شعبة بن عمرو
- این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
مقدمه
شعبة بن عمرو از یهود مدینه[۱] و شاعر بود.[۲] در منابع از شعبه با نام‌هایی دیگر چون سعید بن عمرو،[۳] سعیه،[۴] سعیة بن عمرو[۵] و شعبه [۶] یاد شده است که احتمال تصحیف سعیه به شعبه و عمر به عمرو وجود دارد. جواد علی به تصحیف اشاره دارد و شعبه را تصحیف سعیه می‌داند و آن را از نام‌های یهود برمی‌شمرد.[۷]برخی منابع تفسیری شعبه را از یهودیانی دانسته‌اند که توفیق پیروی اسلام را یافتند.[۸] در منابع، زمان مسلمان شدن شعبه مشخص نشده است.
مفسران، در تفسیر برخی آیات از شعبة بن عمرو نام برده‌اند که می‌توان آنها را به دو دسته قسمت کرد [۹]:
آیات ناظر به دشمنی شعبه
بنا به روایتی از امام باقر(ع) پس از هجرت رسول خدا(ص) به مدینه و هنگامی که آثار صدقش آشکار شد، برخی یهودیان، از جمله شعبة بن عمرو به تکذیب او پرداختند که آیه 
خَتَمَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَعَلَى سَمْعِهِمْ وَعَلَى أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ
[۱۰] در باره آنان نازل شد.[۱۱] خداوند در این آیه یادآور می‌شود که بر دل‌ها و گوش‌های کافران مهر زده و بر دیدگانشان پرده‌ای افکنده شده است.
مطابق نقلی، گروهی از یهود از جمله شعبة بن عمرو (سعیة بن عمرو)[۱۲] با گرفتن رشوه با هدف تغییر صفات پیامبر(ص) در تورات به تحریف آن دست می‌زدند.[۱۳] خداوند با یادآوری این مطلب که از میان ایشان گروهی هستند که به شیوه کتاب خدا سخن می‌گویند تا شما گمان کنید که آنچه می‌گویند، از کتاب خداست،[۱۴]نسبت به این کار ناروای آنان واکنش منفی نشان داد: وَإِنَّ مِنْهُمْ لَفَرِيقًا يَلْوُونَ أَلْسِنَتَهُمْ بِالْكِتَابِ لِتَحْسَبُوهُ مِنَ الْكِتَابِ وَمَا هُوَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَقُولُونَ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَمَا هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَيَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَهُمْ يَعْلَمُونَ[۱۵] بنابر روایتی از امام باقر(ع) در پی زنای محصنه زن و مردی از اشراف یهود خیبر و کراهت داشتن یهودیان از سنگسارکردن آن دو، شماری از جمله شعبة بن عمرو [۱۶] مأموریت یافتند تا نزد پیامبر(ص)آمده و از حکم زنای محصنه بپرسند. در این هنگام جبرئیل، از حکم سنگسار کردن مرتکبان زنای محصنه خبر داد: يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ لَا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسَارِعُونَ فِي الْكُفْرِ مِنَ الَّذِينَ قَالُوا آمَنَّا بِأَفْوَاهِهِمْ وَلَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ وَمِنَ الَّذِينَ هَادُوا سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ سَمَّاعُونَ لِقَوْمٍ آخَرِينَ لَمْ يَأْتُوكَ يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ مِنْ بَعْدِ مَوَاضِعِهِ يَقُولُونَ إِنْ أُوتِيتُمْ هَذَا فَخُذُوهُ وَإِنْ لَمْ تُؤْتَوْهُ فَاحْذَرُوا وَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ فِتْنَتَهُ فَلَنْ تَمْلِكَ لَهُ مِنَ اللَّهِ شَيْئًا أُولَئِكَ الَّذِينَ لَمْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ لَهُمْ فِي الدُّنْيَا خِزْيٌ وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ[۱۷].[۱۸] در این آیه، خداوند پیامبر را از نیت یهود در ارجاع داوری به آن حضرت آگاه ساخت، زیرا هریک از دو قبیله تنها در صورتی به رأی آن حضرت گردن می‌نهادند که به سود آنان باشد؛ ضمن آنکه درصدد بودند تا گفتار پیامبر را تحریف کنند، از این رو خداوند در آیات بعدی از پیامبر می‌خواهد یا از داوری برای آنان خودداری کند، یا میان آنان به عدالت داوری کند.
به نقل برخی مفسران، شعبة بن عمرو همراه برخی دیگر از یهودیان نزد رسول خدا(ص)آمدند و حروف مقطعه الَمِ[۱۹] را دستاویز خود قرار داده، گفتند: برپایه حساب اَبْجَد، الف مساوی یک و لام مساوی۳۰ و میم مساوی ۴۰ است و به این ترتیب خبر دادند که دوران بقای امت تو بیش از ۷۱ سال نیست! پیامبر(ص)برای جلوگیری از سوء استفاده آنها فرمود: چرا تنها الَمِ[۲۰] را محاسبه کرده‌اید؟ مگر در قرآن المص و الر و دیگر حروف مقطعه نیست؟ اگر این حروف به مدت بقای امت من اشاره دارند چرا همه را محاسبه نمی‌کنید؟[۲۱].[۲۲]
آیات ناظر به اسلام آوردن شعبه
به نقل ضحاک، آیه وَلَنْ تَرْضَى عَنْكَ الْيَهُودُ وَلَا النَّصَارَى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدَى وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ بَعْدَ الَّذِي جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ[۲۳] در باره گروهی از یهودیان، مانند شعبة بن عمرو (سعیة بن عمرو)،[۲۴] عبدالله بن سلام و برخی دیگر نازل شده که به پیامبر(ص) ایمان آوردند[۲۵] در مقابل، قتاده و عکرمه نزول این آیه را در باره یاران پیامبر(ص)دانسته‌اند.[۲۶] بر پایه نقل برخی مفسران، شعبة بن عمرو [۲۷] (سعید بن عمرو)[۲۸] و شماری دیگر از یهودیان مسلمان شده نزد رسول خدا(ص)آمدند و از آن حضرت خواستند همچنان بر اساس تورات عمل کنند و روزهای شنبه را گرامی بدارند. در پاسخ آنان آیه يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ[۲۹] فرود آمد و آنان را به تسلیم محض در برابر خدا فراخواند و از وسوسه‌های شیطان برحذر داشت.[۳۰] شأن نزول دیگری نیز درباره آیه وجود دارد[۳۱].[۳۲]
منابع
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مجمع البیان، ج۳، ص۲۹۹.
