حلم در قرآن

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

نسخه‌ای که می‌بینید نسخه‌ای قدیمی از صفحه‌است که توسط Wasity (بحث | مشارکت‌ها) در تاریخ ‏۹ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۴۵ ویرایش شده است. این نسخه ممکن است تفاوت‌های عمده‌ای با نسخهٔ فعلی بدارد.

(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)

معناشناسی

«حلم» به معنای نگهداری نفس و طبع از هیجان غضب است. حلم همچنین در کاربردهای عربی و قرآنی به معنای عقل نیز آمده است. تفسیر آن به عقل، در حقیقت از این جهت است که مسبَّب عقل و از دستاوردهای آن است.[۱] پس کسی که حلم می‌‌ورزد و نفس خود را نگه می‌‌دارد و اجازه نمی‌دهد تا هیجاناتی چون غضب او را از حالت طبیعی خارج سازد، در حقیقت خودش را تحت مدیریت عقل قرار داده و اجازه نداده تا عواطف و احساسات و هواهای نفسانی مهار نفس را در دست گیرد. با نگاهی به معنای لغوی صبر و حلم می‌‌توان گفت که هر دو به یک معنا است؛ زیرا حبس و حفظ و نگه داری در هر دو مفهوم اصلی معنای لغوی را تشکیل می‌‌دهد. البته تفاوت‌هایی میان صبر و حلم دیده می‌‌شود؛ زیرا صبر همان حبس و نگه داری در سطح عادی و حلم در سطح بالاتر است. از همین روست که در ادبیات فارسی صبر را به تاب آوردن و حلم را به بردباری تعبیر کرده‌اند؛ زیرا بردبار کسی است که بار اضافی را نیز بر می‌‌دارد و آستانه تحمل او بیش از حالت عادی و طبیعی است. از همین روست که انسان حلیم را همان انسان عاقل دانسته‌اند که بسیار سخت و خشک رفتار می‌‌کند و عواطف و احساسات کم‌ترین تاثیر را بر او دارد.

بر اساس روایات، حلم سطح عالی و برتر صبر است؛ زیرا صبر همانند دیگر حالات نفسانی دارای مراتب و درجات شدت و ضعف است. خداوند در آیات قرآنی حضرت ابراهیم(ع) را که پس از آزمون‌های سخت به مقامات بلند دست یافته، به عنوان حلیم و بردبار می‌‌ستاید.[۲] این صفت برای پیامبران صالح که با مشکلات سخت تبلیغ مواجه بودند مطرح شده است.[۳] خداوند در آیات قرآنی خودش را به نام و صفت حلیم ستوده و نامیده است.[۴] به نظر می‌‌رسد که این صفت و اسم در خداوند به معنای مهلت دادن و شتاب نکردن بر عقوبت نسبت به گناه است.[۵].[۶].

  1. مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی، ص۲۵۳، «حلم».
  2. توبه، آیه ۱۱۴؛ هود، آیه ۷۵
  3. هود، آیات ۷۵ و ۸۷؛ صافات، آیه ۱۰۱
  4. بقره، آیات ۲۲۵ و ۲۳۵ و ۲۶۳؛ آل عمران، آیه ۱۵۵؛ نساء، آیه ۱۲؛ مائده، آیه ۱۰۱؛ توبه، آیه ۱۱۴؛ حج، آیه ۵۹؛ اسراء، آیه ۴۴؛ احزاب، آیه ۵۱؛ فاطر، آیه ۴۱؛ تغابن، آیه ۱۷
  5. روح الارواح فی شرح اسماء الملک الفتّاح، ص۲۸۰؛ مجمع البیان، ج ۱ ـ ۲، ص۵۶۹
  6. منصوری، خلیل، صبر ویژگی‌ها و آثار آن.