ثوبان عنسی
آشنایی اجمالی
نسبت عَنسی بیانگر انتساب او به تیرۀ عنس بن مالک از قبیلة مذحج یمن است[۱]. البته بخاری[۲] درباره «عنسی» یا «عبسی» بودن وی تردید کرده که در صورت دوم وی به بنو عبس از قبیله غطفان از قبایل عدنانی منتسب می‌شود[۳]. با توجه به اصلیت خراسانی وی، به احتمال این انتساب از باب هم پیمانی است.
ابن حجر[۴] در قسم نخست (صحابه)، وی را با عنوان جد عبدالرحمان بن ثابت بن ثوبان معرفی کرده و می‌گوید: ثابت بن ثوبان از تابعین معروف است. مستند صحابی بودن ثوبان، حدیث مرسلی است که ابن عساکر[۵] به سند اوزاعی از ثابت بن ثوبان از پدرش، ثوبان نقل نموده که برای رسول خدا(ص) غذایی آوردند. حضرت فرمود: «ای مردم، آغاز غذا خوردن، به وسیله پیشوا یا صاحب غذا با بهترین مردم است». سپس چون خود ایشان روزه‌دار بودند، دست ابو عبیدة بن جراح را گرفت. اما با توجه به دلایل ذیل نمی‌توان ثوبان را صحابی دانست:
- ابن عساکر[۶] که خود تنها ناقل این روایت است، بر مرسل بودن آن تصریح کرده است؛
- ابن عساکر خود[۷] همین خبر را از اوزاعی از ثابت بن ابی ادریس (خولانی) از رسول خدا(ص) نقل کرده است، که می‌‌توان احتمال تصحیف «ثابت بن ابی ادریس» به «ثابت بن ثوبان عن ابیه» را داد؛
- ثابت بن ثوبان در شمار طبقه پنجم تابعین است، و از هیچ یک از صحابه روایت بدون واسطه‌ای ندارد[۸]، درنتیجه نمی‌توانیم پدرش را در شمار صحابه به شمار آوریم؛
- هیچ یک از روایاتی که ثابت بن ثوبان نقل کرده، از پدر او نیست، و تنها در اینجا از پدرش نقل می‌کند که نشانگر غریب بودن این نقل است، ابن حجر[۹] نیز با این تعبیر که جز در این روایت، نامی از پدر ثابت ندیده‌ام. بر این نکته تأکید کرده است؛
- یحیی بن معین ثابت بن ثوبان را دارای اصلیت خراسانی می‌داند، که بعدها ساکن شام شده است[۱۰]؛ پس پدر او هم ساکن خراسان بوده و نمی‌توانسته در مدینه خدمت پیامبر برسد.
در مجموع به نظر می‌رسد با توجه به اشکالات موجود، می‌‌توان این روایت را خبری ساختگی برای اثبات فضیلتی برای ابوعبیده جراح دانست.[۱۱]
جستارهای وابسته
- مذحج (قبیله)
- عنس (قبیله)
- ثابت بن ثوبان (فرزند)
- عبدالرحمن بن ثابت بن ثوبان (نواده)
منابع
پانویس
- ↑ سمعانی، الأنساب، ج۴، ص۲۵۲.
- ↑ بخاری، التاریخ الکبیر، ج۲، ص۱۶۱ و ج۵، ص۲۶۵.
- ↑ سمعانی، الأنساب، ج۴، ص۱۴۰.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۵۲۹.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۱، ص۱۷۹.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۱، ص۱۷۹.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۱، ص۱۴۰.
- ↑ مزی، تهذیب الکمال، ج۴، ص۳۵۰.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۵۲۹.
- ↑ ر.ک: مزی، تهذیب الکمال، ج۴، ص۳۵۰.
- ↑ قلیچ، رسول، مقاله «ثوبان عنسی»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص ۳۲۶ - ۳۲۷.