با چه کسانی نباید مشورت کرد؟ (پرسش)
| با چه کسانی نباید مشورت کرد؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جمع پرسش و پاسخ سیره اجتماعی معصومان |
| مدخل اصلی | شورا و مشورت در اخلاق اسلامی |
با چه کسانی نباید مشورت کرد؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث سیره اجتماعی معصومان است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی سیره اجتماعی معصومان مراجعه شود.
عبارت‌های دیگری از این پرسش
پاسخ نخست
- آقای دکتر م‍ص‍طف‍ی دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی در کتاب «سیره نبوی» در این‌باره گفته است:
- «پیشوایان دین در سفارش‌های خود به پرهیز از مشورت با کسانی که مشورت کردن با آنان موجب گمراهی و پشیمانی است تأکید کرده‌اند، چنان که پیام‌آور هدایت و کمال، تربیت‌شده خود علی(ع) را چنین توصیه کرد: «يَا عَلِيُّ لَا تُشَاوِرَنَ جَبَاناً فَإِنَّهُ يُضَيِّقُ عَلَيْكَ الْمَخْرَجَ وَ لَا تُشَاوِرَنَّ بَخِيلًا فَإِنَّهُ يَقْصُرُ بِكَ عَنْ غَايَتِك وَ لَا تُشَاوِرَنَّ حَرِيصاً فَإِنَّهُ يُزَيِّنُ لَكَ شَرَهاً وَ اعْلَمْ أَنَّ الْجُبْنَ وَ الْبُخْلَ وَ الْحِرْصَ غَرِيزَةٌ يَجْمَعُهَا سُوءُ الظَّنِّ»[۱].
در این سخن، پیامبر اکرم(ص) می‌آموزد که با چه کسانی نباید مشورت کرد و این که پیامد مشورت با چنین کسانی چیست. امیرمؤمنان علی(ع) همین معنا را در عهدنامه مالک اشتر به وی آموزش داده و فرموده است: «وَ لَا تُدْخِلَنَ فِي مَشُورَتِكَ بَخِيلًا يَعْدِلُ بِكَ عَنِ الْفَضْلِ وَ يَعِدُكَ الْفَقْرَ وَ لَا جَبَاناً يُضْعِفُكَ عَنِ الْأُمُورِ وَ لَا حَرِيصاً يُزَيِّنُ لَكَ الشَّرَهَ بِالْجَوْرِ فَإِنَّ الْبُخْلَ وَ الْجُبْنَ وَ الْحِرْصَ غَرَائِزُ شَتَّى يَجْمَعُهَا سُوءُ الظَّنِّ بِاللَّهِ»[۲].
بنابراین مجموعه‌ای از صفات و ویژگی‌های نفسانی در آدمی ظهور می‌کند که ریشه در بدگمانی به پروردگار و فراموشی خدا و پشت کردن به حق دارد؛ و چنین اشخاصی به هیچ وجه شایسته آن نیستند که مورد مشورت قرار گیرند. مهم‌ترین این صفات و ویژگی‌ها به شرح زیر است.
- ترس از غیر خدا: انسانی که در اسارت ترس‌های واهی است نمی‌تواند مشاور مناسبی باشد، چنان که رسول خدا(ص) می‌فرماید: «لَا تُشْرِكَنَّ فِي رَأْيِكَ جَبَاناً يُضَعِّفُكَ عَنْ الْأَمْرِ وَ يُعَظِّمُ عَلَيْكَ مَا لَيْسَ بِعَظِيمٍ»[۳].
- بخل: انسان بخیل صلاحیت دخالت یافتن در مشورت را ندارد که به سبب بخلش به بیراهه می‌کشاند، چنان که امیرمؤمنان علی(ع) فرماید: «لَا تُدْخِلَنَ فِي مَشُورَتِكَ بَخِيلًا فَيَعْدِلَ بِكَ عَنِ الْقَصْدِ وَ يَعِدَكَ الْفَقْرَ»[۴].
