ادریس بن زیاد حناط
ادریس بن زیاد حناط از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ادریس بن زیاد حناط در تراجم و رجال - پرسش مرتبط نداردمقدمه
ادریس الحارثی[۱] در سند دو روایت تفسیر کنز الدقائق[۲] و به نقل از الکافی ذکر شده است:
«عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ إِدْرِيسَ الْحَارِثِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع): يَا مُفَضَّلُ احْتَجِزْ مِنَ النَّاسِ كُلِّهِمْ بِـ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ - وَ بِـ﴿قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ﴾ اقْرَأْهَا عَنْ يَمِينِكَ وَ عَنْ شِمَالِكَ وَ مِنْ بَيْنِ يَدَيْكَ وَ مِنْ خَلْفِكَ وَ مِنْ فَوْقِكَ وَ مِنْ تَحْتِكَ فَإِذَا دَخَلْتَ عَلَى سُلْطَانٍ جَائِرٍ فَاقْرَأْهَا حِينَ تَنْظُرُ إِلَيْهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ اعْقِدْ بِيَدِكَ الْيُسْرَى ثُمَّ لَا تُفَارِقْهَا حَتَّى تَخْرُجَ مِنْ عِنْدِهِ»[۳].[۴]
آشنایی اجمالی
درباره کفرثوثا اختلاف است عده‌ای معتقدند که روستایی در خراسان بوده و علی بن داوود می‌‌گوید: روستایی در فلسطین واقع در منطقه جزیره بوده است، لکن قول اول به حقیقت نزدیک‌تر است.[۵] ابوالفضل ادریس بن زیاد بن علی کفرثوثی اصحاب امام صادق(ع) را درک کرده و از آنها حدیث شنیده است.[۶] ابن غضائری در روایات او تردید کرده و می‌‌گوید که وی از ضعفا روایت می‌‌کرده است. دسته‌ای دیگر، روایاتش را قبول دارند و قائل‌اند که فردی ثقه و از رجال شیعه است. برخی هم او را واقفی می‌‌دانند.[۷] به هر حال وی مردی فقیه و محدث بود و افرادی چون طاووس بن محسن بن طاووس، احمد بن میثم میثمی، جعفر بن محمد حسینی، محمد بن حسن اشعری و حنان بن سدیر از وی روایت نقل کرده‌اند.[۸] وی زمانی به سامرا رفت و به خدمت امام هادی(ع) رسید تا حکمی فقهی را سؤال کند، اما پیش از طرح سؤال، امام پاسخ او را گفت.[۹] در همان شهر خدمت امام حسن عسکری(ع) نیز رسید و چون درباره امام غلو می‌‌کرد، امام به محض دیدن او فرمودند: یا ادریس، ﴿بَلْ عِبَادٌ مُكْرَمُونَ﴾[۱۰]، ﴿ُ بِالْقَوْلِ وَهُمْ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ﴾[۱۱] بلکه ایشان بندگان خدایند که در گفتار و رفتار از او پیش نمی‌افتند. با این آیه، شک او برطرف شد.[۱۲] آثار او عبارت‌اند از: «النوادر»[۱۳] و مجموعه روایات.[۱۴].[۱۵]
شرح حال راوی
این عنوان، تنها در سند روایت مذکور ذکر شده و در اسناد دیگری دیده نشده، چنان که در کتب رجالی هم از وی یاد نشده است؛ ولی قرائنی هست که اتحاد وی را با ابوالفضل ادریس بن زیاد حناط کفرتوثی[۱۶] تقویت می‌کند:
۱. نقل روایات تفسیری متعدد از سوی ادریس بن زیاد[۱۷].
۲. همسانی طبقه راوی با طبقه ادریس حارثی؛ زیرا ادریس الحارثی از محمد بن سنان و ادریس بن زیاد کفرتوثی از حسن بن محبوب روایت کرده‌اند و ابن سنان و ابن محبوب هر دو از طبقه ششم‌اند[۱۸]، چنان که روایت کننده از ادریس الحارثی، سهل بن زیاد است، و روایت کننده از ادریس بن زیاد کفرتوثی، احمد بن میثم[۱۹] و این دو نیز از طبقه هفتم هستند[۲۰].
اشکال: ادریس بن زیاد کفرتوثی از حنان بن سدیر روایت کرده[۲۱] و حنان بن سدیر از اصحاب امام صادق(ع) شمرده شده است و نمی‌تواند هم‌طبقه با ادریس الحارثی باشد که با دو واسطه از امام صادق(ع) روایت کرده است.
جواب: حنان بن سدیر دارای عمری دراز بوده است و زمان امام کاظم و امام رضا(ع) را نیز ادراک کرده و از طبقه ششم راویان شمرده شده است[۲۲].
