچ گزارشی از تجارت یا سفرهای تجاری [[عبدالمطلب]] به چشم نمی‌‌خورد و تنها در بحث مواجهه او با [[ابرهه]] از شتران او سخن به میان می‌‌آید، چنان‌‌که در بحث سقایت او آمده است که عسل را با شیر شتران خود می‌‌آمیخت و به [[حاجیان]] می‌‌داد،<ref> اخبار مکه، ج ۱، ص ۱۱۳ ـ ۱۱۴.</ref> از این رو می‌‌توان [[جایگاه]] عبدالمطلب را پس از [[رحلت]] مطّلب متأثر از [[شأن]] رفیع جدش قصی و پدرش [[هاشم]] دانست؛ اما به تدریج با اقدام‌های عبدالمطلب این جایگاه [[رشد]] بسیاری کرد که حفر [[چاه زمزم]] در این میان نقش بسیاری ایفا کرد. حفر این [[چاه]] که در راستای منصب سقایت او صورت گرفت برای [[حجاج]] از اهمیت فراوان برخوردار بود، زیرا به [[حج]] گزاران این امکان را می‌‌داد که پس از سالها از چاه [[حضرت اسماعیل]] آب بنوشند، از همین روست که پس از آن بنی عبد مناف و از آن جمله بنی‌‌هاشم بر سایر [[قریش]] [[فخر]] می‌‌فروختند و سقایت از این چاه را برای خود افتخاری بزرگ تلقی می‌‌کردند.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج ۱، ص ۱۵۰ ـ ۱۵۱.</ref> موقعیت عبدالمطلب در نزد قریش و حج‌‌گزاران سراسر شبه [[جزیره عربستان]] در پی [[هجوم]] [[سپاه]] ابرهه به [[مکّه]] فزونی یافت، زیرا او بر اثر جایگاه ویژه‌‌اش در نزد قریش به عنوان [[نماینده]] مکیان در نزد ابرهه حاضر گردید. برخورد عبدالمطلب با ابرهه و سپس [[هدایت]] مکیان به کوههای اطراف و [[حفظ جان]] آنان از گزند سپاه ابرهه موجب گردید که قریش عبدالمطلب را در این رخداد، «[[ابراهیم]] ثانی» [[لقب]] دهند.<ref>تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۱۱؛ العدد القویه، ص ۱۳۶.</ref> این جایگاه رفیع پس از آن در حوادثی نیز [[ظهور]] بیشتری یافت که در این میان می‌‌توان به حضور [[عبدالمطلب]] در دربار [[سیف بن ذی یَزَن]] [[حاکم]] حِمْیَرِی که توانسته بود با [[حمایت]] دربار [[ایران]] در حدود سالهای ۵۷۵ میلادی بر [[حاکمان]] [[حبشی]] [[یمن]] [[غالب]] گردد اشاره کرد. در این [[مهمانی]] عبدالمطلب مورد [[تکریم]] و [[احترام]] فراوان سیف قرار گرفت، به نحوی که شگفتی همگان را برانگیخت.<ref>تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۱۲؛ السیرة‌‌النبویه، ابن کثیر، ج ۱، ص ۳۳۴؛ المنمق، ص ۴۲۷ ـ ۴۲۸.</ref> با [[رحلت]] عبدالمطلب تلاش [[قریش]] در [[بزرگداشت]] او و صرف هزینه‌‌های فراوان در [[تشییع]] و [[تعزیت]] او مورد توجه برخی از مؤرخان قرار گرفته است. <ref>تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۱۳.</ref>.<ref>[[سید علی خیرخواه علوی|خیرخواه علوی، سید علی]]، [[بنی عبدالمطلب (مقاله)|مقاله «بنی عبدالمطلب»]]، [[ دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref>.

