لذت
مقدمه
لذت در کام همه انسان‌ها گواراست و کسی نیست که به اقتضای طبع خویش لذت بردن از امور مطبوع و ملایم با جسم و روح خویش را بد بداند. در نقطه مقابل لذت، رنج قرار دارد که منفور طبع آدمیان است. هیچ کس نیست که لذت بردن در محدوده عقل و وجدان و یا آنچه را دین مجاز شمرده است نادرست و ناپسند بشمارد. در عین حال امور لذت‌بخش درجات گوناگونی دارند و بوده‌اند و هستند انسان‌های با اراده و والاهمتی که لذت‌های حقیر را ترک کرده و به سوی لذت‌هایی ارزشمند و متعالی حرکت کرده‌اند. خوابیدن و استراحت کردن اشکالی ندارد، اما برای کسی که می‌خواهد به درجات بالای علم و یا معنویت دست پیدا کند، تن دادن به چنین لذت‌هایی سدّ راه خواهد بود.
طبع انسان در ارزش‌گذاری بین لذت‌ها، متفاوت قضاوت می‌کند. یکی از خوردن (سیر شدن) لذت می‌برد و یکی از خوراندن (سیر کردن). یکی از انتقام لذت می‌برد و آن دیگری از عفو. قرآن به ما می‌آموزد که ورای لذایذ مادی و دنیوی که بیشتر به جسم ما یا بعد نازل روحی ما مربوط می‌شود، لذت‌های بس بزرگ‌تری وجود دارد که اینها در مقابل آنها هیچ‌اند. در سوره انسان به وصف ابرار می‌پردازد که چند قرص نان خویش را فقط در راه رضای خدا به مسکین و یتیم و اسیر می‌بخشند[۱]. چرا که می‌دانند: ﴿وَرِضْوَانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَرُ﴾[۲].
در صحیفه سجادیه، هم به لذت‌های دانی (پست و نزدیک) و هم به لذت‌های عالی اشاره شده است. از جمله لذت‌های پست، لذت حاصل از گناه است که اندک زمانی کام نفس را شیرین می‌کند و پس از آن تلخی‌اش روح را می‌آزارد: بار خدایا، بنده تو در پیشگاه تو به تضرع ایستاده... و به درگاه تو استغاثه می‌کند از... همان گناهانی که لذات آنها سپری گشته و شتابان گریخته است و عواقب شومشان باقی است[۳]. در این میان بخشی از لذت‌های طبیعی ناشی از حکمت خداوندی است که بهره‌برداری از آن مباح و زمینه‌ساز بقا و دوام انسان بر روی زمین است: «حمد و سپاس خداوندی را که... شب را بیافرید تا بندگانش در آن از رنج و تلاش بیاسایند، و آن را به مثابه پوششی گردانید تا در آن به خواب روند؛ تنشان بدان آسوده شود و نیرو گیرد و خود به لذت و کامیابی رسند»[۴].
اما در نظر امام سجاد(ع) ورای همه اینها، لذتی بس بزرگ‌تر وجود دارد و آن لذت مناجات با خدا و دعا کردن به درگاه اوست: «وَ ارْزُقْنِي خَوْفَ غَمِّ الْوَعِيدِ، وَ شَوْقَ ثَوَابِ الْمَوْعُودِ حَتَّى أَجِدَ لَذَّةَ مَا أَدْعُوكَ لَهُ»؛ «(بار خدایا) وحشت از اندوه عذاب و شوق ثوابِ موعود (بهشت) را بر من ارزانی دار، تا لذّت چیزی را که تو را برای حصول آن می‌خوانم دریابم»[۵].[۶].[۷]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ {{متن قرآن|﴿إِنَّ الأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِن كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا * عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ يُفَجِّرُونَهَا تَفْجِيرًا * يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا * وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا * إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِيدُ مِنكُمْ جَزَاء وَلا شُكُورًا * إِنَّا نَخَافُ مِن رَّبِّنَا يَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِيرًا﴾ «نیکان از پیاله‌ای می‌نوشند که آمیخته به بوی خوش است * از چشمه‌ای که بندگان خداوند از آن می‌آشامند آن را به خواست خود روان می‌سازند * به پیمان خود وفا می‌کنند و از روزی می‌هراسند که شرّ آن همه‌گیر است * و خوراک را با دوست داشتنش به بینوا و یتیم و اسیر می‌دهند * (با خود می‌گویند:) شما را تنها برای خشنودی خداوند خوراک می‌دهیم، نه پاداشی از شما خواهانیم و نه سپاسی * بی‌گمان ما از پروردگارمان، روزی که تیره و بسیار سخت است می‌هراسیم» سوره انسان، آیه ۵-۱۰.
- ↑ «و خشنودی خداوند (از همه اینها) برتر است» سوره توبه، آیه ۷۲.
- ↑ نیایش سی‌ویکم.
- ↑ نیایش ششم.
- ↑ نیایش بیست‌و‌دوم.
- ↑ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۹۴، چاپ نهم؛ قرآن مجید، ترجمه محمدمهدی فولادوند.
- ↑ خالقیان، فضل‌الله، مقاله «لذت»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۸۷.