٣. نقل روایت از مفضل بن عمر با یک واسطه.
در سند فوق، ادریس الحارثی با یک واسطه از مفضل بن عمر روایت کرده است، چنان که ادریس بن زیاد نیز با یک واسطه از مفضل در کتاب الغیبه نعمانی روایت کرده است[۲۳]. بر این اساس، به احتمال قوی، کلمه «حارثی» مصحّف «حناط» یا «خیاط» باشد؛ زیرا موردی یافت نشده که ادریس بن زیاد متصف به وصف الحارثی گردد.[۲۴]
منابع
جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱
جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۳
پانویس
- ↑ ر.ک: تنقیح المقال، ج۸، ص۳۱۸، ش۱۷۶۹؛ معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۱۷۷، ش۱۰۶۸؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۵۲۵، ش۱۹۰۰؛ زبدة المقال، ج۱، ص۱۷۲.
- ↑ یادآور می‌شود عنوان ادریس الحارثی تنها در سند یک روایت کافی یاد شده؛ ولی در تفسیر کنز الدقائق همین سند را به اشتباه برای روایت دیگر کافی ذکر کرده است: «قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع): اكْتُبْ ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ مِنْ أَجْوَدِ كِتَابِكَ وَ لَا تَمُدَّ الْبَاءَ حَتَّى تَرْفَعَ السِّينَ» در حالی که سند این روایت در کافی چنین است: «عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عن الحسن ابن عليّ، عن يوسف بن عبد السّلام، عن سيف بن هارون مولى آل جعدة قال:...»؛ (الکافی، ج۲، ص۶۷۲)
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۱، ص۱۶ و ۳۶ به نقل از الکافی، ج۱، ص۶۲۴، ح۲۰.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۳، ص ۳۰۸.
- ↑ تنقیح المقال ۱/۱۰۴ قاموس الرجال ۱/۴۵۸.
- ↑ رجال النجاشی ۱/۲۵۹.
- ↑ قاموس الرجال ۱/۴۵۸.
- ↑ لسان المیزان ۱/۳۳۳.
- ↑ تنقیح المقال ۱/۱۰۵.
- ↑ « بلکه (فرشته‌ها تنها) بندگانی ارجمندند؛» سوره انبیاء، آیه ۲۶.
- ↑ «در گفتار بر او پیشی نمی‌جویند و آنان به فرمان وی کار می‌کنند» سوره انبیاء، آیه ۲۷.
- ↑ مناقب آل ابی طالب ۱/۴۵۸.
- ↑ رجال النجاشی ۱/۲۵۹.
- ↑ الفهرست (طوسی) ۳۹؛ معالم العلماء ۲۶.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱، ص۱۶۱.
- ↑ نجاشی درباره‌اش نوشته است: إدریس بن زیاد الکفرتوثی أبوالفضل، ثقة، أدرک أصحاب أبی عبدالله(ع) و روی عنهم. و له کتاب نوادر. (رجال النجاشی، ص۱۰۳، ش۲۵۷).
- ↑ تأویل الآیات الظاهره، ص۳۴۱، ۳۵۷، ۵۳۰، ۴۲۰ و ۵۰۶.
- ↑ طبقات رجال الکافی، ص۳۲۸.
- ↑ الفهرست (طوسی)، ص۹۱، ش۱۲۵.
- ↑ طبقات رجال الکافی، ص۱۷۵، طبقات رجال التهذیب، ص۱۰۲.
- ↑ تأویل الآیات الظاهره، ص۵۰۶؛ الأمالی (مفید)، ص۱۲۶، ح۴.
- ↑ طبقات رجال الکافی، ص۱۴۱.
- ↑ «وَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامِ بْنِ سُهَيْلٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْعَلَاءِ الْمَذَارِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا إِدْرِيسُ بْنُ زِيَادٍ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا بَعْضُ شُيُوخِنَا قَالَ قَالَ الْمُفَضَّلُ أَخَذْتُ بِيَدِكَ كَمَا أَخَذَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع) بِيَدِي وَ قَالَ لِي يَا مُفَضَّلُ إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَيْسَ بِالْقَوْلِ فَقَطْ لَا وَ اللَّهِ حَتَّى يَصُونَهُ كَمَا صَانَهُ اللَّهُ وَ يُشَرِّفَهُ كَمَا شَرَّفَهُ اللَّهُ وَ يُؤَدِّيَ حَقَّهُ كَمَا أَمَرَ اللَّهُ»؛ (الغیبه (نعمانی)، ص۳۷، ح۱۱).
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۳، ص ۳۰۹-۳۱۰.