[[ابن سعد]] در خصوص [[پیمان]] خزاعه و عبدالمطلب آورده که این پیمان که با [[هدف]] [[همیاری]] و [[نصرت]] یکدیگر در [[دارالندوه]] بسته شد با حضور ۷ تن از [[فرزندان عبدالمطلب]] و همچنین [[ارقم بن نضلة‌‌ بن هاشم]] و [[ضحاک]] و [[عمرو]] [[فرزندان]] [[ابی صیفی بن هاشم]] ([[برادر]] زادگان عبدالمطلب) بوده و عبدالمطلب پیمان [[نامه]] را بر [[کعبه]] آویخت.<ref>الطبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۶۹.</ref> اگر [[اختلاف]] عبدالمطلب و [[نوفل]] را در سنین [[کودکی]] عبدالمطلب بدانیم (چنان‌‌که از گفتار [[طبری]] نیز برمی‌‌آید) گزارش ابن سعد را نمی‌‌توان مربوط به این درگیری دانست، زیرا در گزارش او از حضور فرزندان عبدالمطلب در پیمان [[سخن]] به میان آمده است، از این رو باید این پیمان را پیمانی مجزّا از [[پیمان]] مورد نظر [[طبری]] دانست.<ref>[[سید علی خیرخواه علوی|خیرخواه علوی، سید علی]]، [[بنی عبدالمطلب (مقاله)|مقاله «بنی عبدالمطلب»]]، [[ دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref>.

[[ثعلبی]] نیز تلاش کرده با دور کردن بنی‌‌هاشم از [[گناه]] و [[پلیدی]]، مراد از {{متن قرآن|أَهْلَ الْبَيْتِ}} را در آیه{{متن قرآن|وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}}<ref>«و در خانه‌هایتان آرام گیرید و چون خویش‌آرایی دوره جاهلیت نخستین خویش‌آرایی  مکنید و نماز بپا دارید و زکات بپردازید و از خداوند و فرستاده او فرمانبرداری کنید؛ جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت  هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گردان» سوره احزاب، آیه ۳۳.</ref> بنی‌‌هاشم معرفی کند <ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۴، ص ۱۱۹.</ref> و این در حالی است که به [[اعتقاد]] [[مفسران شیعه]] و برپایه [[روایات]] بسیاری از [[مفسران]] [[سنی]] مراد از {{متن قرآن|أَهْلَ الْبَيْتِ}} مذکور در آیه [[علی]]، [[فاطمه]]، [[حسن]] و [[حسین]]{{ع}} هستند.<ref>جامع البیان، مج ۱۴، ج ۲۲، ص ۹، ۱۱؛ احکام القرآن، ج ۳، ص ۵۲۹؛ الصافی، ج ۱، ص ۴۶۳؛ ج ۴، ص ۱۸۷.</ref> ابن‌‌عباس ۷ صفت را برای بنی عبدالمطلب نام برده است که عبارت‌‌اند از: [[جمال]]، [[سخنوری]]، [[بخشش]] و [[جوانمردی]]، [[شجاعت]]، [[علم]]، [[صبر]] و [[بردباری]] و گرامی داشتن [[زنان]].<ref>ذخائر العقبی، ص ۱۵؛ القول الجازم، ص ۱۵۷.</ref> ابن‌‌حبیب [[بغدادی]] به [[نقل]] از کلبی آورده که از علی{{ع}} نیز در خصوص بنی هاشم و بنی‌‌امیه پرسیدند. [[حضرت]] فرمود که بنی‌‌هاشم [[زیبا]]، سخنور و [[جوانمرد]] هستند <ref> المنمق، ص ۴۱.</ref>.<ref>[[سید علی خیرخواه علوی|خیرخواه علوی، سید علی]]، [[بنی عبدالمطلب (مقاله)|مقاله «بنی عبدالمطلب»]]، [[ دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref>.

