حکمت الهی در کلام اسلامی

مقدمه

معانی متعددی برای واژه "حکمت" در منابع لغوی و روایی آمده که مجموع آنها درباره حکمت الهی در دو معنای سلبی و ایجابی قابل جمع‌بندی است. معنای ایجابی، حکمت اتقان و استحکام در علم و فعل است^[۱] و معنای سلبی آن، عدم صدور فعل قبیح و ناروا از سوی باری تعالی است^[۲].
دو نکته مهم و اساسی درباره معنای سلبی، قابل دقت و توجه است:
نخست اینکه این معنا بر حسن و قبح عقلی مبتنی است که اشاعره آن را قبول ندارند.
نکته دوم اینکه عدل الهی از متفرعات مفهوم سلبی حکمت اوست؛ زیرا خداوند هیچ‌گاه مرتکب افعال قبیح و شر نمی‌شود؛ چرا که کمال وجودی‌اش مانع از انجام دادن چنین افعالی می‌‌شود؛ زیرا خداوند فقط مبدأ خیر است.
حکمت در آیات قرآن و روایات نیز آمده است: ﴿كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ﴾^[۳] و «قَدَّرَ مَا خَلَقَ فَأَحْكَمَ تَقْدِيرَهُ»^[۴]. البته اینها بیشتر به معنای ایجابی حکمت ناظر است.
به تعبیر دیگر: حکمت الهی این است که نظام آفرینش، نظام احسن و اصلح و نیکوترین نظام ممکن است.
لازمه حکمت و عنایت حق، غایت و معنا داشتن جهان و هستی است. آنچه موجود می‌‌شود یا خود خیر است و یا برای وصول به خیر است. حکمت از شئون علیم و مرید بودن است و مبین اصل علت غایی برای جهان می‌‌باشد^[۵]^[۶].

منابع

محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام

پانویس

↑ علامه حلی، شرح تجرید الاعتقاد، ص۴۱۵.
↑ علامه حلی، شرح تجرید الاعتقاد، ص۴۲۰.
↑ «(این) کتابی است که آیاتش استواری یافته» سوره هود، آیه ۱.
↑ نهج‌البلاغه، خطبه ۸۹.
↑ مطهری، عدل الهی، ص۶۳.
↑ محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۱۰۹-۱۱۰.

[1] علامه حلی، شرح تجرید الاعتقاد، ص۴۱۵.

[2] علامه حلی، شرح تجرید الاعتقاد، ص۴۲۰.

[3] «(این) کتابی است که آیاتش استواری یافته» سوره هود، آیه ۱.

[4] نهج‌البلاغه، خطبه ۸۹.

[5] مطهری، عدل الهی، ص۶۳.

[6] محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۱۰۹-۱۱۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]