حسن بن سهل
موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
آشنایی اجمالی
الحسن بن سهل[۱]، در یک سند روایت تفسیر کنز الدقائق و به گزارش از تفسیر القمی واقع شده است:
«حَدَّثَنِي الْعَبَّاسُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنِي الْحَسَنُ بْنُ سَهْلٍ بِإِسْنَادٍ رَفَعَهُ إِلَى جَابِرِ بْنِ يَزِيدَ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ ثُمَّ أَتْبَعَ اللَّهُ جَلَّ ذِكْرُهُ مَدْحَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ(ع) بِذَمِّ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ قَالَ جَابِرُ بْنُ يَزِيدَ نَقَلْتُ هَذَا الْحَدِيثَ لِأَبِي جَعْفَرٍ(ع) فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ(ع) يَا جَابِرُ وَ اللَّهِ لَوْ سَبَقَتِ الدَّعْوَةُ مِنَ الْحُسَيْنِ وَ أَصْلِحْ لِي ذُرِّيَّتِي لَكَانَ ذُرِّيَّتُهُ كُلُّهُمْ أَئِمَّةً- وَ لَكِنْ سَبَقَتِ الدَّعْوَةُ 
وَأَصْلِحْ لِي فِي ذُرِّيَّتِي
[۲] فَمِنْهُمُ الْأَئِمَّةُ(ع) وَاحِدٌ فَوَاحِدٌ فَثَبَّتَ اللَّهُ بِهِمْ حُجَّتَهُ»[۳].[۴]
شرح حال راوی
عنوان حسن بن سهل در کتب رجال و اسناد روایات از راویان مشترک میان الحسن بن سهل القمی، الحسن بن سهل البصری [۵] و "الحسن بن سهل؛ أخو الفضل ذو الرياستين" [۶] است؛ ولی به قرینه روایت عباس بن محمد [۷] از ایشان در سند روایت مذکور، حسن بن سهل قمی است؛ زیرا مراد از عباس بن محمد در سند تفسیر القمی، ابو الفضل العباس بن محمد بن القاسم بن حمزة بن موسی بن جعفر(ع) است که در اسناد دیگر از حسن بن سهل قمی روایت کرده است[۸].
برای حسن بن سهل القمی ترجمه مستقلی در کتب رجال قرار داده نشده، بلکه بر اثر قرار گرفتنش در سند بعضی روایات، در بعضی کتب رجالی معاصر عنوان شده است، از این رو گزارشی از حال وی در اختیار نیست؛ لکن در اسناد و طرق واقع گردیده است؛ گاه با عنوان «حسن بن سهل» و گاه با عنوان «حسن بن سهل القمی» مانند وقوعش در طریق نجاشی به کتاب أمیة بن علی القیسی [۹]، حسین بن أبی غندر [۱۰] و احمد بن محمد بن أبی نصر البزنطی [۱۱] و وقوعش در سند روایت کامل الزیارات[۱۲].[۱۳]
طبقه راوی
تاریخ ولادت و وفات راوی مشخص نیست؛ لکن از بعضی اسناد روایات استفاده می‌شود که با عبدالله بن جعفر الحمیری که نجاشی درباره‌اش نوشته است: "قدم الكوفة سنة نيف و تسعين و مائتين"[۱۴] هم طبقه بوده است؛ زیرا هر دو از موسی بن الحسن بن عامر روایت کرده‌اند [۱۵].[۱۶]
استادان و شاگردان راوی
در اسناد روایات، حسن بن سهل از افرادی مانند محمد بن خالد، محمد بن سهل و موسی بن الحسن عامر [۱۷] روایت کرده که از استادان وی شمرده می‌شوند و اشخاصی نظیر محمد بن حسن بن سهل (پسرش) و عباس بن محمد از وی روایت کرده‌اند[۱۸] که در زمره شاگردانش قرار میگیرند.[۱۹]
مذهب راوی
حسن بن سهل را باید از راویان امامی به شمار آورد، چنان که مضمون روایت تفسیر القمی، روایت کامل الزیارات و روایت عیون أخبار الرضا(ع) بر آن دلالت دارند[۲۰].[۲۱]
جایگاه حدیثی راوی
وی در سند روایت کامل الزیارات[۲۲] قرار گرفته که مؤلفش در مقدمه نوشته است: روایات این کتاب را از ثقات نقل کردم، پس از راویان ثقه شمرده می‌شود.[۲۳]
جستارهای وابسته
- محمد بن حسن بن سهل (فرزند)
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: معجم رجال الحدیث، ج۵، ص۳۴۶، ش۲۸۶۶؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۲، ص۴۰۱، ش۳۵۷۲.