با [[نزول آیه]] {{متن قرآن|وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ}}<ref>«و نزدیک‌ترین خویشاوندانت را بیم ده!» سوره شعراء، آیه ۲۱۴.</ref> [[دعوت علنی پیامبر]]{{صل}} از میان بنی‌‌هاشم آغاز و [[علی]]{{ع}} از سوی آن حضرت [[مأمور]] [[دعوت]] از بنی‌‌هاشم و بنی‌‌عبدالمطلب شد.<ref>جامع‌‌البیان، مج ۱۱، ج ۱۹، ص ۱۴۸؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۳۲۲؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۳، ص ۳۶۳.</ref> پس ۴۰ تن از مردان آنان در [[خانه]] [[ابوطالب]] جمع شدند. این [[اجتماع]] که نخستین نشست آن با سخنان [[ابولهب]] ناتمام ماند در جلسه دوم با [[سخنان پیامبر]] و [[اعلان]] [[رسالت]] خود و همچنین [[تعیین]] [[علی]]{{ع}} به عنوان [[وصیّ]] و [[وزیر]] [[پیامبر]]{{صل}} پایان یافت.<ref>السیر والمغازی، ص ۱۴۶؛ مجمع‌‌البیان، ج ۷، ص ۳۲۲؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۳، ص ۳۶۳.</ref> این در حالی است که برخی منابع [[تفسیری]] [[بیم]] دادن پیامبر به [[فاطمه]] (علیها [[السلام]]) و [[صفیه دختر عبدالمطلب]] و همچنین [[انذار]] [[قریش]] به طور عموم بر [[کوه صفا]] یا در مکان‌های دیگر را از اقدامهای آن [[حضرت]] پس از [[نزول]] این [[آیه]] می‌‌دانند <ref>جامع‌‌البیان، مج ۱۱، ج ۱۹، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶؛ زادالمسیر، ج ۶، ص ۱۴۷؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۳، ص ۹۷.</ref> که در یک جمع‌‌بندی کلی می‌‌توان همه این گزارشها را اقدامهایی از سوی حضرت پس از نزول [[آیه انذار]] دانست. با تعیین علی{{ع}} به عنوان فردی که از این پس [[بنی هاشم]] باید [[گوش به فرمان]] او باشند آن حضرت مورد سخره گروهی از بنی‌‌هاشم قرار گرفت. برخی [[نزول آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ أَجْرَمُوا كَانُوا مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا يَضْحَكُونَ}}<ref>«بی‌گمان بزهکاران (در دنیا) به مؤمنان می‌خندیدند» سوره مطففین، آیه ۲۹.</ref>.<ref>شواهد التنزیل، ج ۲، ص ۴۲۶؛ الارشاد، ص ۲۵.</ref>. البته برخی نیز این آیه را در خصوص منافقانی می‌‌دانند که به [[تمسخر]] علی{{ع}} می‌‌پرداختند.<ref>تفسیر فرات الکوفی، ص ۵۴۶؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۹۳؛ الصافی، ج ۵، ص ۳۰۲.</ref> آشکار شدن [[دعوت پیامبر]] و [[حمایت]] همه جانبه بنی‌‌هاشم و بنی‌‌مطلب به [[رهبری]] ابوطالب از حضرت، [[مشرکان]] [[مکه]] به ویژه سرکرده تیره‌‌های رقیب و [[مخالف]] بنی‌‌هاشم ([[ابوسفیان]] [[رهبر]] بنی‌‌امیه و [[ابوجهل]] [[رئیس]] بنی‌‌مخزوم) را به جبهه‌‌گیری در برابر پیامبر واداشت. [[نگرانی]] و [[حسادت]] [[مخالفان]] از [[رشد]] دوباره [[جایگاه]] و موقعیت بنی هاشم در میان [[قریش]] و سایر [[قبایل عرب]] را که در واقع با [[رحلت]] [[هاشم]] رو به افول گذارده و در پی رحلت [[عبدالمطلب]] بر شدت آن افزوده شده بود می‌‌توان از عوامل مهم این مخالفتها و جبهه‌‌گیریها دانست.

