الاستبصار فیما اختلف فیه الاخبار (کتاب)
مقدمه
استبصار یکی از کتب اربعه است که شیخ طوسی آن را نوشته است. این کتاب مدار مراجعه علما و دانشمندان تشیع برای فهم اخبار بوده و هست. واقعیت این است که استبصار بخش اخبار تحلیلی تهذیب الأحکام است. شیخ مواردی را که در تهذیب الأحکام به شرح و توضیح اخبار متعارض پرداخته، در استبصار آورده و فقط در موارد اندکی، عبارات را ویرایش کرده است. شیخ طوسی در مقدمه استبصار بعد از اینکه از نیاز مبتدی، متبحر و متوسط به کتاب تهذیب الأحکام سخن می‌گوید، می‌نویسد: درخواست جمعی این بود که آنچه مربوط به احادیث مختلف و متفاوت است، به صورت مستقل و مختصر ارائه گردد تا متوسط در فقه به خاطر آشنایی‌اش و متبحر برای یادآوری‌اش به آن مراجعه کند؛ چون این دو از موارد موافق و هماهنگ آگاه هستند و چه بسا کمبود وقت به آنان فرصت ندهد که به جستجو در کتب و آثار بپردازند و بر موارد اختلافی مطلع شوند؛ بنابراین استفاده از این اثر بیشتر برای این دو گروه است تا افراد مبتدی؛ گرچه او هم بی بهره نیست و دیدند که آنچه بر این محور است، شایسته است به آن توجه کامل شود و پرداختن به آن زیاد باشد؛ زیرا دارای نفع فراوان است. لازم به یادآوری است، این گونه نگارش تاکنون برای هیچ یک از شیوخ اصحاب مصنف ما، در اخبار و فقه حلال و حرام سابقه ندارد (و این روش برای اولین بار انجام گرفته است). از من درخواست کردند که آن بخش را جدا کنم و عنایت به جمع و تلخیص آن نمایم و من هم در آغاز هر بابی، فتوای معتمد اصحاب و احادیث مورد اعتماد را نقل می‌کنم؛ سپس به موارد خلاف اشاره کرده، وجه جمع آن را بیان می‌کنم؛ به گونه‌ای که چیزی از آن نیندازم؛ مانند آنچه در کتاب بزرگم (تهذیب الأحکام) انجام دادم[۱].
فیض کاشانی درباره استبصار می‌نویسد: استبصار بخشی از تهذیب الأحکام است که جداگانه آورده و اکتفا کرده بر اخبار مختلف و جمع بین اخبار قریب و غریب[۲][۳]
نسخه‌ها و شرح‌های استبصار
استبصار هم دارای نسخه‌های خطی[۴] و چاپی مختلف و شرح‌های گوناگون است:
- استبصار با تحقیق سید حسن موسوی خرسانی که محور اصلی و مورد مراجعه همه است. کتاب معجم الفاظ و نرم افزارها هم بر اساس این چاپ است. مقدمه اردوبادی در معرفی شیخ طوسی در این چاپ آمده است.
- استبصار با تحقیق مرحوم علی‌اکبر غفاری که توسط انتشارات دارالحدیث در سال ۱۳۸۰ شمسی اولین بار در چهار جلد منتشر گردیده و شماره صفحات چاپ قبلی در حواشی آن آمده و سند هر خبر ارزیابی شده است. شماره احادیث آن مسلسل نیست؛ بلکه برابر با شماره گذاری هر کتاب حدیثی، به حدود عدد ۵۹۵۱ خبر می‌رسد. این اثر دارای شرح‌های متعددی است. در مقدمه استبصار هجده شرح و تعلیقه و حاشیه برای آن معرفی شده است که به برکت نظام جمهوری اسلامی، شماری از این شرح‌ها چاپ و در دسترس هستند.
- إستقصاء الإعتبار فی شرح الاستبصار، نگاشته محمد بن حسن بن شهید ثانی[۵] (۱۰۳۰ق) فرزند صاحب معالم.
- مناهج الأخیار فی شرح الاستبصار، تألیف احمد علوی عاملی (ح ۱۰۵۷ق)[۶].
- کشف الأسرار فی شرح الاستبصار، تألیف نعمت الله بن عبدالله جزائری (۱۱۱۲ق) که با تحقیق طیب موسوی جزائری منتشر شده است[۷][۸]
دربارهٔ پدیدآورنده
پانویس
- ↑ شیخ طوسی، الاستبصار، مقدمه، ج۱، ص۲.
- ↑ محمدمحسن فیض کاشانی، الوافی، ج۱، ص۶: و أما الاستبصار فهو بضعة من التهذيب أفردها منه مقتصرا على الأخبار المختلفة و الجمع بينها بالقريب و الغريب.
- ↑ اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه، ص 167.
- ↑ ر. ک: سیداحمد حسینی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ج۱، ص۱۰۱؛ ۲۷ نسخه خطی کامل و ناقص معرفی شده است.
- ↑ محمد بن حسن عاملی، إستقصاء الاعتبار فی شرح الاستبصار.
- ↑ احمد بن زین العابدین علوی عاملی، مناهج الأخیار فی شرح الاستبصار.
- ↑ نعمت الله جزائری، کشف الأسرار فی شرح الاستبصار.
- ↑ اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه، ص؟؟ ؟.
- ↑ وبگاه علما و عرفا