شیعه‌شناسی

شیعه‌شناسی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: شیعه‌شناسی در قرآن - شیعه‌شناسی در حدیث - شیعه‌شناسی در کلام اسلامی - پرسش‌های مرتبط

شیعه‌شناسی شناخت شیعه به عنوان "فرقۀ ناجیه" و تجسّم اسلام ناب، توجّه بسیاری را جلب کرده است. این شناخت شامل مقوله‌های اقتصادی، فرهنگی، آداب و سنن، فقه و حدیث، رجال و شخصیت‌ها، کتب و آثار علمی، شهرها و کشورها، مراکز و مؤسّسات می‌شود.

مقدمه

• دربارۀ شناخت شیعه در زمینۀ بحث‌های کلامی و اعتقادی، باید به کتاب‌های علمای شیعه یا کتبی که پیرامون مسائل اعتقادی تشیّع نوشته شده مراجعه کرد. در زمینۀ آثار علمی و تألیفات نیز به کتب خاصّ این موضوع. در دائرة المعارف‌های مختلف نیز در مدخل‌های گوناگون به شیعه‌شناسی پرداخته شده است. در کتاب"یادنامۀ علامه امینی" مقاله‌ای است با عنوان "۴۰۰ کتاب در شناخت شیعه" به قلم استاد محمد رضا حکیمی، که افزون بر آن چهارصد کتاب، کتاب‌های فراوان دیگری را کهاهل سنت دربارۀ اهل بیت و حضرت مهدی (ع)، نیز برخی نویسندگان غیر مسلمان نوشته‌اند نام می‌برد. مؤلفان نیز در طول تاریخ به معرفی چهره‌های علمی و شخصیت‌های برجسته شیعه پرداخته‌اند، همچون سید محسن الأمین در "اعیان الشیعه" و شیخ آقابزرگ تهرانی در طبقات اعلام الشیعه و سید عبدالحسین شرف الدین عاملی در مع موسوعات رجال الشیعه. پژوهشگرانی نیز به شناساندن آثار و تألیفات شیعه پرداخته‌اند، همچون شیخ آقا بزرگ تهرانی در "الذریعة الی تصانیف الشیعه" و سید حسن صدر در "تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام" و عامر الحلو در "معجم الدراسات القرآنیه عند الشیعة الامامیّه". برخی هم به معرفی معتقدات شیعه در اصول و فروع و... پرداخته‌اند، مانند کاشف الغطاء در اصل الشیعة و اصول‌ها، و علامه طباطبایی در شیعه در اسلام و محمد جواد مغنیه در الشیعة و التشیع و مهدی سراج در شیعه چه می‌گوید؟ و محمد حسین مظفر در عقائد الامامیه. افزون بر مطالبی که در فرهنگنامه‌ها آمده است، معرفی شیعه در زمینۀ مسائل خاص امامت و پاسخگویی به شبهات و ردّ ادعاهای بی‌اساس معاندین انجام یافته است. کتاب‌های رجالی و بیوگرافی‌های مجموعه‌ای یا تک‌نگاریها هم جای خاصّ خود را دارد. به دلیل اهمیت و نقش‌آفرینی فکر و فرهنگ شیعی در طول تاریخ و در عصر حاضر و نهضت‌های مهم برخاسته از این تفکّر و باور، به‌ویژه آنچه به صورت "انقلاب اسلامی" در ایران شکل گرفت، توجّه دوباره به "شیعه‌شناسی" را برانگیخت و در غرب و آمریکا و حتّی اسرائیل، تلاش‌های جدیدی برای شناخت ماهیت این اندیشه و پیروانش صورت گرفت. در سال‌های اخیر نهضت شیعه‌شناسی در اروپا و آمریکا شدّت و گسترش بیشتری یافته و تحوّلات جدید در کشورهای اسلامی و عربی بر دامنۀ آن افزوده است. به‌هرحال، شیعه را یا باید از رجال و شخصیت‌هایش شناخت، یا از آثار علمی فرهنگی در زمینه‌های مختلف، یا از گفتار دیگران دربارۀ این مجموعه و فرقه، یا از عمل و رفتار آنان در جامعه و تاریخ. شناخت شیعه از بعد تاریخی، پیدایش فرقه‌ها، ویژگی‌های فکری و اعتقادی و مکتب اهل بیت (ع) بحث مبسوطی می‌طلبد که خارج از حوصلۀ این اثر است. کتابشناسی در ابعاد مختلف تشیّع نیز، کاری عظیم است و تألیفی مستقل می‌طلبد، همچنان‌که افرادی چون شیخ آقا بزرگ تهرانی، سید محسن امین، سید حسن صدر و... در این عرصه آثار جاویدان عرضه کرده‌اند(...)

منابع

• محدثی، جواد، فرهنگ غدیر