در هر حال با آغاز جبهه‌‌گیری قبایل مشرک در برابر پیامبر{{صل}} و شکست گفت‌‌و‌‌گوهای آنان با ابوطالب برای پایان دادن به فعالیتهای محمد{{صل}} یا توقّف حمایت بنی‌‌هاشم و بنی‌‌مطّلب از پیامبر، فشار مشرکان بر مسلمانان بی‌‌دفاع با هدف پراکندن آنان از اطراف آن حضرت افزایش یافت. در این میان برخی از مفسران با استناد به روایتی از ابن‌‌عباس و توسعه در مصداق {{متن قرآن|الْقُرْبَى}} در آیه {{متن قرآن|ذَلِكَ الَّذِي يُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى وَمَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ}}<ref>«این همان است که خداوند (آن را) به بندگانی از خویش که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند مژده می‌دهد بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را و هر کس کاری نیک انجام دهد برای او در آن پاداشی نیک بیفزاییم که خداوند آمرزنده‌ای سپاس‌پذیر است» سوره شوری، آیه ۲۳.</ref> تلاش کرده‌‌اند تا این آیه را در‌‌خصوص توصیه پیامبر به قریش و بنی‌‌هاشم معرفی کنند؛<ref>جامع البیان، مج ۱۳، ج ۲۵، ص ۳۰ ـ ۳۲.</ref> توصیه به اینکه اگر هم به او [[ایمان]] نمی‌‌آورند دست کم [[قرابت]] و نزدیکی با او را مورد توجه قرار دهند و از [[آزار]] و [[اذیت]] او دست برداشته، حمایتش کنند.<ref>جامع البیان، مج ۱۳، ج ۲۵، ص ۳۱؛ احکام القرآن، ج ۳، ص ۵۷۲؛ تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۱۹۱.</ref> این در حالی است که بنابر برخی [[روایات]] [[نقل]] شده از [[ابن عباس]]، [[سعید بن جبیر]] و... این [[آیه]] خطاب به [[مؤمنان]] بوده، مراد از {{متن قرآن|الْقُرْبَى}} نیز [[اهل‌‌ بیت]] [[پیامبر]]{{صل}} یعنی [[علی]] و [[فاطمه]] و [[فرزندان]] او هستند.<ref>جامع البیان، مج ۱۳، ج ۲۵، ص ۳۳ ـ ۳۴؛ مجمع البیان، ج ۹، ص ۴۳؛ شواهد التنزیل، ج ۲، ص ۱۸۹.</ref> پیامبر{{صل}} نیز تلاش کرد تا با فراهم کردن زمینه [[مهاجرت]] گروهی از [[مسلمانان]] به [[حبشه]] از این فشارها بکاهد. حضور برخی از بنی‌‌هاشم چون [[رقیه]]<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج ۴، ص ۳۶۸؛ المحبر، ص ۵۳؛ تاریخ طبری، ج ۱، ص ۵۴۶.</ref> ([[دختر پیامبر]]) و [[جعفر‌‌ بن ابی‌‌ طالب]] ([[رهبر]] [[مهاجران]]) به همراه همسرش [[اسماء بنت‌‌ عمیس ]]<ref>السیر والمغازی، ص ۲۲۶؛ السیرة النبویه، ابن هشام، ج ۱، ص ۳۲۳؛ الطبقات، ابن سعد، ج ۴، ص ۲۴.</ref> در این مهاجرت گزارش شده است. این در حالی بود که [[رشد]] روزافزون [[اسلام]] در [[مکه]] به ویژه در پی اسلام [[حمزة بن عبدالمطلب]] از یک سو و همچنین بازگشت نافرجام فرستادگان [[مشرکان]] از حبشه از سوی دیگر شکستی برای آنان در برابر پیامبر و مسلمانان تلقی می‌‌شد، از این رو وقتی با خودداری بنی‌‌هاشم از تحویل پیامبر روبه‌‌رو شدند با هم [[پیمان]] بستند که با [[تحریم]] هرگونه [[ارتباط]] با بنی‌‌هاشم و بنی‌‌مطّلب ضمن به [[شکست]] کشاندن مدعیان [[دین جدید]]، رقیب دیرین خود را نیز از صحنه [[رقابت]] خارج کنند.