- ↑ روض الجنان، ج ۴، ص ۴۰۰؛ اعراب القرآن، ج ۱، ص ۵۴۴.
- ↑ تفسیر ماوردی، ج۱، ص۲۶۸.
- ↑ مفحمات الاقران، ص۲۵.
- ↑ تفسیر ثعلبی، ج۱، ص۲۶۶.
- ↑ تفسیر منسوب به امام عسکری، ج۱، ص۹۲.
- ↑ المفصل، ج۱۲، ص۱۴۶، ۱۵۶.
- ↑ تفسیر ماوردی، ج۱، ص۲۶۸؛ مجمع البیان، ج۱، ص۳۷۴.
- ↑ ضیایی و سامانی، مقاله «شاس بن عدی»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱۶.
- ↑ «خداوند بر دل‌ها و بر شنوایی آنان مهر نهاده و بر بینایی‌های آنها پرده‌ای است و عذابی سترگ خواهند داشت» سوره بقره، آیه ۷.
- ↑ تاج التراجم، ج۱، ص۶۸.
- ↑ العجاب، ص۷۰۴.
- ↑ تفسیر بغوی، ج۱، ص۴۶۲؛ نک: کشف الاسرار، ج۲، ص ۱۷۱ - ۱۷۲.
- ↑ روض الجنان، ج۴، ص۴۰۰.
- ↑ «و برخی از آنان گروهی هستند که به تحریف کتاب (آسمانی) زبان می‌گردانند تا آن را از کتاب بپندارید در حالی که از کتاب نیست و می‌گویند که از سوی خداوند است و از سوی خداوند نیست؛ آنان دانسته بر خداوند دروغ می‌بندند» سوره آل عمران، آیه ۷۸.
- ↑ العجاب، ص۵۳۰.
- ↑ «ای پیامبر! آنان که در کفر شتاب می‌ورزند تو را اندوهگین نکنند، همان کسانی که به زبان می‌گفتند ایمان آورده‌ایم در حالی که دل‌هاشان ایمان نیاورده است و یهودیانی که به دروغ گوش می‌سپارند جاسوسان گروهی دیگرند که نزد تو نیامده‌اند؛ عبارات (کتاب آسمانی) را از جایگاه آنها پس و پیش می‌کنند؛ (به همدیگر) می‌گویند اگر به شما این (حکمی که ما می‌خواهیم از سوی پیامبر) داده شد بپذیرید و اگر داده نشد، (از او) دوری گزینید- و از تو در برابر خداوند، برای کسی که عذاب وی را بخواهد، هیچ‌گاه کاری ساخته نیست- آنان کسانی هستند که خداوند نخواسته است دل‌هایشان را پاکیزه گرداند؛ در این جهان، خواری و در جهان واپسین عذابی سترگ دارند» سوره مائده، آیه ۴۱.
- ↑ مجمع البیان، ج۳، ص۲۹۹؛ نور الثقلین، ج۱، ص۶۲۹.
- ↑ «سپاس، خداوند، پروردگار جهانیان را» سوره فاتحه، آیه ۲.
- ↑ «سپاس، خداوند، پروردگار جهانیان را» سوره فاتحه، آیه ۲.
- ↑ تفسیر سمرقندی، ج۱، ص۲۰ - ۲۱.
- ↑ ضیایی و سامانی، مقاله «شاس بن عدی»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱۶.
- ↑ «و یهودیان و مسیحیان هرگز از تو خشنود نخواهند شد تا آنکه از آیین آنها پیروی کنی. بگو تنها رهنمود خداوند، رهنمود است و اگر تو پس از دانشی که بدان دست یافته‌ای از خواسته‌های آنان پیروی کنی از سوی خداوند هیچ یار و یاوری نخواهی داشت» سوره بقره، آیه ۱۲۰.
- ↑ تفسیر ثعلبی، ج۱، ص۲۶۶.
- ↑ تاج التراجم، ج۱، ص۱۵۰.
- ↑ تفسیر ثعلبی، ج۱، ص۲۶۶؛ مجمع البیان، ج۱، ص۳۷۴؛ العجاب، ص۳۷۳.
- ↑ التکمیل و الاتمام، ص ۶۰.
- ↑ تفسیر ماوردی، ج۱، ص۲۶۸.
- ↑ «ای مؤمنان! همگی به فرمانبرداری (خداوند) درآیید و از گام‌های شیطان پیروی نکنید که او برای شما دشمنی آشکار است» سوره بقره، آیه ۲۰۸.
- ↑ جامع البیان، ج۲، ص۴۴۲؛ التکمیل و الاتمام، ص۶۰؛ الدر المنثور، ج۱، ص۲۴۱.
- ↑ کشف الاسرار، ج۱، ص۵۵۵؛ مبهمات القرآن، ج۲، ص ۲۰۹؛ العجاب، ص۳۳۸ - ۳۳۹.
- ↑ ضیایی و سامانی، مقاله «شاس بن عدی»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱۶.