ابوعبیده جراح

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
عامر بن عبدالله بن جرّاح بن هلال
تصویر قدیمی مکه
نام کاملعامر بن عبدالله بن جراح بن هلال بن اُهیب بن ضبة بن حارث بن فهر
جنسیتمرد
کنیهابوعبیده
از قبیلهقریش
از تیرهبنی‌حارث
پدرعبدالله بن جرّاح بن هلال فهری
مادراُمیمه بنت جابر بن عبدالعزی
پسر
برادر
خویشاوندانابولیلی بن عمر بن جراح (برادرزاده)
تاریخ تولد۳۹ سال پیش از هجرت
محل زندگی
درگذشت۱۸ هجری، شام
طول عمر۵۸ سال
از اصحابپیامبر خاتم
حضور در جنگ
علت درگذشتابتلاء به طاعون عمواس

مقدمه

نام او عامر بن عبدالله بن جرّاح بن هلال است[۱]. از زندگی پیش از اسلام او اطلاعی در دست نیست. فقط گفته‌اند: یکی از معدود افرادی بود که پیش از ظهور اسلام در مکّه، خواندن و نوشتن می‌دانست[۲]. پس از بعثت پیامبر (ص) او را از نخستین اسلام‌ آورندگان دانسته‌اند[۳]. هنگام اسلام آوردن، حدود ۳۰ سال داشته است. پس از اسلام، بر اثر فشار مشرکان، پیش از جعفر بن‌ ابی‌طالب به حبشه هجرت کرد[۴] و در هجرت دوم نیز با او همراه ‌شد[۵] و سپس به مکه بازگشت[۶] و پس از آن، به مدینه هجرت کرد[۷].

ابوعبیده در زمان پیامبر اکرم (ص)

گفته شده ابوعبیده، در همه جنگ‌های زمان پیامبر (ص) حضور داشت[۸] و در جنگ بدر، یکی از ۶ فرد تیره بنی حارث ‌بن ‌فهر بود[۹]. در جنگ اُحُد شرکت کرد و برخی او را از ثابت ‌قدمان این جنگ شمرده‌اند [۱۰]. ابوعبیده در صلح حدیبیّه، (ششم هجری) در شمار گواهان پیمان قرار داشت[۱۱] و در همین سال، سریه‌ای را به ذی‌القصه رهبری [۱۲] و در سال بعد، سریه خَبَط (سیف‌البحر) را بر ضدّ قبیله جهینه در ساحل دریا، فرماندهی کرد[۱۳]. او در فتح مکه، فرمان‌دهی بخشی از سپاه را برعهده داشت[۱۴]. او در واقعه تبوک حضور داشت و براساس برخی از روایات شیعیِ منقول از حذیفه و عمار، از کسانی بود که در بازگشت از آن جنگ، در ترور ناکام پیامبر (ص) شرکت کرد[۱۵]. در اینکه آیا وی در جیش اُسامه که در واپسین روزهای حیات پیامبر سازمان‌دهی شد، حاضر بوده یا نه، اختلاف است[۱۶].

ابوعبیده پس از پیامبر (ص)

ابوعبیده در وقایع سیاسی ـ اجتماعیِ پس از پیامبر نقشی برجسته داشت. او یکی از سه تن سازنده جریان سقیفه[۱۷] و کسی بود که به احتمال بسیار، پیش از درگذشت رسول خدا، برنامه‌هایی را در جلسات مخفی، برای خلافت طراحی کرده بود[۱۸]. وی پس از تجمع انصار در سقیفه، به اتفاق ابوبکر و عمر به آنجا رفت و برای خاموش کردن انصارِ نقشی ویژه داشت[۱۹]. پس از فراهم شدن زمینه، وی یکی از دو نامزد خلافت از ‌طرف ابوبکر بود که درباره‌اش گفت: من به یکی از دو دوستم ابوعبیده و عمر راضی‌ام[۲۰] و برای توجیه پیشنهاد خود، سخنی را به پیامبر (ص) نسبت داد که: برای هر امتی امینی است و امین این امت ابوعبیده جراح است[۲۱]. بنا به نقل یعقوبی، ابوعبیده نخستین کسی است که با ابوبکر بیعت کرد[۲۲]. او در پی هموارسازی زمینه خلافت ابوبکر، با امام علی به گفت و گو نشست و عامل اساسی در روی‌گردانی مردم را از وی، جوانی علی و کینه عرب نسبت به او یاد‌کرد؛ امّا وعده داد که در آینده، همگی با او بیعت خواهند کرد[۲۳].

عیاشی در تفسیر خود، نقش او را در مواجهه با علی (ع) به این نرمی نمی‌داند؛ بلکه وی را از کسانی می‌شمرد که در هجوم به در خانه فاطمه (س) و اعمال فشار و ستم بر آن حضرت و نیز بیرون کشیدن علی (ع) از خانه جهت اخذ بیعت، نقش داشته است[۲۴][۲۵]

ابوعبیده از دیدگاه اهل سنت و شیعه

اهل‌سنت در کتاب‌های خود برای ابوعبیده بابی گشوده و فضایلی را به‌او نسبت داده و وی را یکی از عشره مبشّره و امین امت دانسته‌اند[۲۶]، اما در نگاه شیعی، چنین فضایلی برای او ثابت نیست؛ چنان‌که در نفحات الازهار طرق روایت عشره مبشّره، از ‌نظر تاریخی و رجالی بررسی و صحّت آن رد شده‌ است[۲۷][۲۸].

سرانجام ابوعبیده

ابوعبیده در سال ۱۸ هجری در دیار شام به طاعون عمواس مبتلا شد و در ۵۸ سالگی درگذشت و معاذ بن‌ جبل بر او نماز خواند[۲۹]. از او کسی باقی نماند[۳۰][۳۱]

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

  1. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۵۰.
  2. فتوح البلدان، ص‌۴۵۷.
  3. السیرة النبویه، ج‌۱، ص‌۲۵۲.
  4. السیر و المغازی، ص‌۱۷۶‌ـ‌۱۷۷.
  5. السیرة النبویه، ج‌۱، ص‌۳۲۹؛ المستدرک، ج‌۳، ص‌۲۹۹.
  6. السیرة النبویه، ج‌۱، ص‌۳۶۹.
  7. واسعی، سید علی رضا، مقاله «ابوعبیده جراح»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲، ص 35-36.
  8. اسدالغابه، ج‌۳، ص‌۱۲۶.
  9. المغازی، ج‌۱، ص‌۱۵۷.
  10. المستدرک، ج‌۳، ص‌۲۹۹.
  11. المغازی، ج‌۲، ص‌۶۱۲.
  12. تاریخ طبری، ج۲، ص‌۱۲۶.
  13. المغازی، ج۲، ص‌۷۷۴؛ الطبقات، ج‌۷، ص‌۲۶۹؛ تاریخ طبری، ج۲، ص‌۲۰۹.
  14. فتوح‌البلدان، ص‌۵۲؛ تاریخ طبری، ج‌۳، ص‌۱۵۹.
  15. الخصال، ج‌۲، ص‌۴۹۹؛ بحارالانوار، ج‌۲۱، ص‌۲۲۲‌ـ‌۲۲۳؛ البرهان، ج‌۲، ص‌۸۱۹.
  16. واسعی، سید علی رضا، مقاله «ابوعبیده جراح»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲، ص 36-37.
  17. تاریخ یعقوبی، ج‌۲، ص‌۱۲۳.
  18. الکافی، ج‌۸، ص‌۱۷۹‌ـ‌۱۸۰؛ تاریخ العرب، ص‌۱۹۶.
  19. تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص‌۱۲۳.
  20. المعارف، ص‌۲۴۷.
  21. المعارف، ص‌۲۴۷.
  22. تاریخ یعقوبی، ج‌۲، ص‌۱۲۳.
  23. الاحتجاج، ج‌۱، ص‌۱۸۳.
  24. تفسیر عیاشی، ج‌۲، ص‌۶۶.
  25. واسعی، سید علی رضا، مقاله «ابوعبیده جراح»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲، ص 37-39؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۵۰.
  26. المستدرک، ج‌۳، ص‌۲۹۷‌ـ‌۲۹۸؛ جمهرة‌انساب العرب، ص۱۷۶؛ اسدالغابه، ج‌۳، ص‌۱۲۶.
  27. نفحات‌ الازهار، ج‌۱۱، ص‌۳۱۴.
  28. واسعی، سید علی رضا، مقاله «ابوعبیده جراح»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲، ص 39؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۵۰.
  29. المستدرک، ج‌۳، ص‌۲۹۶؛ المعجم‌الکبیر، ج‌۱، ص‌۱۵۵.
  30. السیر و المغازی، ص‌۲۲۶؛ جمهرة انساب العرب، ص‌۱۷۶.
  31. واسعی، سید علی رضا، مقاله «ابوعبیده جراح»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲، ص 39.