<ref>السیر والمغازی، ص ۱۶۱؛ تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۳۱؛ الطبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۱۶۳.</ref> [[ابوطالب]] نیز با فراخوانی مردان بنی‌‌هاشم از [[کافر]] و [[مسلمان]]،<ref>دلائل النبوه، ج ۲، ص ۳۱۱؛ تاریخ ابن خلدون، ج ۲، ص ۹.</ref> آنان را به [[کعبه]]، [[حرم]]، [[رکن و مقام]] [[سوگند]] و بر [[حفاظت از پیامبر]] در [[شعب]] [[ابی طالب]] [[فرمان]] داد.<ref>اعلام الوری، ج ۱، ص ۱۲۵.</ref> آنان نیز به همراه بنومطّلب همگی (جز [[ابولهب]] <ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج ۱، ص ۳۵۱؛ الطبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۱۶۳؛ مناقب، ج ۱، ص ۹۴.</ref> و [[ابوسفیان بن حارث]])<ref>المغازی، ج ۲، ص ۸۰۶؛ مناقب، ج ۱، ص ۹۴.</ref> وارد [[شعب]] شدند. ابن‌‌اسحاق و برخی از مورخان اشعار بسیاری را از [[ابوطالب]] در تحریک بنی‌‌هاشم در روزهای [[بحرانی]] [[دعوت پیامبر]] [[نقل]] کرده‌‌اند.<ref>السیر والمغازی، ص ۱۴۸ ـ ۱۴۹؛ مناقب، ج ۱، ص ۹۴ ـ ۹۵.</ref>

برخی منابع [[شیعی]] [[آیات]] {{متن قرآن|لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ فِي مَوَاطِنَ كَثِيرَةٍ وَيَوْمَ حُنَيْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْكُمْ كَثْرَتُكُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْكُمْ شَيْئًا وَضَاقَتْ عَلَيْكُمُ الْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّيْتُمْ مُدْبِرِينَ  ثُمَّ أَنزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَأَنزَلَ جُنُودًا لَّمْ تَرَوْهَا وَعَذَّبَ الَّذِينَ كَفَرُواْ وَذَلِكَ جَزَاء الْكَافِرِينَ }}<ref>«بی‌گمان خداوند در نبردهایی بسیار و در روز (جنگ) «حنین» شما را یاری کرده است؛ هنگامی که فزونیتان شما را به غرور واداشت اما هیچ سودی برای شما نداشت و زمین با گستردگیش بر شما تنگ شد سپس با پشت کردن (به دشمن)  واپس گریختید آنگاه خداوند آرامش خویش را بر پیامبر خود و بر مؤمنان فرو فرستاد و سپاهیانی را که آنان را نمی‌دیدید؛ فرود آورد و کافران را به عذاب افکند و آن، کیفر کافران است» سوره توبه، آیه ۲۵-۲۶.</ref>را در [[شأن]] این افراد می‌‌دانند. در این آیات [[خداوند]] ابتدا ضمن [[یادآوری]] [[خودبینی]] و [[غرور]] [[مسلمانان]] در [[جنگ حنین]] و فرار آنها، به [[نصرت]] و [[یاری]] خود در این [[جنگ]] اشاره می‌‌کند<ref>الارشاد، ج ۱، ص ۱۴۰ ـ ۱۴۱؛ اعلام الوری، ج ۱، ص ۳۸۶؛ مناقب، ج ۳، ص ۱۶۸.</ref>.<ref>[[سید علی خیرخواه علوی|خیرخواه علوی، سید علی]]، [[بنی عبدالمطلب (مقاله)|مقاله «بنی عبدالمطلب»]]، [[ دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref>.

