مناجات خمس عشر
مقدمه
از امام علی بن الحسین(ع)، غیر از صحیفه سجادیه، آثار ارزشمند دیگری در میراث مکتوب شیعه وجود دارد. این آثار در قالب دعا و مناجات، و همچنین روایات کوتاه و بلند، گنجینه‌ای گران‌بها و منبعی غنی در شناخت معارف دینی به شمار می‌رود. رساله حقوق، دعای ابوحمزه ثمالی، مناجات خمس عشر، زیارت امین‌الله و خطبه امام سجاد(ع) در شام از جمله این معارف ارجمند است که در زیر به معرفی آنها می‌پردازیم.[۱]
مناجات خمس عشر
بنابر آنچه مرحوم شیخ عباس قمی نقل کرده[۲] علامه مجلسی در بحار فرموده است که این مناجات را در کتب بعضی اصحاب یافته و آنها گفته‌اند که آن را از امام علی‌بن الحسین(ع) روایت کرده‌اند[۳]. همان‌طور که از نام این مناجات پیداست، مشتمل بر پانزده مناجات به اسامی زیر است:
۱. مناجات‌التائبین (توبه‌کنندگان)؛ ۲. مناجات‌الشّاکین (شکایت‌کنندگان از نفس اماره)؛ ٣. مناجات‌الخائفین (خائفان از قهر و عقوبت خدا)؛ ۴. مناجات‌الرّاجین (امیدواران)؛ ۵. مناجات‌الراغبین (رغبت کنندگان به فضل و بخشش خدا)؛ ۶. مناجات‌الشّاکرین (شکرگزاران)؛ ۷. مناجات‌المطیعین لله (اطاعت‌کنندگان خدا)؛ ۸. مناجات‌المریدین (اراده‌کنندگان لقای خدا)؛ ۹. مناجات‌المحبین (محبان خدا)؛ ۱۰. مناجات المتوسلین (توسل جویندگان به رحمت خدا)؛ ۱۱. مناجات المفتقرین (فقیران احسان خدا): ۱۲ مناجات‌العارفین (عارفان)؛ ۱۳. مناجات‌الذاکرین (ذاکران)، ۱۴. مناجات‌المعتصمین (چنگ‌زنندگان به ریسمان خدا): ۱۵. مناجات‌الزاهدین (زاهدان و بی‌رغبتان به دنیا).
شرح‌های متعددی بر این مناجات‌ها نگاشته شده که برخی از آنها عبارتند از: ۱. شرح مناجات خمس عشر، عبدالعلی بزرگی در قرن سیزدهم؛ ۲. مناجات عارفان، حسین انصاریان که در بخش دوم به ترجمه منظوم این مناجات پرداخته است؛ ۳. بلاغت و عارفان در مناجات خمسه عشر امام سجاد(ع)، علی شمس فاتری و یوسف رسولی. در این مناجات‌ها امام سجاد(ع) با زبانی بسیار زیبا و با عباراتی در اوج بلاغت و فصاحت به راز و نیاز با خداوند پرداخته و طی آن درخواست‌های بنده‌ای را بیان کرده که از آبشخور محبت پروردگار سیراب شده و شوق لقای او را دارد ولی به ناچار مدتی را باید در تک‌وتای دنیا بگذراند. محور اصلی این راز گفتن‌ها و نیاز خواستن‌ها همان وصال محبوب و رضای معبود است و هر آنچه که بنده سالک ذکرک را از یاد و طاعت او مشغول بدارد گناه شمرده است: «وَ أَسْتَغْفِرُكَ مِنْ كُلِّ لَذَّةٍ بِغَيْرِ ذِكْرِكَ وَ مِنْ كُلِّ رَاحَةٍ بِغَيْرِ أُنْسِكَ وَ مِنْ كُلِّ سُرُورٍ بِغَيْرِ قُرْبِكَ وَ مِنْ كُلِّ شُغُلٍ بِغَيْرِ طَاعَتِكَ»[۴]؛ «بارالها از هر لذتی به غیر یاد تو و از هر آسایشی به غیر اُنس تو، و از هر شادمانی به غیر قرب تو، و از هر مشغولیتی به غیر طاعت تو آمرزش می‌طلبم».[۵]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ خالقیان، فضل‌الله، مقاله «دیگر آثار امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۲۲۶.
- ↑ مفاتیح‌الجنان، مناجات خمس‌عشر.
- ↑ بحارالانوار، ج۱۱، ص۱۴۲-۱۵۳.
- ↑ بحارالانوار، ج۱۱، ص۱۴۲-۱۵۳.
- ↑ خالقیان، فضل‌الله، مقاله «دیگر آثار امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۲۲۹.