- ↑ و به آدمی سپرده‌ایم که به پدر و مادرش نیکی کند؛ مادرش او را به دشواری آبستن بوده و به دشواری زاده است- و بارداری و از شیر گرفتنش سی ماه است- تا چون به رشد کامل رسد و چهل ساله شود بگوید: پروردگارا در دلم افکن تا نعمتت را که به من و پدر و مادرم بخشیده‌ای سپاس بگزارم و کردار شایسته‌ای که تو را خشنود کند به جای آرم و برای من، در دودمانم شایستگی نه که من به سوی تو بازگشته‌ام و من از فرمانبردارانم سوره احقاف، آیه ۱۵.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱۲، ص۱۸۶ به گزارش از تفسیر القمی، ج۲، ص۲۹۷-۲۹۸.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۶، ص 516.
- ↑ ثواب الأعمال، ص۱۷۵: ...حدثنی أبو یعقوب یوسف بن السخت، عن الحسن بن سهل البصری، عن علی بن مهزیار قال: دخلت علی أبی الحسن موسی بن جعفر(ع)....
- ↑ رجال الطوسی، ص۳۵۶، ش۵۲۷۹: الحسن بن سهل، أخو الفضل ذی الرئاستین، و یعرف الحسن بذی القلمین.
- ↑ ابو الفضل العباس بن محمد بن القاسم بن حمزة بن موسی بن جعفر(ع).
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۲۵۵-۲۵۶، ح۸: أخبرنا أبوالفضل العباس بن محمد بن القاسم بن حمزة بن موسی بن جعفر قال: حدثنی الحسن بن سهل القمی، عن محمد بن حامد، عن أبی هاشم الجعفری، عن أبی الحسن(ع)...؛ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۲۰۳، ح۴: حدثنا العباس بن محمد بن قاسم بن حمزة بن موسی بن جعفر(ع) قال: حدثنا الحسن بن سهل القمی، عن محمد بن خالد، عن أبی هاشم الجعفری قال: سألت أبا الحسن الرضا(ع)...؛ علل الشرائع، ج۱، ص۳۰۴، ح۱: أخبرنی علی بن حاتم قال: حدثنا أبوالفضل العباس بن محمد بن القاسم العلوی قال: حدثنا الحسن بن سهل، عن محمد بن سهل، عن محمد بن حاتم، عن یعقوب بن یزید....
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۰۵، ش۲۶۴: له کتاب. أخبرناه محمد بن محمد قال: حدثنا جعفر بن محمد، قال: حدثنا أحمد بن محمد بن الحسن بن سهل، قال: حدثنا أبی، عن أبیه الحسن بن سهل، عن موسی بن الحسن بن عامر، عن أحمد بن هلال، عن أمیة بن علی به.
- ↑ رجال النجاشی، ص۵۵، ش۱۲۶: له کتاب، أخبرناه محمد بن محمد، قال: حدثنا جعفر بن محمد قال: حدثنا أحمد بن محمد بن الحسن بن سهل قال: حدثنا أبی، عن جده الحسن بن سهل، قال: حدثنا أحمد بن أبی عبدالله البرقی، عن أبیه، عن صفوان بن یحیی، عن الحسین بن أبی غندر به.
- ↑ رجال النجاشی، ص۷۵، ش۱۸۰: له کتاب نوادر آخر. أخبرنا به الحسین بن عبیدالله قال: حدثنا جعفر بن محمد أبو القاسم قال: حدثنا أحمد بن محمد بن الحسن بن سهل قال: حدثنا أبی محمد بن الحسن، عن أبیه الحسن بن سهل، عن موسی بن الحسن، عن أحمد بن هلال، عن أحمد بن محمد به.