[[مفسران]] ضمن استناد به [[آیه]] {{متن قرآن|وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ}}<ref>«و اگر به خداوند و به آنچه بر بنده خویش، روز بازشناخت درستی از نادرستی (در جنگ بدر)، روز رویارویی آن دو گروه (مسلمان و مشرک) فرو فرستادیم ایمان دارید بدانید که آنچه غنیمت گرفته‌اید از هرچه باشد یک پنجم آن از آن خداوند و فرستاده او و خویشاوند (وی) و یتیمان و بینوایان و ماندگان در راه (از خاندان او) است و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره انفال، آیه ۴۱.</ref> که در آن خداوند [[خمس]] استفاده‌‌های [[مالی]] را برای خود، [[پیامبر]]، [[نزدیکان]] [[حضرت]]، [[یتیمان]]، [[مساکین]] و [[در راه ماندگان]] معرفی کرده است مراد از نزدیکان پیامبر را بنی‌‌هاشم و بنی‌‌عبدالمطلب می‌‌دانند.<ref>صحیح البخاری، ج ۴، ص ۶۸؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۲، ص ۳۲۵؛ البرهان، ج ۲، ص ۶۹۱.</ref> در این میان بسیاری از [[مفسران شیعه]] مراد از {{متن قرآن|لِذِي الْقُرْبَى}} را [[اهل‌‌ بیت]] [[پیامبر]]{{صل}} می‌‌دانند،<ref>التبیان، ج ۵، ص ۱۲۳ ـ ۱۲۴؛ مجمع البیان، ج ۴، ص ۸۳۵؛ فقه القرآن، ج ۱، ص ۲۴۳.</ref> چنان‌‌که برخی نیز مجموعه [[قریش]] را از نزدیکان پیامبر و از مصادیق ذی القربی دانسته و در خمس [[غنایم]] سهیم کرده‌‌اند<ref>جامع البیان، مج ۶، ج ۱۰، ص ۹؛ زادالمسیر، ج ۲، ص ۳۰۳ ـ ۳۰۴؛ تفسیر قرطبی، ج ۸، ص ۱۰.</ref> همین [[تفاسیر]] از سوی مفسران در خصوص واژه ذی‌‌القربی در آیه {{متن قرآن|مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنْكُمْ وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ}}<ref>«آنچه خداوند از (دارایی‌های) اهل این شهرها بر پیامبرش (به غنیمت) بازگرداند از آن خداوند و پیامبر و خویشاوند و یتیمان و مستمندان و در راه مانده است تا میان توانگران شما دست به دست نگردد و آنچه پیامبر به شما می‌دهد بگیرید و از آنچه شما را از آن باز می‌دارد دست بکشید و از خداوند پروا کنید که خداوند، سخت کیفر است» سوره حشر، آیه ۷.</ref> نیز ارائه شده است و این آیه را در [[شأن]] بنی‌‌هاشم یا [[اهل‌‌ بیت]] [[پیامبر]]{{ع}}<ref>جامع‌‌البیان، مج ۶، ج ۱۰، ص ۹؛ التبیان، ج ۹، ص ۵۶۳؛ مجمع البیان، ج ۴، ص ۸۳۵.</ref> دانسته‌‌اند. البته این سهم پس از [[رحلت پیامبر]]{{صل}} توسط [[خلفا]]، به بهانه آنکه [[پیامبران]] از خود ارثی نمی‌‌گذارند حذف گردید.<ref>جامع البیان، مج ۶، ج ۱۰، ص ۱۱؛ مجمع‌‌البیان، ج ۴، ص ۸۳۵ ـ ۸۳۶.</ref> با نزدیک شدن [[رحلت پیامبر]]، آن [[حضرت]] بنی‌‌هاشم را فرا خواند و با آنان سخن گفت.<ref>کتاب سلیم بن قیس، ص ۴۲۵؛ الامالی، ص ۶۰۲؛ بحارالانوار، ج ۲۲، ص ۵۰۰ ـ ۵۰۱.</ref>.<ref>[[سید علی خیرخواه علوی|خیرخواه علوی، سید علی]]، [[بنی عبدالمطلب (مقاله)|مقاله «بنی عبدالمطلب»]]، [[ دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref>.