- حرص: آزمندی تشخیص درست را از آدمی می‌گیرد و طبیعی است که مشورت با منصف به چنین صفتی چه نتایجی می‌تواند دربرداشته باشد. از امیرمؤمنان علی(ع) چنین نقل شده است: «لَا تُشْرِكَنَ فِي مَشْوَرَتِكَ حَرِيصاً يُهَوِّنُ عَلَيْكَ الشَّرَّ وَ يُزَيِّنُ لَكَ الشَّرَهَ»[۵].
- دروغگویی: آن‌که به دروغگویی آلوده است هیچ‌گونه شایستگی برای مشورت ندارد، که به آسانی کجی را راست می‌نماید؛ به تعبیر امیرمؤمنان علی(ع): «لَا تَسْتَشِرِ الْكَذَّابَ فَإِنَّهُ كَالسَّرَابِ يُقَرِّبُ عَلَيْكَ الْبَعِيدَ وَ يُبَعِّدُ عَلَيْكَ الْقَرِيبَ»[۶].
- حماقت و جهل: کسی که فاقد عقل و شعور و دانایی باشد، هرچند بخواهد نمی‌تواند مشورتی درست ارائه نماید. از این‌رو نباید در زمره مشورت‌دهندگان درآید، چنان که علی(ع) سفارش فرماید: «لَا تُشَاوِرْ أَحْمَقَ... يُجْهِدُ لَكَ نَفْسَهُ وَ لَا يَبْلُغُ مَا تُرِيدُ»[۷].
و نیز فرماید: «لَا تُشَاوِرَنَ فِي أَمْرِكَ مَنْ يَجْهَلُ»[۸]»[۹]
پرسش‌های وابسته
منبع‌شناسی جامع سیره اجتماعی معصومان
پانویس
- ↑ «ای علی، با ترسو مشورت مکن که او راه بیرون شدن از کار را برای تو مشکل نماید، و با بخیل مشورت مکن که تو را از مقصد بازمی‌دارد، و با آزمند مشورت مکن که شر و فساد کار را در نظرت می‌آراید، [و بدان] که ترس و بخل و آز سرشت‌هایی است که فراهم کننده آنها بدگمانی به خداست». من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۰۹؛ الخصال، ج۱، ص۱۰۲؛ علل الشرایع، ص۵۵۹؛ المواعظ، ص۱۰۹-۱۱۰؛ وسائل الشیعة، ج۸، ص۴۳۰؛ بحارالانوار، ج۷۰، ص۳۸۶، ج۷۳، ص۳۰۴-۳۰۵، ج۷۵، ص۹۹.
- ↑ «بخیل را در مشورت خود درمیاور که تو را از نیکوکاری بازگرداند و از نیازمندی می‌ترساند؛ و نه ترسو را تا در کارها سستت نماید؛ و نه آزمند را تا حرص ستم را برایت بیاراید، که بخل و ترس و آز سرشت‌هایی جدا جداست که فراهم‌آورنده آنها بدگمانی به خداست». نهج البلاغه، نامه ۵۳.
- ↑ «ترسو را در اندیشه و نظر خود شرکت مده که تو را در کارت سست می‌سازد و چیزی را که بزرگ نیست برایت بزرگ جلوه می‌دهد». غررالحکم، ج۲، ص۳۳۲؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۵۲۵.
- ↑ «بخیل را در مشورت خود درمیاور که تو را از راه راست بازگرداند و از نیازمندی می‌ترساند». غررالحکم، ج۲، ص۳۳۲.
- ↑ «آزمند را در مشورت خود شرکت مده که او بدی را برایت آسان وانمود می‌کند و آزمندی را برایت می‌آراید». غررالحکم، ج۲، ص۳۳۲.
- ↑ «با دروغگو مشورت مکن که او مانند سراب است؛ دور را بر تو نزدیک و نزدیک را بر تو دور می‌سازد». غررالحکم، ج۲، ص۳۳۲.
- ↑ «با احمق مشورت مکن که او خود را برایت به رنج اندازد ولی مرادت را درنیابد». تحف العقول، ص۲۳۳-۲۳۴؛ بحارالانوار، ج۷۸، ص۲۳۰.
- ↑ «در کار خود با کسی که نادان باشد مشورت مکن» غررالحکم، ج۲، ص۳۲۱.
- ↑ دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی، م‍ص‍طف‍ی، سیره نبوی، ج۲ ص ۳۵۵.