- ↑ کامل الزیارات، ص۲۱۹، ح۱۲: حدثنی بهذه الزیارة أحمد بن محمد بن الحسن بن سهل، عن أبیه، عن جده، عن موسی بن الحسن بن عامر، عن أحمد بن هلال، قال: حدثنا أمیة بن علی القیسی الشامی، عن سعدان بن مسلم، عن رجل، عن أبی عبدالله(ع) مثله.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۶، ص 516-518.
- ↑ رجال النجاشی، ص۲۱۹، ش۵۷۳.
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۰۵، ش۲۶۴: ...أحمد بن محمد بن الحسن بن سهل، قال: حدثنا أبی، عن أبیه الحسن بن سهل، عن موسی بن الحسن بن عامر؛ رجال النجاشی، ص۴۰۶، ش۱۰۷۸: ...أخبرنا ابن شاذان قال: حدثنا علی بن حاتم قال: حدثنا الحمیری، عن أبیه، عن موسی بن الحسن (موسی بن الحسن بن عامر) بکتبه. مقصود از الحمیری، محمد بن عبدالله بن جعفر الحمیری است، به قرینه این طریق نجاشی: ...حدثنا علی بن حاتم بن أبی حاتم قال: حدثنا محمد بن عبدالله بن جعفر قال: حدثنا أبی.... (رجال النجاشی، ص۳۲۱، ش۸۷۶، ترجمه لیث بن البختری المرادی).
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۶، ص 518.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۲۰۳، ح۴؛ کامل الزیارات، ص۲۱۹، ح۱۲.
- ↑ کامل الزیارات، ص۲۱۹، ح۱۲؛ تفسیر القمی، ج۲، ص۲۹۷؛ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۲۰۳، ح۴.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۶، ص 519.
- ↑ کامل الزیارات، ص۲۱۶-۲۱۷، ح۱۲: «... عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: إِذَا أَتَيْتَ الْقَبْرَ بَدَأْتَ فَأَثْنَيْتَ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ صَلَّيْتَ عَلَى النَّبِيِّ(ص) وَ اجْتَهَدْتَ فِي ذَلِكَ... جِئْتُكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَافِداً إِلَيْكَ وَ أَتَوَسَّلُ إِلَى اللَّهِ بِكَ فِي جَمِيعِ حَوَائِجِي مِنْ أَمْرِ دُنْيَايَ وَ آخِرَتِي وَ بِكَ يَتَوَسَّلُ الْمُتَوَسِّلُونَ إِلَى اللَّهِ فِي حَوَائِجِهِمْ وَ بِكَ يُدْرِكُ أَهْلُ التِّرَاتِ مِنْ عِبَادِ اللَّهِ طَلِبَتَهُمْ...»؛ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۲۰۳: «حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ سَهْلٍ الْقُمِّيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِي هَاشِمٍ الْجَعْفَرِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا(ع) عَنِ الْغُلَاةِ وَ الْمُفَوِّضَةِ فَقَالَ الْغُلَاةُ كُفَّارٌ وَ الْمُفَوِّضَةُ مُشْرِكُونَ مَنْ جَالَسَهُمْ أَوْ خَالَطَهُمْ أَوْ آكَلَهُمْ أَوْ شَارَبَهُمْ أَوْ وَاصَلَهُمْ أَوْ زَوَّجَهُمْ أَوْ تَزَوَّجَ مِنْهُمْ أَوْ آمَنُهُمْ أَوِ ائْتَمَنَهُمْ عَلَى أَمَانَةٍ أَوْ صَدَّقَ حَدِيثَهُمْ أَوْ أَعَانَهُمْ بِشَطْرِ كَلِمَةٍ خَرَجَ مِنْ وَلَايَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ وَلَايَةِ رَسُولِ اللَّهِ صوَ وَلَايَتِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ».
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۶، ص 519.
- ↑ کامل الزیارات، ص۲۱۹، ح۱۲: «حَدَّثَنِي بِهَذِهِ الزِّيَارَةِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ سَهْلٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ قَالَ حَدَّثَنَا أُمَيَّةُ بْنُ عَلِيٍّ الْقَيْسِيُّ الشَّامِيُّ عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) مِثْلَهُ».
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۶، ص 520.