افزون بر اینان سلسله‌‌های [[هاشمی]] تبار دیگری چون [[فاطمیان]]، ادریسیان و [[علویان]] همزمان با‌‌ عباسیان در [[مصر]]، مراکش و [[طبرستان]] حکومت کردند.<ref>[[سید علی خیرخواه علوی|خیرخواه علوی، سید علی]]، [[بنی عبدالمطلب (مقاله)|مقاله «بنی عبدالمطلب»]]، [[ دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref>.

با گسترش [[فتوحات]] و حضور مسلمانان و [[شیعیان]] [[هوادار]] حکومت بنی‌‌هاشم در سرزمینهای [[فتح]] شده، بنی‌‌هاشم که در دوره [[اموی]] از صف‌‌بندی واحد [[سیاسی]] برخوردار بود از شأن و منزلتی خاص در بین نومسلمانان نیز برخوردار گردید. همین امر سبب شد که [[عباسیان]] (تیره‌‌ای از بنی هاشم) آنگاه که [[دعوت]] خود برضدّ [[بنی امیه]] را آغاز کردند [[مردم]] ستمدیده از [[حکومت امویان]] را به حکومت بنی‌‌هاشم فرا خوانند.<ref>تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۳۱۲، ۳۱۹، ۳۲۷؛ اخبار الدولة العباسیه، ص ۲۵۲؛ حیاة الامام الرضا{{ع}}، ص ۳۱.</ref> در واقع از این [[زمان]] به تدریج صف بندی واحد بنی‌‌هاشم از هم گسسته شد و [[فرزندان]] [[عباس]] و [[علی]]{{ع}} در عرصه [[سیاست]] از یکدیگر جدا شدند، چنان که با به [[قدرت]] رسیدن بنی‌‌عباس آنان [[فرزندان علی]]{{ع}} را خطری بزرگ برای خود می‌‌دانستند و با [[امامان شیعه]] که همگی از [[آل علی]]{{ع}} بودند برخوردی خصمانه داشتند و با این‌‌حال [[حکومت]] خود را با عنوان "[[دولت]] بنی‌‌هاشم" معرفی می‌‌کردند و این در حالی بود که در سوی دیگر [[شیعیان]] و [[پیروان]] آل علی{{ع}} از حکومت [[آل عباس]] با عنوان "دولت‌‌ بنی‌‌عباس" تعبیر می‌‌کردند؛ ولی به رغم تلاشهای شیعیان در این دوره اصطلاح بنی‌‌هاشم بیشتر بر فرزندان عباس اطلاق می‌‌شد و اصطلاح "[[آل ابی طالب]]" بر فرزندان علی{{ع}} دلالت می‌‌کرد.<ref> تاریخ طبری، ج ۵، ص ۲۵۹، ۳۹۴؛ ج ۶، ص ۸۰، ۱۵۹، ۱۷۶؛ تاریخ دمشق، ج ۱۳، ص ۳۸۲؛ ج ۱۴، ص ۴۱۰؛ ج ۴۳، ص ۵۶۸؛ تاریخ بغداد، ج ۵، ص‌‌۲۴۳؛ ج ۴، ص ۱۹.</ref>.<ref>[[سید علی خیرخواه علوی|خیرخواه علوی، سید علی]]، [[بنی عبدالمطلب (مقاله)|مقاله «بنی عبدالمطلب»]]، [[ دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۶.</ref>.

* [[پرونده:000057.jpg|22px]] [[سید علی خیرخواه علوی|خیرخواه علوی، سید علی]]، [[بنی عبدالمطلب (مقاله)|مقاله «بنی عبدالمطلب»]]، [[ دائرة المعارف قرآن کریم ج۶ (کتاب)|''' دائرة المعارف قرآن کریم ج۶''']]