آیات نام‌دار
==مقدمه
- به آیاتی که بر آن‌ها نامی خاص نهاده باشند، آیات نام‌دار یا آیات صاحب عنوان می‌گویند. این نام، به طور معمول از واژگان به کار رفته در آیات یا محتوای آن‌ها اتّخاذ می‌شود. منشأ نام‌گذاری بیش‌تر این آیات، به دلیل کارکرد فراوان آن‌ها در رشته‌های گوناگون علوم اسلامی است که برای سهل بودنِ اشاره به آن‌ها، نامی خاص گرفته‌اند. بسیاری از مفسّران و دانشوران علوم قرآنی، هنگام بررسی و شمارش آیات ناسخ و منسوخ، تعداد فراوانی از این آیات را نام‌گذاری کرده‌اند. بسیاری از دانش‌مندان شیعه و سنّی، در مجادله‌های کلامی خود و در مقام بیان فضایل اهل بیت(ع) به آیاتی استناد کرده و بر آن‌ها نام نهاده‌اند. فقیهان و اصولیان نیز در نام‌گذاری تعدادی از آیات، سهمی فراوان داشته‌اند. منشأ نام‌دار شدن برخی از این آیات، روایاتی است که بر اساس آن، پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) برخی آیات مانند "آیة الکرسی" و "آیه ملک" را نام نهاده‌اند یا در فضیلت آیه‌ای مانند "آیه آمن الرسول" سخن گفته‌اند؛ البتّه بسیاری از آیات نام‌داری که در این مقاله از آن‌ها بحث می‌شود شهرت ندارند و فقط یک یا چند نفر از دانشوران این نام‌گذاری را داشته‌اند. با جستوجوهای انجام شده، مجموع این آیات، به بیش از صد و هفتاد آیه می‌رسد که در همین مقاله به ترتیب الفبا به آن‌ها پرداخته می‌شود و آیاتی که بیش از یک نام دارند، به نامی که از شهرت بیش‌تری برخوردار است، ارجاع می‌گردد. شایان ذکر است که:
- تفصیل محتوایی هر یک از آیات نام‌دار در جای خود "مضافٌ الیه" بحث می‌شود؛ به طور مثال، محتوای مفصّل "آیه خمس"، "آیه فیء" و "آیه مباهله" در مدخل‌های خمس، فیء و مباهله مورد بحث قرار می‌گیرد؛ از این رو در این مقاله، فقط به محتوای اجمالی آیات و نیز شأن نزول و فضیلت آن‌ها پرداخته شده، از تبیین تفصیلی موضوع آیه پرهیز می‌گردد؛ البتّه در مواردی که جری و تطبیق در نام‌دار شدن آیه‌ای نقش داشته باشد، به آن اشاره می‌شود.
- برخی آیات را با انتخاب جمله‌هایی از خود آیه نام‌گذاری کرده‌اند؛ برای مثال از آیه ۲۹ سوره فتح به ﴿﴿ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ ﴾﴾[۱] یا از آیه ۱۶۰ سوره انعام به ﴿﴿مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ﴾﴾ یاد کرده‌اند[۲] که در این گونه موارد، این نام‌گذاری مورد توجّه قرار نگرفته است، جز سه آیه ﴿﴿آمَنَ الرَّسُولُ ﴾﴾، ﴿﴿وَإِن يَكَادُ﴾﴾ و ﴿﴿أَمَّن يُجِيبُ ﴾﴾ که به دلیل شهرت به آن‌ها پرداخته شده است.
- کوشیده شده است آیات نام‌دار، تک واژه‌ای باشد و از مواردی که نام‌گذاری به شکل جمله یا همراه با تتابع اضافات است، حتّی المقدور پرهیز شده است؛ برای مثال از آوردن آیه " الأذان في يوم الحج الأكبر "[۳] تحت عنوان آیات نام‌دار پرهیز شده است.
- آیه ﴿﴿آمَنَ الرَّسُولُ ﴾﴾، ﴿﴿أَمَّن يُجِيبُ ﴾﴾، "تبلیغ"، "تطهیر"، "غار"، "آیة الکرسی"، ﴿﴿وَإِن يَكَادُ﴾﴾، و "آیه ولایت" به دلیل شهرت و نیز پرداختن به بحث محتوایی، از این مقاله به جای‌گاه الفبایی خود ارجاع شده است.